6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinin Gölbaşı Havzası’nda sebep olduğu yüzey deformasyonları ve yerleşmeler üzerindeki etkileri, Adıyaman/ Türkiye

Yıl 2023, , 87 - 99, 31.12.2023

Merve Sandıkçıoğlu , Ali Uzun , Belgin Sol , Serkan Sabancı

https://doi.org/10.17211/tcd.1342050

Cited By: 1

Öz

Gölbaşı Havzası, Pazarcık ve Erkenek Segmentlerinin birleştiği alanda yer alan tektonik kökenli bir havzadır. Çalışmanın amacı, Kahramanmaraş depremlerinin Gölbaşı Havzası’nda meydana getirdiği yüzey deformasyonlarını ve bunların fiziki ve beşerî yapılar üzerindeki etkilerini incelemektir. Arazi çalışmaları kapsamında çalışma sahasındaki fayın 14 km’si takip edilerek haritalandırılmıştır. Ayrıca deprem etkilerinin yerleşmelere göre dağılışı incelenmiştir. Verilerin görselleştirilmesinde ArcGIS 10.3.1 yazılımından faydalanılmıştır. Çalışma sahasında ötelenmeler, heyelanlar, küçük ölçekli çek-ayır havzalar ve tektonik çöküntü gölcükleri (sag ponds) gözlenmiştir. Balkar’da ölçülen küçük çek-ayır havzanın genişliği 15 m, uzunluğu ise 110 m’dir. Yüzey kırığı üzerinde gözlemlenen en büyük yanal ötelenme 430±5 cm’dir. Sahada 100-200 cm arasında değişen düşey atımlar ölçülmüştür. Ayrıca depremin tetiklemesiyle yanal yayılma, kaya düşmeleri ve heyelan çatlakları oluşmuştur. Depremler nedeniyle kaynak suları kurumuş, yeni kaynaklar oluşmuş ve havza tabanında çamur volkanları meydana gelmiştir. Birikinti yelpazesi üzerinde kurulan Gölbaşı ilçe merkezinde sıvılaşma nedeniyle bazı binalarda 2 m’ye varan oturmalar ve tiltlenmeler gözlenmiştir. Yeni yerleşmelerin planlanmasında diri fay hatlarından sakınılması ve sağlam ana kayaların seçilmesi, binaların zemin koşullarına uygun inşa edilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yüzey yırtılması, Ötelenme, Sıvılaşma, Kütle hareketi, Gölbaşı Havzası

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 1002 C Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı

Proje Numarası

123D066

Surface deformations caused by 6 February 2023Kahramanmaraş Earthquakes in Gölbaşı Basin and their effects on settlements, Adıyaman/ Türkiye

Öz

Gölbaşı Basin is a tectonically originated basin located in the area where the Pazarcık and Erkenek segments junction. The aim of the study is to examine the surface deformations caused by the Kahramanmaraş earthquakes in the Gölbaşı Basin and their effects on physical and human structures. Within the scope of fieldworks, 14 km of the fault in the study area was traced and mapped. Additionally, the distribution of earthquake effects according to settlements was examined. Data were mapped with ArcGIS 10.3.1 software. Offsets, landslides, small-scale pull-apart basins and sag ponds were observed in the study area. The small pull-apart basin measured in Balkar is 15 m wide and 110 m long. The longest lateral offset observed on the surface fracture is 430±5 cm. In addition, vertical offsets were measured ranging from 100-200 cm. Lateral spreading, rockfalls and landslide cracks have occurred due to the trigger of the earthquake. Due to the earthquakes, the spring waters dried up and mud volcanoes were formed. Due to liquefaction, sinks and tilts of up to 2 m have been observed in some buildings in the Gölbaşı centre, which was established on the alluvial fan. In the planning of new settlements, it is recommended to avoid active fault lines, choose solid bedrock, and construct buildings in accordance with ground conditions.

Anahtar Kelimeler

Surface Rupture, Offset, Liqufection, Mass movement, Gölbaşı Basin

Proje Numarası

123D066

Kaynakça

• Adıyaman Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü. (2023). 16.04.2023 tarihli kesinleşmemiş hasar tespit verileri.
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2023a). Tarihsel dönem deprem kataloğu (2000 BC1900 AD). T.C. İçşileri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://deprem.afad.gov.tr/event-historical
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2023b). Aletsel dönem deprem kataloğu (1900Günümüz M>=4.0). T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://deprem.afad.gov.tr/event-instrumental
• Aksoy, E., Akgün, E., Softa, M., Kocbulut, F., Sözbilir, H., Tatar, O., & Erol, S. C. (2023). 6 Şubat 2023 Pazarcık (Kahramanmaraş) depreminin Doğu Anadolu Fay Zonu Erkenek ve Pazarcık segmentleri üzerindeki etkisi: Çelikhan-Gölbaşı (Adıyaman) arasından gözlemler. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 5(1), 85-104. https://doi.org/10.46464/tdad.1280408.
• Altunışık, A.C., Günaydın, M., Yurdakul, M., Demirkaya, E., Nas, M., Adanur, S., vd. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık Mw= 7.7 ve Elbistan Mw=7.6) depremleri ve artçılarını, saha gözlemlerini, yapısal hasarlarını ve ileriye yönelik önerilerini içeren değerlendirme raporu. https://www.ktu.edu.tr/tr/haber/ktuden-deprem-raporu.
• Ambraseys, N. N. (1989). Temporary seismic quiescence: SE Turkey. Geophysical Journal International, 96(2), 311-331. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.1989.tb04453.x.
• Arpat, E. & Şaroğlu, F. (1972). Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlem ve düşünceler. MTA Dergisi, 78, 33-39. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/598799.
• Bayrakdar, C., Halis, O., Canpolat, E., Döker, M. F., & Keserci, F. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Ekinözü depremi (Mw 7.6) ile ilişkili Çardak Fayı yüzey kırığının tektonik jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 83, 7-22. https://doi.org/10.17211/tcd.1281680
• Biricik, S. A., (1994). Gölbaşı Depresyonu. Türk Coğrafya Dergisi, 29, 53-81. https://dergipark.org.tr/en/pub/tcd/issue/21258/228165.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). Hasar tespit sorgulama. T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://hasartespit.csb.gov.tr/
• Çoban, M. & Dalkılıç, H. (2018). 1/100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları serisi, Şanlıurfa M39 Paftası, no: 262, MTA Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Olgun, Ş., Elmacı, H. & Şaroğlu, F. (2013). Açıklamalı Türkiye Diri Fay Haritası, Özel Yayın Serisi-30, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. ISBN: 978-605-5310-56-1.
• Gücek, S., Afacan, K. B., & Zorluer, İ. (2023). 6 Şubat 2023 depremleri sonrası zemin büyütmesi ve sıvılaşma gerçeği: Antakya, Gölbaşı, Türkoğlu örnekleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 23(3), 740-752. https://doi.org/10.35414/akufemubid.1298648.
• Güneyli, H. & Yüksel, Ö. (2006, 2-4 Kasım). Doğu Anadolu Fay Sistemi, GölbaşıTürkoğlu segmentinin paleosismitisesi: Ön sonuçlar [Konferans sunum özeti]. Aktif Tektonik Araştırma Grubu 10. Toplantısı, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. http://web.deu.edu.tr/atag10/pdf/25-atag10-guneyli.pdf.
• Gürboğa, Ş., Gökçe, O., & Tüfekçi, M. K. (2016). Türkiye’de yüzey faylanması tehlikesinin değerlendirilmesi ve fay sakınım bantlarının oluşturulması. Doğal Kay. ve Eko. Bült., 29-45. https://www.mta.gov.tr/dosyalar/images/dogalkaynaklar/makaleler/447/tr_20221024112929_447_4_6e69e665.pdf
• Herece, E. (2008). Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası (Özel yayın serisi-13). Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Işık, V., Seyidoğlu, G., Çağlayan, A., Herece, E. & Mutlu, H. (2015). Doğrultu Atımlı Ana Fay Zonlarının yapısal analizi ve yaşlandırılması: Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Doğu Anadolu Fay Zonunda çalışmalar. 111Y227. TÜBİTAK.https://search.trdizin.gov.tr/tr/proje/ara?q=Do%C4%9Frultu+At%C4%B1ml%C4%B1+Ana+Fay+Zonlar%C4%B1n%C4%B1n+yap%C4%B1sal+analizi+&searchName=
• İmamoğlu, M. Ş., (1993). Gölbaşı (Adıyaman) – Pazarcık – Narlı (K.Maraş) arasındaki sahada Doğu Anadolu Fayı’nın Neotektonik incelenmesi (Yayın no. 29900) (Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. (2023a). Kandilli Tarihsel Depremler. Boğaziçi Üniversitesi Kandili Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem – Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/tarihsel-depremler/. Erişim Tarihi: 25.04.2023.
• Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. (2023b). Büyük Depremler. Boğaziçi Üniversitesi Kandili Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem – Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi. http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/buyuk-depremler/ Erişim Tarihi: 25.04.2023.
• Karabacak, V., Akyüz, H. S., Kıyak, N. G., Altunel, E., Meghraoui, M. & Yönlü, Ö. (2012). Doğu Anadolu Fay Zonu’nun Gölbaşı (Adıyaman) ile Karataş (Adana) arasındaki kesimin Geç Kuvaterner aktivitesi. 109Y043. TÜBİTAK.
• Parlak, O., Yavuzoğlu, A., Bayrak, A., Karayazı, O. & Olgun, Ş. (2023). 06 Şubat 2023 Ekinözü (Kahramanmaraş) Depremi (Mw 7,6) saha gözlemleri ve ön değerlendirmeler. MTA Yerbilimleri ve Madencilik Dergisi 3, 81-98. https://www.mta.gov.tr/mtayerbilimleri/article/show/56.html.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. & Boroy, A. (1987). Türkiye’nin Diri Fayları ve Depremsellikleri (Yayın no. 8174). MTA.
• Şengör, A.M.C. (1980). Türkiye’nin Neotektoniği’nin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu.
• Şengör, A. M. C. & Yılmaz, Y. (1981). Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach. Tectonophysics, 75(3-4), 181-241. https://doi.org/10.1016/0040-1951(81)90275-4
• Turoğlu, H. (2012). Zemin sıvılaşmasının 17 Ağustos 1999 depreminde Adapazarı’ndaki hasara etkisi. Coğrafya Dergisi, 12, 63-74. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/231194.
• Yönlü, Ö. (2012). Doğu Anadolu Fay Zonu’nun Gölbaşı (Adıyaman) ile Karataş (Adana) arasındaki kesiminin Geç Kuvaterner Aktivitesi (Yayın no. 317848) [Doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Yönlü Ö., Altunel E., Karabacak V. & Akyüz H.S. (2012). Evolution of the Gölbaşı Basin and its implications for the long term fault offset on the East Anatolian Fault Zone, Turkey. Journal of Geodynamics, 65, 272-281. ps://doi.org/10.1016/j.jog.2012.04.013.