SÖZ, ŞAKA VE ÇOCUKLAR: TÜRKÇEDEN ARAPÇAYA ÇOCUK YAZINI ÇEVİRİLERİNDE MİZAHIN DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1061 - 1080, 30.09.2025

Gülfem Kurt , Arife Eray

https://doi.org/10.37999/udekad.1690374

Öz

Çocuk edebiyatı, bireyin erken yaşlarda dilsel, bilişsel ve duygusal açıdan gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu alandaki mizahi unsurlar ise hem estetik bir anlatım aracı olarak hem de pedagojik yönüyle ön plana çıkmaktadır. Mizah yoluyla çocuk okur için metinler, eğlenceli hale getirilmekte ve öğrenmeyi teşvik eden bir alana dönüştürülmektedir. Buradaki temel hedef, çocuğun dünyasını yansıtan, onu düşündüren ve güldürürken eğiten çok katmanlı bir anlatı kurmaktır. Bununla birlikte yaşa uygunluk, dil düzeyi, kültürel bağlam ve gelişimsel özellikler gibi birçok etmen, mizahın oluşturulmasında yazarlar ve çevirmenler için dikkat etmeleri gereken önemli parametrelerdir. Bu çalışmada, çocuk edebiyatında mizahın, çeviri sürecinde uğradığı dönüşüm, Türkçeden Arapçaya çevrilen Sakar Bora ‘Başlarım Böyle Spora!’ adlı çocuk kitabı üzerinden incelenmiştir. Özellikle dilsel ve durumsal mizah ögelerine odaklanılarak, mizahın hedef dile aktarımında yaşanan kayıplara dikkat çekilmiştir. Söz konusu mizahi unsurlar Fransız çeviribilimci Antoine Berman’ın çeviri eleştirisi yönteminin adımlarından biri olan “biçim bozucu eğilimler” kapsamında incelenmiştir. İnceleme sonucunda, dilsel mizahın Arapçaya çevirisinde önemli kayıpların yaşandığı, durumsal mizahın ise görsel desteği ile kısmen korunabildiği ancak görsel içerisinde bulunan metinlerdeki mizahın korunmasında yetersiz kalındığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı , mizah , dilsel mizah , durumsal mizah , biçim bozucu eğilimler.

WORDS, JOKES, AND CHILDREN: THE TRANSFORMATION OF HUMOR IN TRANSLATIONS OF CHILDREN’S LITERATURE FROM TURKISH INTO ARABIC

Öz

Children’s literature plays a crucial role in the linguistic, cognitive, and emotional development of individuals from an early age. Within this domain, humorous elements stand out not only as aesthetic narrative devices but also for their pedagogical value. Humor serves to make texts more engaging for child readers, transforming them into enjoyable mediums that simultaneously promote learning. The primary aim is to construct a multi-layered narrative that reflects the child’s world—one that provokes thought and educates while entertaining. However, factors such as age appropriateness, language proficiency, cultural context, and developmental characteristics are essential considerations for authors and translators in crafting effective humor. This study investigates the transformation of humor in children’s literature during the translation process, focusing on the book Sakar Bora ‘Başlarım Böyle Spora!’, translated from Turkish into Arabic. Emphasis is placed on linguistic and situational humor, with particular attention given to the losses incurred in transferring humor to the target language. These humorous elements are analyzed within the framework of “deformative tendencies,” a component of the translation criticism methodology developed by French translation theorist Antoine Berman. The analysis reveals significant losses in the translation of linguistic humor into Arabic, while situational humor is partially preserved through visual support; however, the humor embedded in the visual-textual interplay is not adequately maintained.

Anahtar Kelimeler

Children , humor , linguistic humor , situational humor , deforming tendencies.

Kaynakça

• Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili, 116 (808), 22-30.
• Berman, A. (2012). Translation and the trials of the foreign. (L. Venuti, Çev.). The translation studies reader. L. Venuti (Ed.), pp. 240-253. Routledge Press.
• Cary, E. (1956). La traduction dans le monde moderne. Georg & Cie Press.
• Cebeci, Ç. (2018). Sakar Bora: Başlarım böyle spora!. Genç Hayat Yayınevi.
• Cebeci, Ç. (2018). Şâkir el-muğâmir: Seesîru riyadiyyen (N. Yamaç, Çev.) Hizaye.
• González Vera, M. P. (2015). When humour gets fishy: The translation of humour in animated films. Audiovisual translation: Taking stock. J. D. Cintas & J. Neves (Eds.), pp. 123-139. Cambridge Scholars Publishing.
• İbn Manẓûr. (2016). Lisânu’l-ʿArab. Dâru’l Maa‘rif.
• Klingberg, G. (1986). Children‘s fiction in the hands of the translators. Lund, Malmö: CWK Gleerup.
• Levy, J. (1969). Die literarische übersetzung: Theorie einer kunstgattung. Frankfurt am Main–Bonn.
• Pascua, I. & Rey-Jouvin, B. (2010). Traducir el humor en la LIJ. Menuda gracia!. El Humor en la Literatura Infantil y Juvenil. Anılıj & Varıa (Ed.), pp. 399-408. Anılıj.
• Sarıkaya, M. (2020). Modern Arap şiirinde alay ve sosyal eleştiri halementîşî. İstanbul: Akdem Yayınları.
• Şenyapılı, Ö. (1995). Karikatür ve iletişim. Karikatür Vakfı.
• Usta, Ç. (2009). Mizah dilinin gizemi. Akçağ Yayınevi.
• Ünsal, G. (2020). Mizahî ögelerin çevirisi üzerine bir inceleme: Bir Noel Gecesi örneği. Litera, 30 (2), 663-682. https://doi.org/10.26650/LITERA2020-0058
• Venuti, L. (2008). The translator’s invisibility: A history of translation (2nd ed.). Routledge Press.
• Zeynaligargari, S. & Alavi, F. (2011). L’art de la traduction de l’humour dans la littérature pour enfants: la traduction du Petit Nicolas en persan. Traduire, 224, 90-108. https://doi.org/10.4000/traduire.243