AZERBAYCAN’IN SON NEOLİTİK VE İLK KALKOLİTİK ÇAĞ KÜLTÜRLERİNİN KUZEYBATI İRAN İLE (İRAN AZERBAYCANI) İLİŞKİLERİ

Yıl 2020, Sayı: 27, 0 - 0, 31.12.2020

Veli Bahşeliyev

https://doi.org/10.22520/tubaar2020.27.001

Öz

Güney Kafkasya’da, Azerbaycan’da yapılan arkeolojik araştırmalar sırasında Son Neolitik ve Kalkolitik Çağ
kültürlerine ait çok sayıda yeni bulgular ortaya çıkarılmıştır. Nahçıvan’da, Kültepe I’de yapılan araştırmalar bu
höyüğün şu anda Güney Kafkasya’nın en eski Neolitik Çağ yerleşmesi olduğunu göstermiştir. Buna karşın Kültepe
I’de ve Güney Kafkasya’nın diğer yerleşmelerinde Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ tabakası bulunmadığından bu
bölgenin Neolitik Çağ kültürünün kökeni ile ilişkili çeşitli fikirler önerilmiştir. Eski Sovyet araştırmacıları Güney
Kafkasya’nın tarım ve hayvancılıkla uğraşan topluluklarının Kuzey Mezopotamya’dan geldiğini öne sürmüştür.
Günümüzde ise kimi araştırmacılar aynı fikre sahip olmakla birlikte kimileri de bu toplulukların yerel Mezolitik
topluluklardan türedikleri görüşündedir. Kültepe I’de yapılan araştırmalar sırasında Halaf türü boyalı çanak çömleğin
bulunması Mezopotamya ile ilişkilerin varlığını kanıtlamaktadır. Ancak Son Neolitik Çağ’da Azerbaycan’da etkin
olan Şomutepe ve Kültepe kültürleri Kuzey Mezopotamya kültürlerinden farklı özelliklere sahiptir. Son yıllarda
yapılan araştırmalar Azerbaycan’ın Neolitik Çağ kültürlerinin gelişim sürecini gözlemleme olanağı sağlamıştır.
Buna göre, Azerbaycan’ın Karabağ bölgesi Son Neolitik Çağ kültürleri baskı bezemeli çanak çömlek ile karakterize
edilmektedir. Bu tür kaplar Nahçıvan Tepe’nin Son Neolitik Çağ tabakası için de tipiktir. Yine araştırmalar Neolitik
Çağ’ın son aşamasında Azerbaycan’ın Karabağ bölgesi ve Nahçıvan’da Neolitik Çağ kültürlerinin kendine özgü
özelliklere sahip olduğunu kanıtlamaktadır. Güney Kafkasya’nın zengin hammadde yatakları Azerbaycan’ın güney bölgeleri ile Kuzeybatı İran arasındaki karşılıklı ilişkilerin oluşmasını sağlamış ve bu ilişkiler Nahçıvan ve Kuzeybatı
İran’ı kapsayan Dalma Tepe kültürünün yerleşmesinde önemli rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

GÜNEY KAFKASYA, KUZEYBATI İRAN, SON NEOLİTİK

Kaynakça

• ABEDI, A., KHATIB SHAHIDI, H., CHATAIGNER, CH., NIKNAMI, K., ESKANDARI, N., KAZEMPOUR, M., PIRMOHAMMADI, A., HOSEINZADEH, J., EBRAHIMI, GH. 2014. “Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report,” Ancient Near Eastern Studies 51. (2014): 33-167.
• ABEDI, A. 2017. “Iranian Azerbaijan Pathway From The Zagros To The Caucasus, Anatolia And Northern Mesopotamia: Dava Göz, A New Neolithic And Chalcolithic Site In NW Iran,” Mediterranean Archaeology and Archaeometry 17/1. (2017): 69-87.
• ABEDI, A., VAROUTSIKOV, B., CHATAIGNER, C. 2018. “Provenance of obsidian artifacts from the Chalcolithic site of Dava Göz in NW Iran using portable XRF,” Journal of Archaeological Science Reports 20. (2018): 756-767.