GÖRSEL, KÜLTÜREL VE RUHSAL BİR YANSIMA: HEVESNÂME’DE HAMAM TASVİRİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1356 - 1370, 30.09.2025

Mehmet Furkan Çelik

https://doi.org/10.37999/udekad.1721129

Öz

Klasik Türk şiiri, toplumsal hayatı estetik bir dille yansıtırken mekân unsurunu yalnızca fiziksel bir çevre değil anlamın, duygunun ve kültürel belleğin taşıyıcısı olarak kurgular. Bu çalışmada, XV. yüzyıl Osmanlı şairlerinden Tâcîzâde Cafer Çelebi’nin Hevesnâme adlı mesnevisinde yer alan “Sıfat-ı Hammâm” başlıklı bölümdeki hamam tasvirleri tematik bir yaklaşımla incelenmiştir. Şairin kullandığı teşbih, teşhis, tezat gibi edebî sanatlarla zenginleştirdiği beyitlerde hamam, hem mimari ihtişamıyla hem de sembolik boyutlarıyla dikkat çekici bir hale gelmiştir. Hamam, yalnızca bedensel arınmanın gerçekleştiği bir yapı olarak değil aynı zamanda sosyal temasların kurulduğu, estetik değerlerin sergilendiği ve ruhsal dönüşümün yaşandığı bir mekân olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda, Hevesnâme’deki ilgili beyitler estetik ve mimari, uhrevî semboller, güzellik ve kudret algısı, kişileştirilen hamam ve su metaforu gibi tematik unsurlar bağlamında değerlendirilmiştir. Her beyitte bir yapının değil, beraberinde bir duygu, bir sembol ve bir kültür yansımasının da işlendiği görülmüştür. Bu çalışma, klasik şiirde mekânın edebî anlatıma nasıl dönüştüğünü ve Osmanlı hamam kültürünün şiirdeki temsiline dair bir değerlendirme sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri , Tâcîzâde Cafer Çelebi , Hevesnâme , hamam

A VISUAL, CULTURAL AND SPIRITUAL REFLECTION: THE DEPICTION OF THE BATHHOUSE IN HEVESNÂME

Öz

Classical Turkish poetry reflects social life through an aesthetic lens, constructing space not merely as a physical environment but as a carrier of meaning, emotion, and cultural memory. This study analyzes the bathhouse (hamam) descriptions in the section titled Sıfat-ı Hammâm of Hevesnâme, a 15th-century masnavi by Ottoman poet Tâcîzâde Cafer Çelebi, through a thematic approach. In couplets enriched with literary devices such as simile, personification, and contrast, the hamam emerges not only with its architectural grandeur but also with its symbolic depth. Rather than being portrayed solely as a place of physical cleansing, the hamam is depicted as a site of social interaction, aesthetic display, and spiritual transformation. The selected couplets are examined in relation to key thematic elements such as architectural aesthetics, otherworldly symbolism, perceptions of beauty and power, personified space, and water metaphors. Each couplet reveals not only an architectural element, but also an emotional, symbolic, and cultural dimension. Ultimately, this study aims to explore how space is transformed into literary expression in classical poetry and offers a representative interpretation of the poetic reflection of Ottoman bathhouse culture.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry , Tâcîzâde Cafer Çelebi , Hevesnâme , bath

Kaynakça

• Akkese, A. (2017). Gideyim de kendimi bir çiğneteyim yabancı seyyahlara göre Osmanlı hamam kültürü. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4(8), 133-149. https://doi.org/10.17822/omad.2017.57
• Arseven, C. E. (1984). Türk sanatı. Cem Yayınevi.
• Çakıroğlu, O. T. (2018). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Hevesnâme’ye dair tespitlerinin değerlendirilmesi. İ. Şahin, D. Depe, & N. Ankay (Eds.), Bir güneş avcısı Ahmet Hamdi Tanpınar (ss. 753-763). Doğu Kütüphanesi.
• Erdem, S. (1991). Amber. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, 7-8.
• Erünsal, İ. E. (1998). Hevesnâme. TDV İslâm Ansiklopedisi, 17, 277-278.
• Erünsal, İ. E. (2010). Tâcîzâde Câfer Çelebi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 39, 353-356.
• Eyice, S. (1997). Hamam. TDV İslâm Ansiklopedisi, 15, 402-430.
• Faroqhi, S. (2005). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam Orta Çağ’dan yirminci yüzyıla. Tarih Vakfı Yayınları.
• İkiz Demircan, A. (2023). Türk hamamlarının kültür ekonomisi açısından değerlendirilmesi (Tarihi Yarımada örneği). [Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kaplan, Y. (2010). Türk hamam kültürünün divan şiirine yansımaları. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, 131-155.
• Kavak, F. (2020). Edebî tasvir ve Arap edebiyatı’na yansımaları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 1, 189-228.
• Kaya, İ. G. (2005). Taşlıcalı Yahya Bey’in hammamiyeleri (Şinasi Tekin’in anısına). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 27, 227-235.
• Köksal, M. F. (2013). Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cafer-tacizade-cafer-celebi [Erişim Tarihi: 21. 04. 2025].
• Sungur, N. (1998). Tâcî-zâde Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’si (inceleme, tenkitli metin). [Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Şen, F. M. (2013). Heves-Nâme / Mahabbet-Nâme (Ca’fer). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/heves-name-mahabbet-name-ca-fer-tees-1381 [Erişim Tarihi: 10. 08. 2025].
• Şentürk, A. A. (2002). XVI. asra kadar anadolu sahası mesnevilerinde edebi tasvirler. Kitabevi Yay.
• Tanpınar, A. H. (1977). Edebiyat üzerine makaleler. Dergâh Yayınları.
• Yıldırım, H. (2015). Divan şairlerine göre burçlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 340-353.