RUS HALK MASALLARINDA İNİSİYASYON RİTÜELLERİNİN ANA KAHRAMANI OLARAK BABA YAGA

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1225 - 1240, 30.09.2025

Zulfiya Şahin , Kıymet Aybüke Akbaş , Fatma Büşra Erpay

https://doi.org/10.37999/udekad.1706857

Öz

Masallar, ait olduğu toplumun dünya görüşünü anlamada ve geçmişinde yolculuk etmede bir araç niteliğindedir. Slav mitolojisinde yer alan bir figür olan Baba Yaga ile ilgili masallar bu anlamda bir kaynak olma özelliği taşır. Rus halk masallarının en popüler karakterlerinden olan Baba Yaga, masallarda gösterdiği çelişkili ve sıra dışı varlığıyla ilgi çekmektedir. Başlangıçta olumlu nitelikler yüklenen, Yoginya-Matuşka, ölüm tanrıçası gibi halk arasında saygı gören yüce figürlerle ilişkilendirilen Yaga, inanç sisteminin değişmesi ve ataerkil toplum düzeninin ortaya çıkması sonucunda konumunu yitirerek ormana hapsedilmiştir. Yaga’yı Batı’daki cadılardan ayıran en önemli özelliklerinden biri onun inisiyasyon ritüellerindeki rolünün değişmemesi, bugün dahi masallarda bu işlevini korumasıdır. Sunulan çalışma bu figürün inisiyasyon ritüellerinde oynadığı önemli rolü ortaya koymayı hedeflemiştir. Araştırmanın amacı, masallarda hem korkutucu bir varlık hem de kahramanları zorlu sınavlardan geçirerek onları sosyal statü değişikliğine hazırlayan bir rehber olan Yaga’nın kökenlerinde yatan ana tanrıçanın izlerini keşfetmek ve ataerkil düzenin bu figür üzerindeki etkilerini anlaşılır kılmaktır. Çalışmamızda kullanılacak masalların seçiminde A. N. Afanasyev’in Rus Halk Masalları (Rus. Русские народные сказки) isimli derlemesinden yararlandık. Çalışmada antropolojik analiz, metin analizi ve karşılaştırmalı analiz yöntemlerine başvurduk. Araştırma, Baba Yaga’nın оlumsuz bir masal figüründen ziyade kadim inisiyasyоn törenlerini simgeleyen bir sınayıcı ve eski inançların izlerini taşıyan bir bilge оlduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Baba Yaga , inisiyasyon ritüeli , halk masalları

BABA YAGA AS THE MAIN CHARACTER OF INITIATION RITUALS IN RUSSIAN FOLKTALES

Öz

Folk tales offer insight into a nation’s worldview and history. Among them, stories about Baba Yaga serve as a rich source of cultural understanding. As one of the most iconic figures in Russian folklore, Baba Yaga stands out due to her paradoxical and extraordinary nature. Originally seen as a positive figure connected to revered entities like Yoginia-Matushka, a goddess of death, Baba Yaga’s image shifted with the rise of patriarchal society and changes in belief systems—relegating her to the forest and diminishing her divine status. However, unlike Western witches, Baba Yaga has preserved her role in ancient initiation rituals, maintaining her symbolic function in fairy tales to this day. This study explores Baba Yaga’s connection to these rites of passage, analyzes the symbolism within selected tales, and traces the remnants of the mother goddess figure in her origins, alongside the effects of patriarchy on her portrayal. The tales examined are drawn from A. N. Afanasyev’s Russian Folk Tales. The research applies anthropological, textual, and comparative analysis methods. Findings suggest that Baba Yaga is better understood not as a villain, but as a wise woman and tester—embodying elements of ancient belief systems and preserving the essence of initiation.

Anahtar Kelimeler

Baba Yaga , initiation rituals , folk tales

Kaynakça

• Afanasyev, A. N. (1984-1985). Narodnıye russkiye skazki. (V 3-h tomah). Lit. pamyatniki. Nauka.
• Afanasyev, A. N. (2002). Mifı, poverya i suyeveriya slavyan. Poetiçeskie vozzreniya slavyan na prirodu (V 3-h tomah, c.1). Terrafantastica.
• Bekreşeva, L. A. (2017). Baba Yaga- sakral’nıy obraz russkih skazok. İçinde Nauçnıy forum: Filologiya, iskusstvovedeniye i kul’turologiya: Sbornik statyey po materialam XI Mejdrunarodnoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii. 9(11). 28-33.Obşçestvo s ograniçennoy otvetsvennost’yu “Mejdunarodnıy tsentr nauki i obrazovaniya”.
• Belyakova, S. M. (2013). Sakralnıy predmet v gendernom aspekte (etnolingvistiçeskoye issledovaniye). Vestnik Surgutskogo gosudarstvennogo pedagogiçeskogo universiteta, 5 (26), 65-69.
• Brokgauz, F. A., & Yefron, İ. A. (1891). Baba Yaga. İçinde A. İ. Anreyevski (Ed.), Entsiklopediçeskiy slovar’ (Cilt 2[a]). Sankt-Peterburg: Semenovskaya Tipo-Litografiya.
• Çyornıh, P. Ya. (2007). İstoriko-etimologiçeskiy slovar sovremennogo russkogo yazıka (C.2). Russkiy yazık media.
• Fasmer, M. Yaga. (t. y.). Etimologiçeskiy onlayn-slovar russkogo yazıka. 2024, 11 Eylül. https://lexicography.online/etymology/vasmer/%D1%8F/%D1%8F%D0%B3%D0%B0 adresinden erişilmiştir.
• Fauconnier, G. & Turner, M. (2006). Mental Spaces. Conceptual Integration Networks. Cognitive Linguistics: Basic Readings, 303–371.
• Frazer, J. (1980). Zolotaya vetv: issledovaniye magii i religii. Politizdat, 831.
• Găină, A. (2021). Prevraşçeniye mifologiçeskogo personaja Yogini-Matuşki v Babu-Yagu. Romanoslavica, 57(2), 76-82.
• Gültekin, A. K. (2015). İnisiyasyon Ritüelleri. Bilim ve Ütopya – Aylık Bilim, Kültür ve Politika Dergisi, 254, 83-87.
• Hudzinska-Parkosadze, A. (2019). Paradigma initsiatsii v skazke “Vasilisa Prekrasnaya”. Vestnik slavyanskih kultur, 51, 99-115. https://cyberleninka.ru/article/n/paradigma-initsiatsii-v-skazke-vasilisa-prekrasnaya
• İvanova, E. V. (2013). The problem of mysteriousness of Baba Yaga character in religious mythology. Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences, 12(6), 1857-1866.
• Kovalçuk, L. P. (2011). Kontseptualnaya integratsiya smeşannogo prostranstva “Baba-Yaga” v skazoçnom diskurse. Voprosı kognitivnoy lingvistiki, 3, 33-39.
• Kovalçuk, L. P. (2014). Osobennosti integratsii antropomorfnıh blendov v russkom skazoçnom diskurse (na primere ishodnogo prostranstva “Jenşçina”). Vestnik Çelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta, 6(335), 54-60.
• Kriniçnaya, N. A. (2002). Posvyaşçeniye v koldunı, s. Istoriko-etnografiçeskaya osnova russkih mifologiçeskih rasskazov o peredaçe-usvoyenii ezoteriçeskih znanii. Etnografiçeskoye obozreniye, 2, 10-22.
• Kriniçnaya, N. A. (2004). Russkaya mifologiya, s. Mir obrazov folklora. Akademiçeskiy prospekt. Gaudeamus. 1008.
• Kuskova, O. E. (2010). Skazka kak virtualnoye vırajeniye russkoy mentalnosti. Diskurs-Pi, 9(1-2), 45-48.
• Levkiyevskaya, Ye. Ye. (2022). Baba-Yaga. Bolşaya rossiyskaya entsiklopediya. 2024, 11Eylül. https://bigenc.ru/c/baba-iaga-b2ea51 adresinden erişilmiştir.
• Ozan, M. (2011). Geçiş Ritüelleri ve Halk Masalları. Milli Folklor, 91, 72-84.
• Öksüz, G. 2014. Rus Mitolojisi. Çeviribilim Yayınları.
• Özakın, D. (2022). Baba Yaga: Rus Folklorunda Cadı ve Anne Arketipi Bağlamında Yaşlanan Kadın Bedeninin Şeytanlaştırılması. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(37), 151-165. https://doi.org/10.12981/mahder.1072830
• Pavlovskaya, A. V. (2014). Çelovek i yeda, s. k istorii zarojdeniya traditsiy pitaniya. Vestnik Moskovskogo universiteta. Lingvistika i mejkulturnaya kommunikatsiya, 19(2), 72-82.
• Pisarenko, D. A. (2019). Lingvosemiotiçeskiye osobennosti znakov smerti v russkih narodnıh skazkah. Gumanitarnıye i yuridiçeskiye issledovaniya, 1, 247-253.
• Propp, V. Ya. (1986). İstoriçeskiye korni volşebnoy skazki. İzdatelstvo leningradskogo universiteta.
• Ryazanova, E. V. (2021). Obrazı vedmı i Babı Yagi v angliyskoy i russkoy skazoçnoy traditsii. İnostrannıye yazıki v kontekste mejkulturnoy kommunikatsii, 13, 122-128. doi, s. 10.24412/cl-35926-2021-122-128
• Sezer, M. Ö. (2023). Masallar ve Toplumsal Cinsiyet. Kor Kitap.
• Sokolova, G. A. (2021). Vospriyatiye lesa v skazoçnom mire. Russian Linguistic Bulletin, 4(28), 32-34. Doi, s. https://doi.org/10.18454/RULB.2021.28.4.10.
• Solyanik, O. E. (2018). Baba-yaga v russkoy narodnoy volşebnoy skazke. Etimologiya slova “yaga”. Gumanitarnaya paradigma, 3(6), 103-107.
• Stepanov, Yu. S. (1997). Baba-Yaga. Konstantı. Slovar russkoy kulturı. Opıt issledovaniya. Şkola “Yazıki russkoy kulturı”, 824.
• Suhova, M. V. (2021). “...i tam kto-to noçyu yeyo syel”, s. Çem mojet okonçitsya vozrastnaya initsiatsiya (etnografiçeskiye i antropologiçeskiye zametki po materialam udmurtskogo folklora. Yejegodnik finno-ugorskih issledovaniy, 1, 172-182.
• Ştemberg, A. S. (2011). Geroi russkih narodnıh skazok, s. kto oni i poçemu vedut sebya tak, a ne inaçe?. Prostranstvo i Vremya, 4, 218-229.
• Toporkov, A. L. (2011). Stupa i Pest? Slavyanskaya mifologiya (2. Baskı). Entsiklopediçeskiy slovar, 454-456.
• Tunalı, D. (2017). Popüler Masallardan Sinemaya Yapılan Uyarlamalarda Kültürel Antropolojik Süreklilik ve Dönüşüm. Journal of International Social Research, 10 (49), 362-372.
• Uzelli, G. 2016. Slav Mitolojisi İnanışlar ve Söylenceler. Yapı Kredi Yayınları.
• Zimina, I. S. Sovremennıy variant initsiatsii v protsesse vzrosleniya podrostkov. Pedagogiçeskoye obrazovaniye v Rossii, 2, 75-82. https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennyy-variant-initsiatsii-v-protsesse-vzrosleniya-podrostkov