“- {DIK+İYELİK+DA}” ve “-{DIK+İYELİK+ZAMAN}” YAPILARININ KULLANIM SIKLIKLARI ÜZERİNE DERLEM TABANLI BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1513 - 1530, 30.09.2025

Neşe Karaaslan

https://doi.org/10.37999/udekad.1705622

Öz

Dilbilimde, belirli gramer yapılarının ve bunların kullanım sıklıklarının incelenmesi, dilin güncel kullanımındaki norm ve eğilimleri hakkında bilgi sunar. Bu bağlamda bazı sözcüklerin birbiriyle karşılıklı öncelikleri olduğunu ve birbirini gerektiren sözcük birleşmelerini ifade eden eş dizimlilik çözümlemeleri, dil ve anlam analizinde derinlemesine ve doğru bir anlayış elde etmede önemli bir ölçüttür. Türkçede “-{DIK+İYELİK+DA}” ve “-{DIK+İYELİK+ZAMAN}” yapıları, sıklıkla kullanılan ve anlam derinliği sunan gramatik formlar arasında yer alır. Bu yapılar, hem zamansal ifadeleri netleştirmek hem de sahiplik ilişkilerini belirtmek amacıyla kullanılır. Ancak bu yapıların hangi bağlamlarda, ne sıklıkla ve hangi tercihlerle kullanıldığına dair detaylı ve kapsamlı araştırmalar sınırlıdır. Bu çalışma, Türk dilinde “-{DIK+İYELİK+DA}” “-{DIK+ İYELİK + ZAMAN}” yapılarının kullanım sıklıklarını derlem tabanlı bir yöntemle incelemeyi amaçlamaktadır. Derlem tabanlı analizler, dilin doğal kullanımlarını yansıtan geniş veri setleri üzerinden gerçekleştirildiği için gramatik yapıların gerçek kullanım örüntülerini ortaya koymada oldukça etkilidir. Bu çalışma, Türkçede bu yapıların hangi bağlamlarda tercih edildiğini, hangi sıklıkla kullanıldığını ve dil kullanıcılarının bu yapıların kullanımında gösterdiği eğilimleri ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

eş dizimlilik , sıklık , derlembilim , bağlam analizi

“-{DIK+ELEMENT+DA}” and ”-{DIK+ELEMENT+TIME}” A CORPUS-BASED STUDY ON THE FREQUENCY OF USE OF CONSTRUCTS

Öz

In linguistics, the study of specific grammatical structures and their frequency of use reveals the norms and trends in the current usage of a language. In this context, collocation analysis, which indicates the mutual precedence of certain words and the Word combinations that require each other, is an essential criterion for obtaining an in-depth and accurate understanding of language and meaning analysis In Turkish, the constructi “-{DIK+IYELIK+DA}” and”-{DIK+IYELIK+ZAMAN}” are among the grammatical forms that are frequently used and offer depth of meaning. These constructions are used both to clarify temporal expressions and to indicate possession relations. However, detailed and comprehensive research on the contexts, frequency, and preferences in which these constructions are used is limited. This study aims to analyze the usage preferences of “-{DIK+IYELIK+DA}” and “-{DIK+IYELIK+TIME}” constructions in Turkish using a corpus-based method. Corpus-based analyses are highly effective in revealing the actual usage patterns of grammatical constructions, as they are carried out on large datasets reflecting the natural use of the language. In this context, the study analyzes in which contexts these constructions are preferred in Turkish, how often they are used, and how language users use these constructions.

Anahtar Kelimeler

collacations , frequency , context analysis , corpus analysis

Kaynakça

• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış. Turkish Studies, 4(4), 172-183. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.806.
• Boz, E. (2014). Bir Birleşik Zarf-Fiil Yapısı Üzerine. İlmi Araştırmalar, 19, 43-48.
• Boz, E., Bozkurt, F. ve Doğru, F. (2018) Corpus-Based Research on Terminology of Turkish Lexicography (CBRT-TURKLEX). Lexikos, 28, 428-439. https://doi:10.5788/28-1-1472.
• Ergin, M. (2000). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Firth, J. (1957). Papers in Linguistics. Oxford University Press.
• Firth, J. (1968). A Synopsis of Linguistic Theory 1930-1955. Longman.
• Göksel, A., Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Routledge.
• Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 125-143.
• Jackson, H. (1988). Wordsand Their Meaning. Longmon.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (4. Baskı). Türk Dil Kurumu.
• Koşumcu, S. (2023). Defa, Kere ve Kez Sözcüklerinin Eş dizimliliği Üzerine Derlem Tabanlı Bir İnceleme. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 332-355. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1357826
• Nesselhauf, N. (2005). Collocations in a Learner Corpus: Studies in Corpus Linguistics. John Benjamins. Saussure, F. (1965) Cours de Linguistique Générale. Payot.
• Türk Sözlükbilimi Derlemi (TSD). (2024, 20 Aralık). Erişim Adresi: tsd.ogu.edu.tr.
• Yazıcı Ersoy, H. (2015). Türk Yazı Dillerinde İyelik İşaretleyicilerinin Kiplik Anlamları. Dil Araştırmaları, 9 (17), 51-72.
• Yılmaz, Ö. D. (2009). Türkiye Türkçesinde Eylemsi. Türk Dil Kurumu Yayınları.