DETERMINATION OF THE COMPETENT COURT OF DERIVATIVE INSTRUMENT CONTRACTS

Yıl 2023, , 233 - 254, 31.12.2023

Sefa Er

https://doi.org/10.55027/tfm.1387873

Öz

Derivative instrument contracts refer to acting as an intermediary in the purchase and sale of derivative instruments in the capital market. The qualifications of the investor and investment firm that constitute the parties to the derivative instrument contract and the scope of the intermediary activity are regulated by the capital markets legislation. The fact that the derivative instrument market has reached a large transaction volume and number of investors in Turkey and the high risk factor has caused an increase in disputes between the parties. Although disputes arising from derivative instrument contracts are commercial litigation, it must be determined whether the investor is a consumer or not in order to determine the competent court. Discussions about whether the investor is a consumer in derivative instrument contracts in doctrine and practice have revealed the problem of the competent court. In particular, different decisions regarding the determination of the competent court will violate the principle of legal security and violate the right to a fair trial. For this reason, in disputes regarding derivative instrument contracts, it should first be determined whether the investor is a consumer or not, and thus, uniformity of practice regarding the competent court should be ensured.

Anahtar Kelimeler

derivative instrument contracts, brokerage activity, commercial litigation, competet court

TÜREV ARAÇ SÖZLEŞMELERİNDE GÖREVLİ MAHKEMENİN BELİRLENMESİ

Öz

Türev araç sözleşmeleri, sermaye piyasasında türev araçların alım satımının yapılması için gerekli olan aracılık sözleşmelerini ifade etmektedir. Türev araç sözleşmesinin tarafları müşteri ve yatırım kuruluşu olmakla birlikte bunların nitelikleri ile aracılık faaliyetin kapsamı sermaye piyasası mevzuatıyla düzenlenmeye çalışılmıştır. Türev araç piyasasının Türkiye’de yüksek bir işlem hacmine ve müşteri sayısına ulaşmış olması ve özellikle bu işlemlerde risk faktörünün fazlalığı taraflar arasındaki uyuşmazlıklarda ciddi artışa neden olmuştur. Türev araç sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar mutlak ticari dava olsa da görevli mahkemenin belirlenmesi müşterinin tüketici olup olmadığına bağlıdır. Türev araç sözleşmelerinde müşterinin tüketici sıfatına sahip olup olmadığı yönündeki öğreti ve uygulamadaki tartışmalar bu uyuşmazlıklarda görevli mahkeme sorununu ortaya çıkarmıştır. Özellikle uygulamada görevli mahkemenin belirlenmesine ilişkin verilen farklı kararlar gözetildiğinde bu durum, hukuki güvenlik ilkesine aykırı olacağı gibi adil yargılanma hakkının da ihlaline neden olabilecektir. Bu nedenle türev araç sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda öncelikle müşterinin tüketici olup olmadığı belirlenmeli ve böylece görevli mahkeme ilişkin uygulama birliği sağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

türev araç sözleşmeleri, aracılık faaliyeti, ticari dava, görevli mahkeme

Kaynakça

• Adıgüzel, Burak (2017), ‘6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda Sermaye Piyasası Aracı Kavramı’ Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, S: 1, C: 3, s. 1-8. (Kısaltılmışı: Sermaye Piyasası Aracı)
• Adıgüzel, Burak (2023) Sermaye Piyasası Hukuku, 5. Baskı, Ankara, Adalet.
• Akçaoğlu, Ertuğrul (2002) Finansal Türev Ürünlerinin Vergilendirilmesi, 1. Baskı, Ankara, Turhan.
• Altan, Mikail & Güzel, Fatih (2015), ‘Forex Piyasasının Türkiye’deki Durumu ve Türkiye Finans Piyasalarına Etkileri’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 33, s. 203-214.
• Anbar, Adem & Karabıyık, Lale (2018) Sermaye Piyasası ve Yatırım Analizi, 2. Baskı, Bursa, Ekin.
• Antalya, Gökhan (2017) Borçlar Hukuku Genel Hükümler C: I, 1. Baskı, İstanbul, Legal.
• Aslan, Ali Çetin (2022) Medeni Usul Hukukunda Görev, 1. Baskı, İstanbul, On İki Levha.
• Arıkan, Ahmet Naci (2003), ‘Dövize Dayalı Olarak Yapılan Forward İşlemlerinin İşleyişi ve Vergi Usul Kanunu Açısından Değerlemesi’ Vergi Dünyası, S: 259, s. 55-65.
• Arkan, Sabih (2018) Ticari İşletme Hukuku, 24. Baskı, Ankara, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
• Arslan, Ramazan & Yılmaz, Ejder & Taşpınar Ayvaz, Sema & Hanağası, Emel (2018) Medeni Usul Hukuku, 4. Baskı, Ankara, Yetkin.
• Ata, Özlem (2020) Sermaye Piyasası Hukukunda Alım Satıma Aracılık Faaliyetlerinde Yatırımcının Korunması, 1. Baskı, İstanbul, On İki Levha.
• Aydın, Sema (2009) Borsa İşlemlerinden Doğan Uyuşmazlıklar, 2. Baskı, İstanbul, Vedat.
• Ayhan, Hatice Ebru (2008), ‘Borsada Hisse Senedi Alım Satım Sözleşmesi ve Hakkın İntikali’ (Yüksek Lisans), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahtiyar, Mehmet (2019) Sermaye Piyasası Hukukuna Giriş, 1. Baskı, İstanbul, Beta.
• Bahtiyar, Mehmet & Biçer, Levent (2016), ‘Adi İş/ Ticari İş/ Tüketici İşlemi Ayrımı ve Bu Ayrımın Önemi’ Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, S: 3, C. 22, s. 395-436.
• Bak, Başak (2009), ‘Borsa Opsiyon Sözleşmeleri’ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S: 4, C: 64, s. 39-74.
• Batı, Murat (2016), ‘Forward Sözleşmeler Vergiden Kaçınma Aracı Mıdır?’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 4, C: 65, s. 1217-1244.
• Çetin, Nusret (2011), ‘Sermaye Piyasası Hukukunda Yatırımcının Korunması İlkesinin Teorik Analizi’ Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 1, C: 15, s. 1-23.
• Çetin, Nusret &Töremiş, Ebru (2008), ‘Menkul Kıymet Borsalarında Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Kapsamında Aracı Kurumlarla Yatırımcılar Arasındaki İlişkinin Hukuki Niteliği’ Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 1-2, C: 12, s.77-102.
• Deliduman, Seyithan & Oruç, Yakup (2012), ‘Ticari Davalar’ Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, S: 2, C: 18, s. 99-110.
• Dırenisa, Efe (2019), ‘6502 Sayılı Kanun ile Yargıtay Kararları Işığında Tüketicilerin Kaldıraçlı Alım Satım (Foreks) İşlemlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Görevli ve Yetkili Mahkeme’ Legal Hukuk Dergisi, S: 197, C: 17, s. 1975-2010.
• Döner Kemal (2017), ‘Tüketici Mahkemelerinin Görevli Olduğu Uyuşmazlıklar’ Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 36, C: 22, s. 137-185.
• Durbin, Michael P. (2005) All About Derivatives: The Easy Way to Get Started, Fully Revised Second Edition, New York.
• Eren, Fikret (2017) Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı, Ankara, Yetkin, s. 214.
• Erol, Ümit (1994) Futures Piyasaları: Teori ve Pratik, 1. Baskı, Ankara, Türkiye Bankalar Birliği. Ertuna, Özcan (1982) Finansal Kurumlar, 1. Baskı, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Gökyayla Demir, Cemile (2001), ‘Aracı Kuruluşların İkinci El Piyasalardaki Alım-Satıma Aracılık Faaliyetlerinden Doğan İspat Sorunları’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Mahmut Tevfik Birsel’e Armağan, s. 173-200.
• Hull, John C. (2017) Options, Futures and Other Derivatives, Ninth Edition, Pearson.
• İlgün, Ömer Faruk (2021) Tüketici İşlemleri Hukuku, 1. Baskı, İstanbul, Legal.
• İnceoğlu, Mehmet Murat (2004) Sermaye Piyasasında Aracı Kurumların Hukuki Sorumluluğu, 1. Baskı, Ankara, Seçkin.
• Karacan, Ali İhsan & Erişir Karacan, Esra (2021) Sermaye Piyasası Araçları, 1. Baskı, İstanbul, Legal.
• Karacan, Ali İhsan (2021) Sermaye Piyasasında Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Krediler ile Teminat Sözleşmeleri, 1. Baskı, İstanbul, Legal.
• Karslı, Muharrem (2004) Sermaye Piyasası-Borsa-Menkul Kıymetler, 4. Baskı, İstanbul, Alfa.
• Kaygısız, Timur Altay (2008) Tezgahüstü (OTC) Türev İşlemlerin Merkezi Takası, SPK Yeterlik Etüdü.
• Keskin, Ayşe Dilşad (2008), ‘Hukuki Açıdan Finansal Türev Araç Kavramı’, BATİDER, S: 4, C: 24, s. 125-153.
• Keskin, Ayşe Dilşad (2008) Swap İşlemi ve Hukuki Niteliği, 1. Baskı, Ankara, Yetkin. (Kısaltılmışı: Swap)
• Kırca, İsmail (2000) Hukuki Yönüyle Borsa Opsiyon İşlemleri, 1. Baskı, Ankara, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
• Koruyan, Adil (2001) Sermaye Piyasası Taraflar Kurumlar İşlemler, 1. Baskı.
• Küçüksözen, Cemal (1999) Sermaye Piyasasında Yatırımcının Korunması Türk Sermaye Piyasasının Bu Açıdan Değerlendirilmesi, 1. Baskı, Ankara, Sermaye Piyasası Kurulu.
• Memiş, Tekin & Turan, Gökçen (2022) Sermaye Piyasası Hukuku, 6. Baskı, Ankara, Seçkin.
• Özer, Işık (2018), ‘Sermaye Piyasasında İşlem Yapan Yatırımcıların Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında Korunup Korunamayacakları Sorunu Üzerine Bir İnceleme’ BATİDER, S: 1, C: 34, s. 37-92.
• Paslı, Ali, ‘Yatırımcı mı, Tüketici mi?’, Topbaş, Hakan & Üçışık, Fehim (Editörler) (2015) 4. Tüketici Hukuku Kongresi Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları, 1. Baskı, Ankara, Bilge, s. 412-416.
• Penezoğlu, Yusuf Gökhan (2004) Hukuki Yönleriyle Vadeli İşlem Sözleşmeleri, 1. Baskı, İstanbul, Kazancı.
• Redhead, Keith (1997) Financial Derivatives An Introduction to Futures Forwards Options and Swaps, 1st Edition, Pearson Education.
• Seven, Vural (2017), ‘Kaldıraçlı Alım Satım İşlemlerinde Görev Sorunu-Karar İncelemesi’ İzmir Barosu Dergisi, S: 3, s. 199-219.
• Seyidoğlu, Halil (1992) Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, 3. Baskı, Ankara, Güzem Can.
• Shilov, B. N. & Semenov, S. V. (2011) Forex Bilmeniz Gereken Her Şey, 1. Baskı, İstanbul, Scala (Çeviren: Abbak, Anıl). Strazisar, Borut, ‘Rolling Spot Forex Trading Financial Problem Or Ponzi?’ (January 23, 2012), <http://ssrn.com/abstract=1990526> s.e.t. 01.10.2023.
• Sunay Akın, Nesrin, ‘Finansal Hizmet, Finansal Tüketici Kavramları ve Bireysel Yatırımcının Tüketici Sıfatı İle Korunması’: Topbaş, Hakan & Üçışık, Fehim (Editörler) (2014) 3. Tüketici Hukuku Sempozyumu Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları, 1. Baskı, Ankara, Bilge, s. 318-338.
• Sümer, Ayşe (2002) Türk Sermaye Piyasası Hukuku ve Seçilmiş Mevzuat, 1. Baskı, İstanbul, Alfa.
• Şendur, Yeşim (2017), ‘Forex Piyasası Riskler’ İktisadi İdari ve Siyasi Bilim Dergisi, S: 2, C: 2, s. 23-28.
• Temple, Peter (2009) CFDs Made Simple A Straightforward Guide To Contracts For Difference, 1st Edition, Great Britain, Harriman House.
• Tevetoğlu, Mete (2010) Sermaye Piyasasında Uygulanacak Hukuk ve Uyuşmazlıkların Çözümünde Tahkim, 1. Baskı, Ankara, Adalet.
• Töremiş, H. Ebru (2020), ‘Yatırım Hizmet Ve Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcıların Tüketici Sıfatının Belirlenmesi’ Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 4, C: 24, s. 227-262. (Kısaltılmışı: Tüketici Sıfatı) Töremiş, Hatice Ebru (2022) Sermaye Piyasası Faaliyetleri Bağlamında Yatırımcının Tüketici Olarak Korunması, 1. Baskı, Ankara, Seçkin.
• Tuğlu, Ali (2010), ‘Forex ve Forex işlemlerinde Elde Edilen Gelirlerin Vergilendirilmesi’ Vergi Dünyası, S: 343, s. 62-65.
• Turanboy, Asuman, ‘6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Sermaye Piyasası Aracı ve Menkul Kıymet Kavramları’: Kırca, İsmail& Şit İmamoğlu, Başak (Editörler) (2019) Prof. Dr. Sabih Arkan’a Armağan, 1. Baskı, İstanbul, On İki Levha, s. 1285-1292.
• Ünal, Oğuz Kürşat (1997) Türk ve Amerika Birleşik Devletleri Hukukunda Aracı Kurumlar, 1. Baskı, Ankara, Yaklaşım.
• Yanlı, Veliye (2005) Sermaye Piyasası Hukuku Çerçevesinde Halka Açık Anonim Şirketler ve Kamunun Aydınlatılması, 1. Baskı, İstanbul, Beta.
• Yaslıdağ, Beyhan (2014) Forex Piyasası İşlemleri, 1. Baskı, Ankara, Seçkin.
• Yavilioğlu, Cengiz & Delice, Güven (2006), ‘Tezgahüstü Türev Piyasaları: Bir Değerlendirme’, Maliye Dergisi, S: 151.
• Yıldırım Soysal, Hanım (2018), ‘Sermaye Piyasası Hukukunda Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri’ (Yüksek Lisans), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zevkliler, Aydın&Özel, Çağlar (2016) Tüketicinin Korunması Hukuku, 1. Baskı, Ankara, Seçkin.