Tarih öğretmenlerinin perspektifinden sosyal bilgiler eğitiminde tarih öğretimine ilişkin sorunlar

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 170 - 198, 29.05.2024

Soner Kahveci , Kibar Aktın

https://doi.org/10.17497/tuhed.1455909

Öz

Bu çalışmada tarih öğretmenlerinin perspektifinden liseye yeni başlayan öğrencilerin sınıf içi öğrenme ortamlarında hazır bulunuşluk düzeyinde bilgi ve beceri boyutundaki eksikliklerinin tespit edilmesi ve bu sorunlara Sosyal Bilgiler eğitimi bağlamında çözüm önerileri getirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik araştırma deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 23 tarih öğretmeni oluşturmaktadır. Çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi ile belirlenmiştir. Veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Veriler frekans analizi ve içerik analizi yoluyla analiz edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre tarih öğretmenleri, liseye yeni başlayan öğrencilerin temel tarih bilgisi ve kavram bilgisinde eksiklikleri olduğunu, harita okuryazarlığı becerilerini kazanmadıklarını, eleştirel düşünme, araştırma ve politik okuryazarlığı becerilerine büyük ölçüde sahip olmadıklarını; tarihsel düşünme becerileri, zaman ve kronolojiyi algılama, değişim ve sürekliliği algılama, mekânı algılama ve kanıt kullanma becerilerinin yeterli olmadığını belirtmişlerdir. Tarih öğretmenleri, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyinde karşılaştıkları öğrenme ve becerilere ilişkin sorunların kaynağını motivasyon eksikliği, öğrencilerin okuduklarını anlayamaması, okuma alışkanlığının olmaması, yetersiz çalışma alışkanlığı, sınav odaklı eğitim sistemi, müfredatta tarih konularının eksikliği, ders saati ve ders kitaplarının yetersizliği gibi sorunlarla ilişkilendirmiştir. Öğretmenler sorunların çözümü için öğrencilerde motivasyonun artırılması, Sosyal Bilgiler ders saatlerinin artırılması, ilgili programda tarihle ilgili konuların genişletilmesi, gereksiz konuların çıkarılması, tarihi konuların kronolojik olarak programda yer alması, harita ve görsel öğelerin yer aldığı materyal destekli bir öğretim, gezi, gözlem ve araştırma gibi aktif öğretim yöntem ve teknikleriyle zenginleştirilmiş bir ders olması yönünde öneriler sunmuşlardır. Araştırmada, tarih eğitimine ilişkin sorunların çözümünde anlamlı ve öğrencileri motive edici öğrenmenin önemini bir kez daha anlaşılmıştır. Ayrıca, sınav odaklı eğitim sisteminden uzaklaşmak. Tarih derslerine daha fazla önem vermek. Bu, amaçla tarih derslerinin Sosyal Bilgiler müfredatında daha geniş bir yer bulması veya ayrı bir disiplin olarak sunulması düşünülebilir. Ayrıca aktif öğretim yöntem ve tekniklerinin benimsenmesi ve okul dışı öğrenme ortamlarından faydalanılması tarih öğretiminin daha etkili hale gelmesini sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Tarih eğitimi, tarihsel düşünme becerileri, sosyal bilgiler eğitimi, sosyal bilgiler dersi öğretim programı

Problems related to history teaching in social studies education from the perspective of the history teachers

Öz

This study aims to identify the deficiencies in knowledge, and skills among students transitioning to high school in terms of their readiness levels in classroom learning environments, and to propose solutions within the realm of Social Studies education, from the perspective of history teachers. In the study, the research design chosen was phenomenological, which is a qualitative research method. The study group of the research consists of 23 history teachers from the state schools in Turkey. The study group was determined by convenience sampling, as one of the purposive sampling methods. A questionnaire form was used as a data collection tool. Data were analyzed through frequency analysis and content analysis. According to the results of the study, history teachers stated that students starting high school lacked basic historical knowledge and conceptual knowledge, did not acquire map literacy skills, did not have critical thinking, research, and political literacy skills to a great extent. They also stated that the students’ historical thinking skills, perceiving time and chronology, perceiving change and continuity, perceiving space and using evidence skills were not sufficient. History teachers identified the source of the problems related to learning and skills the students face at the readiness level as lack of motivation, students' inability to understand what they read, lack of reading habits, insufficient study habits, exam-oriented education system, lack of history topics in the curriculum, course hours and course books The study has once again shown the importance of meaningful and motivating learning in solving the problems associated with teaching history. However, it is necessary to move away from the exam-oriented education system and give more importance to history teaching. For this purpose, history courses can be considered to find a larger place in the Social Studies curriculum or be presented as a separate discipline. In addition, the adoption of active teaching methods and techniques and the use of out-of-school learning environments can make the teaching of history more effective.

Anahtar Kelimeler

History education, historical thinking skills, social studies education, social studies curriculum

Kaynakça

• Acar, R. (2003). Sosyal bilgiler dersi içeriğinin öğretiminde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Akengin, H. (2015). Tarih öğretiminde kullanılan haritalar üzerine bir değerlendirme. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 122-155.
• Arslantaş, S. (2006). 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders program uygulamalarında karşılaşılan sorunların öğretmen görüşleri açısından incelenmesi (Malatya ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi.
• Aslan, E. (2005). Türkiye’de tarih eğitiminin sorunları. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi 18, 106-114.
• Atay, M. N. (2021). Demografik yapı özelliği farklı olan yerlerde tarih öğretimi sorunları-Mardin ili örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Atbaşı, C. (2007). İlköğretim II. kademe (6. ve 7. sınıfta) sosyal bilgiler dersinin öğretimi ve öğretiminde yaşanan güçlükler (Aksaray örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Avcı Akçalı, A. & Aslan, E. (2016). Tarih öğretiminde yerel tarih kullanımının akademik başarıya ve tarihsel düşünme becerilerine etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(2), 375-397.
• Aziz, A. (2011). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri (6. Basım). Nobel Yayıncılık.
• Bal, M. S. (2011). Türkiye’de tarih öğretiminin sorunları ve çözüm yolları konusunda öğretmen adayı ve öğretmen görüşlerinin karşılaştırılması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 371-387.
• Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğü. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), 23-28.
• Canbaba, Z. (2020). Sosyal bilgilerde beceri eğitimi. Sinerji, 1(1), 34-39.
• Çelikkaya, T., Yıldırım, T. & Kürümlüoğlu, M. (2019). Öğrenciler ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin programdaki becerilere ilişkin beceri hiyerarşileri, gerekçeleri ve önerileri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 111-132.
• Çetin, M. (2022). Sosyal bilgilerde hukuk okuryazarlığı: sistematik literatür taraması. International Journal of Active Learning, 7(2), 156-170.
• Demircioğlu, İ. H. (2004). Tarih ve coğrafya öğretmenlerinin sosyal bilimler öğretiminin amaçlarına yönelik görüşleri (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Bilig, 31, 71- 84.
• Dewey, J. (2008). Okul ve toplum. (Çev. Hüseyin Avni Başman). Pegem Yayınları.
• Dinç E. (2006). Tarih eğitimcilerinin mevcut lise tarih müfredat programı ve tarih öğretiminin amaçları hakkındaki görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 7(2), 263-276.
• Doğanay, A. (2008). Çağdaş Sosyal bilgiler anlayışı ışığında yeni sosyal bilgiler programının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77-96.
• Duman, H. (2011). Sosyal bilgiler eğitiminde harita kullanımı ve harita kullanımı konusunda öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Er, A. R. & Bayındır, N. (2015). Sosyal Bilgiler dersi öğretmenlerinin tarih konularının öğretimine ilişkin öğretmen unsuru ile fiziki koşullar ve materyal hakkındaki görüşlerinin belirlenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 88-103.
• Erdem, A. R. (2020). Sosyal bilgiler öğretiminde sınıf yönetimi. S. Şimşek (Ed). Sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenleri için sosyal bilgiler öğretimi (s. 487-528). Anı Yayıncılık.
• Erden, M. (2000). Sosyal bilgiler öğretimi. Alkım Yayıncılık.
• Göksu, M. M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konularının öğretimine yönelik görüşleri. Kastamonu Education Journal, 28(5), 1946 1955. https://doi.org/10.24106/kefdergi.4039
• Gönenç, S. & Açıkalın, M. (2017). Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler öğretiminde karşılaştıkları sorunlar ve bunlara getirdikleri çözüm önerileri. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 26-41.
• Haydn, T. & Harris, R. (2010) Pupil perspectives on the purposes and benefits of studying history in high school: A view from the UK. Journal of Curriculum Studies, 42(2), 241–61.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Kaya, R. & Güven, A. (2012). İlköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler derslerinde tarih konularının işlenişi ve tarihin değeri ile ilgili görüşleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2). s.675-691.
• Kovač, D. (2021). What should be the purposes of history education? 2nd World Conference on Teaching and Education. 19-21 February, Vienna, Austrıa. https://doi.org/10.33422/2nd.worldcte.2021.01.32
• Köstüklü, N. (2011). Tarih öğretiminde kavramların yeri ve önemi: problemler ve öneriler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35(100), 309-324.
• MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve kılavuzu. MEB Yayınları.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). MEB Yayınları. MEB (2023). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). MEB Yayınları.
• Nuttall, D. (2021). What is the purpose of studying history? Developing students’ perspectives on the purposes and value of history education. History Education Research Journal 18(1), 89-108. https://doi.org/10.14324/HERJ.18.1.06.
• Özgüven, İ. E. (1994). Psikolojik testler. Yeni Doğuş Matbaası.
• Öztaş, S. & Turan, R. (2009). Ilköğretim altıncı sınıf sosyal bilgiler tarih ünitelerinin işlenişinde öğretmenlerin kullandıkları öğretim yöntemleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(4), 903-932.
• Öztürk, C. (2006). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. C. Öztürk (Ed.). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi (s. 43-45). Pegem Yayıncılık.
• Öztürk, C. (Ed.). (2012). Sosyal bilgiler eğitimi demokratik vatandaşlık eğitimi (3. B.). Pegem Akademi.
• Patton, M. O. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. S.B. Demir (Ed.). Pegem Akademi.
• Psaltis, C., Carretero, M., Čehajić-Clancy, S. (2017). Conflict transformation and history teaching: social psychological theory and ıts contributions. In: Psaltis, C., Carretero, M., Čehajić-Clancy, S. (Eds) History Education and Conflict Transformation. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-54681-0_1
• Safran, M. (2002). Orta öğretim kurumlarında tarih öğretiminin yapı ve sorunlarına ilişkin bir araştırma. Türk Yurdu Dergisi, 22(175), 73-79.
• Safran, M. (2010). Tarih, tarih yazımı ve tarih öğretiminin neliği üzerine. M. Safran (Ed.). Tarih nasıl öğretilir tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri (s. 17-21). Yeni İnsan Yayınları.
• Straaten, D. V., Wilschut, A. & Oostdam, R. (2016) Making history relevant to students by connecting past, present and future: a framework for research, Journal of Curriculum Studies, 48(4) 479-502, https://doi.org/10.1080/00220272.2015.1089938.
• Sözer, E. (1998). Kuramdan uygulamaya sosyal bilimlerin öğretimi. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Şeker, M. (2021). An ınvestigation into social studies teachers’ self-efficacy perceptions about basic skills in the social studies. Review of International Geographical Education, 11(2), 317-334.
• Şengül Bircan, T. & Safran, M. (2013). KarasarTarih öğretiminde haritaların önemi ve kullanımı. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14(2), 461-476.
• Şimşek, A., & Güler, M. (2013). Öğretmen ve öğretmen adayı görüşlerine göre lise Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersinin öğretiminde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), 543-575.
• Tokdemir, M. A. & Hayta, N. (2014). Tarih öğretmenlerinin ortaöğretim tarih derslerinde tartışma yönteminin kullanılmasına ilişkin görüş ve uygulamaları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 1243-1262.
• Topçu, E. (2016). Ortaokulda tarih eğitimi yapısal sorunlar ve çözüm önerileri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 22-35.
• Turan, R. (2015). Tarih öğretmenlerinin lise tarih derslerinin genel amaçlarının öğrencilere kazandırılma düzeylerine ilişkin görüşleri: (Ankara ili örneği). Turkish Journal of Educa tional Studies, 2(3), 139-180.
• Tünkler, V. (2019). Ortaokul öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine yönelik motivasyon kaynaklarının incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (36), 38-49.
• Ulusoy, A, & Güven, C. (2020). Sosyal Bilgiler zümre öğretmenler kurullarının öğretim programı’nda yer alan temel becerileri ele alma durumlarının incelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(1), 239-259.
• Ulusoy, K. (2009). Lise öğrencilerinin tarih dersinin işlenişi ile ilgili düşünceleri (Ankara Örneği. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 417-434.
• Ulusoy, K., & Gülüm, K. (2009). Sosyal bilgiler öğretmenliği öğrencilerinin tarih ve coğrafya derslerine yönelik tutumları (Adıyaman örneği). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25, 149-160.
• Velayutham, S., & Awang, M. M. (2023). Why teaching history ıs difficult? Asian Journal of Research in Education and Social Sciences 5(1), 273-284.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, Ö. (2003). Türkiye’de tarih öğretiminin sorunları ve çağdaş çözüm önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(15),181-190.
• Yılmaz, H. S., & Avcı, H. E. (2018) Türkiye’de tarih öğretiminde karşılaşılan problemler üzerine bir araştırma. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 320-344.
• Yılmaz, K. & Kaya, M. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih algısı ve tarih öğretimine pedagojik yaklaşımları. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 73-95.