Gündelik Hayat Teorisi Işığında Distopik Bir Romanın Eleştirisi: Abus

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 815 - 830, 31.08.2025

Nesime Ceyhan Akça , Mehmet Davut Çoştu

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1688374

Öz

Bu çalışmada, distopik bir roman olan Abus etrafında “Gündelik Hayat Teorisi”nin izleri aranacaktır. Tüm dünyada ütopyanın karşıtı olarak 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmaya başlayan distopyalar, toplumların gelecekte karşılaşabileceği muhtemel olumsuzlukları önceden haber verme işlevi görür. Tüm değerlerin unutturulduğu, selamlaşmanın dahi suç kabul edildiği Abus’ta; totaliter bir rejimin baskısı altında yaşayan gündelik hayatın alışkanlıkları arasında sıradanlaşmış kötülüğü fark eden bir genç, şehirde büyük bir dönüşümü tetikler. Abuslular, içinde yaşadıkları durumun, düzenin, karmaşıklığın, rutinin farkına varmadıkları ve onu dillendirmedikleri için sıradanlığı üreten bir unsur olmuşlardır. Ancak bazı Abuslular, iktidarın halkı çeşitli aygıtlarla yönlendirip süreğen hâle getirdiği bu hayatta kendilerini yabancı hissederler. İktidarın dikkatini çekmemek için kendilerini gizlemeyi tercih eden bu kişiler, gizlenmeyi, farklı görünmeyi denerler. Eser, Abus şehri toplumunun gündelik hayatını detaylarıyla ortaya koyması sebebiyle özellikle sosyolojide “gündelik hayat teorisi” olarak geçen bakış açısını Henri Lefebvre ve Michel de Certeau’nun düşünceleriyle açıklayabileceğimiz bir özellik taşır. Bu çalışma, karşı-ütopya olarak tanımladığımız Abus adlı romanın “gündelik hayat teorisi” bağlamında metin-içerik analiz yöntemi ile değerlendirilmesini amaçlar. Metin, Lefebvre’nin “direniş”, De Certeau’nun “strateji ve taktikler” kavramları eşliğinde okunacaktır. Çalışma, “gündelik hayat teorisi”nin edebî bir eserin çözümlenmesinde kullanılmasına dair ülkemizdeki az sayıda örneklerdendir.

Anahtar Kelimeler

distopya , gündelik hayat teorisi , direniş , strateji , taktik , roman incelemesi

Critique Of A Distopia Novel In The Lisght Of Theory of Everyday Life: Abus

Öz

In this study, traces of “Theory of Everyday Life” around Abus that is a anti-utopia (dystopia) novel will be searched. Anti-utopia that has been come in sight as the opposite of utopia in the late of 19th century throughout the world act to predict likely problems to be faced by the communities in the future. A young who has lived under pressure of totalitarian regime and realised a trivialised evil among the habits of everyday life triggers a major transformation in Abus where all values have been forgotten and even salutation is considered as a crime. People living in Abus have become an element generating ordinaries because they are not aware of the situation, system, complexity, routine and they do not speak out this state. However, people in Abus feel alienated themselves in this life where the ruler ships guide, manipulate or perpetuate public through various instruments. These people preferring to disguise themselves to avoid power’s attention try to hide or keep up one’s act. The work -revealing everyday life of the society in Abus city in detail- has a special feature that we can explain the point of view of “theory of everyday life” called in sociology with the thoughts of Henri Lefebvre and Michel de Certeau. This study aims at evaluation of the novel named Abus, which we define it as anti-utopia, in the context of “theory of everyday life” using text-content analysis method. The text will be read in the light of the concepts “resistance” by Lefebvre and “strategy and tactics” by de Certeau. This study is one of the few examples that “theory of everyday life” was used in the analysis of literary work in Turkey.

Anahtar Kelimeler

anti-utopia , theory of everyday life , resistance , strategy , tactics , novel review

Kaynakça

• Ağca, Berkcan (2022). Gündelik Hayat Sosyolojisi Bağlamında Nuri Bilge Ceylan’ın Filmlerinde Antagonizma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Akkoyun, Tülay (2016). Ütopya/Distopya. Ankara: Kurgu Kültür Merkezi Yayınları.
• Aslan Cobutoğlu, Serap (2022). Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Ütopya ve Distopya. Kayseri: Ihlamur Akademi.
• Ay, Taner (2024). “Vicdana Ayna Tutan Bir Distopya”. Karar Gazetesi. Yayımlanma: 20.10.2024. https://www.karar.com/yazarlar/taneray1/vicdana-ayna-tutan-bir-distopya-1601564 (erişim 25.04.2025).
• Bice, Hayati (2025). “Dünya Distopyalaşırken”. Karar Gazetesi. Yayımlanma: 09.02.2025. https://www.karar.com/gorusler/dunya-distopyalasirken-1932107 (erişim 25.04.2025).
• Canbaz Yumuşak, Firdevs (2012). “Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği”. Bilig, Bahar (61), 47-70.
• Çakmak, Seda (2016). 1980 Sonrası Türk Romanında Karşı-Ütopya. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Çarkacı, Büşra (2024). “Toplumsal Çözülmenin İzinde Abus: Bir Distopyanın Analizi”. Söğüt Temmuz-Ağustos (28), 204-212.
• Çetin, Ensar (2017). Gündelik Hayata Sosyolojik Bakmak. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çörekçioğlu, Hakan (2015). Modernite ve Ütopya. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• De Certeau, Michel (1988). The Practice of Everyday Life. (Tran. Steven Rendall). London: University of California Press.
• Demir, İpek (2020). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Distopik Romanların Kuramsal Analizi ve Tematik Çerçevesi (1990-2019). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
• Ergin, Nezihe Başak (2018). “Sıradan İnsanların Gündelik Sanatları: De Certeau ve Gündelik Hayat”. Gündelik Hayat Sosyolojisi: Temalar, Sorunsallar ve Güzergahlar. (Ed. Ali Esgin vd.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Ertürk, Mustafa (2021). “Gündelik Hayat Sosyolojisinin İki Kutbunda Süreklilik: Michel de Certeau’nun Dipnotundaki Henri Lefebvre”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 42(2), 319-350.
• Esgin, Ali (2018). “Gündelik Hayat Sosyolojisi: Tarihsel Süreç ve Temel İlkeler”. Gündelik Hayat Sosyolojisi: Temalar, Sorunsallar ve Güzergahlar. (Ed. Ali Esgin vd.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Gardiner, Michael (2016). Gündelik Hayat Eleştirileri. (Çev. Deniz Özçetin vd.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Geçen, Sevda (2022). “Modern Zaman trajedisinin Felaketler Ülkesi: Distopya/Ayşe Kulin’in Tutsak Güneş Adlı Romanı Üzerine”. Edebiyatta Ütopya/Distopya. (Ed. Hakan Sarı ve Yusuf Koşar). Kayseri: Ihlamur Yayınları.
• Gökalp Yılmaz, Gaye (2018). Michel de Certeau’nun Gündelik Hayat Sosyolojisiyle Bir Analiz: Almanya’daki Türklerin Gündelik Hayat Pratikleri ve Taktikler. Ankara: Detay Yayınları.
• Güzey, Berna (2024). Abus. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kabagöz, Murat Can (2018). “Kenardaki Gündelik Hayat: Henri Lefebre’in Gözünden Ayhan Geçgin”. Monograf Edebiyat ve Eleştiri Dergisi 9, 136-162.
• Kırış, Emine (2019). “Fransız Sosyolojisinde Gündelik Hayat Çalışmaları”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 5(9), 135-136.
• Kumar, Krishan (2006). Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşı Ütopya. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Lefebvre, Henri (2010). Gündelik Hayatın Eleştirisi I. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayınları.
• Lefebvre, Henri (2015). Gündelik Hayatın Eleştirisi II. Gündelik Hayat Sosyolojisinin Temelleri. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayınları.
• Lefebvre, Henri (2016a). Şehir Hakkı. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayınları.
• Lefebvre, Henri (2016b). Modern Dünyada Gündelik Hayat. (Çev. Işın Gürbüz). İstanbul: Metis Yayınları.
• Semiz, Ömer (2022). “Ütopik ve Distopik Eserler Bibliyografya Çalışması”. Edebiyatta Ütopya/Distopya. (Ed. Hakan Sarı ve Yusuf Koşar). Kayseri: Ihlamur Yayınları.
• Yalçın Çelik, S. Dilek (2022). “Türk Edebiyatında Karşı-Ütopya”. Edebiyatta Ütopya/Distopya. (Ed. Hakan Sarı ve Yusuf Koşar). Kayseri: Ihlamur Yayınları.
• Yılmaz Altun, Öznur (2023). “Gündelik Hayat ve Gündelik Hayatın Sosyolojisi: Bir Literatür Çalışması”. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7(1), 142-172.