Türk Kültüründe Korku Figürlerinin Mitolojik ve Dijital Dönüşümü

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 225 - 241

Leyla Yılmaz Polat

https://doi.org/10.61729/uhad.1746802

Öz

Korku, insanlığın en eski duygularından biri olarak yalnızca biyolojik bir refleks değil, aynı zamanda kültürel hafızanın, kolektif bilinçdışının ve mitolojik düşüncenin temel bileşenidir. Türk kültüründe korku figürleri, tarihsel süreçte inanç sistemleri, toplumsal yapılar ve anlatı geleneklerine bağlı olarak biçim ve işlev açısından evrilmiştir. İslamiyet öncesi dönemde Alkarısı, Erlik Han, Yel İyesi ve Körmös gibi varlıklar; doğum, ölüm, hastalık ve geceyle ilişkilendirilmiş, Şamanist evren anlayışında kozmik düzeni açıklayan ruhsal güçler olarak işlev görmüştür. Bu figürler hem doğanın hem insanın bilinçdışı korkularının sembolik izdüşümleridir.
İslamiyet’in kabulüyle korku figürleri, cin, şeytan, musallat gibi kavramlarla yeniden biçimlenmiş; korku dışsal varlıklardan içsel günah, iman zayıflığı ve ahlaki sapmalara yönelmiştir. Modernleşme ve Batı etkisiyle birlikte hortlak, vampir gibi figürler halk tahayyülüne girmiş, korkunun kaynağı daha seküler ve psikolojik bir boyut kazanmıştır. Dijital çağda ise Slenderman, Momo, Huggy Wuggy gibi figürler, Jung’un arketip kuramı, Freud’un tekinsizlik kavramı ve Baudrillard’ın simülakr anlayışı çerçevesinde anlam kazanmaktadır.
Geleneksel figürlerle dijital karakterler arasında doğrudan üretim bağı değil, arketipsel süreklilik ve işlevsel benzerlik söz konusudur. Alkarısı, lohusalık dönemine dair kırılganlığı hedef alırken Momo, çocukların kaygılarını tetiklemekte; Erlik Han yeraltı korkusunu simgelerken Slenderman, modern çağda gözetim ve kimlik kaybı korkularını temsil etmektedir. Böylece korku figürleri, tarihsel sürekliliğini koruyarak her çağın kültürel ve psikolojik kaygılarını yansıtan dinamik arketiplere dönüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

korku , sembol , arketip , dijital mitoloji , kolektif bilinçdışı

The Mythological and Digital Transformation of Horror Figures in Turkish Culture

Öz

Fear, as one of humanity’s oldest emotions, is not merely a biological reflex but also a fundamental component of cultural memory, the collective unconscious, and mythological thought. In Turkish culture, fear figures have evolved throughout history in form and function, shaped by belief systems, social structures, and narrative traditions. In the pre-Islamic period, beings such as Alkarısı, Erlik Han, Yel İyesi, and Körmös were associated with birth, death, illness, and night, functioning as spiritual forces that explained the cosmic order within the Shamanic worldview. These figures are symbolic projections of both nature’s and humanity’s unconscious fears.
With the adoption of Islam, fear figures were reinterpreted through concepts such as jinn, devil, and possession; fear shifted from external beings to inner sins, weakness of faith, and moral deviations. Through modernization and Western influence, figures like vampires and revenants entered popular imagination, transforming the source of fear into a more secular and psychological dimension. In the digital age, figures such as Slenderman, Momo, and Huggy Wuggy gain meaning within the frameworks of Jung’s archetype theory, Freud’s concept of the uncanny, and Baudrillard’s notion of simulacra.
Rather than a direct line of production, there exists an archetypal continuity and functional similarity between traditional figures and digital characters. While Alkarısı targets the fragility of postpartum women, Momo triggers children’s anxieties; Erlik Han embodies the fear of the underworld, whereas Slenderman represents modern anxieties of surveillance and identity loss. Thus, fear figures maintain their historical continuity, transforming into dynamic archetypes that reflect the psychological and cultural anxieties of every era.

Anahtar Kelimeler

fear , symbol , Archetype , Digital mythology , Collective unconscious.

Kaynakça

• AND, Metin (1983). Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü Tiyatrosu Gelenekleri ve Dramatik Köy Seyirlik Oyunları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BAUDRİLLARD, Jean (2005). Simülakrlar ve Simülasyon. (çev. Oğuz Adanır). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• BAUDRİLLARD, Jean (2008). Tüketim Toplumu: Söylenceler ve Yapılar. (çev. Hazal Deliceçaylı ve Ferda Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli (2016). Türk Mitolojik Sistemi II. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili (2003). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEĞİRMENCİ, Reyhan (2024). “Türk mitolojisinde yüce ana arketipi: Umay üzerine arketipsel bir inceleme”. Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• DUMAN, Musa (2020). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler Mit, Destan, Halk Hikâyesi. Ankara: Karakum Yayınevi.
• DUNDES, Alan (2007). The Meaning of Folklore: The Analytical Essays of Alan Dundes. Logan, UT: Utah State University Press.
• ELİADE, Mircea (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (çev. Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• FREUD, Sigmund (1919). The “Uncanny”. Imago, V. 5(5-6), p. 297–324.
• FREUD, Sigmund (1999). Uygarlığın Huzursuzluğu. (çev. Haluk Barışcan). İstanbul: Metis Yayınları.
• FREUD, Sigmund (2012). Ket Vurma, Belirti ve Korku. (çev. Lütfi Yarbaş). İzmir: İlyaYayınları.
• FUREDİ, Frank (2014). Korku Kültürü. (çev. Barış Yıldırım). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GUÉNON, René (2024). Niceliğin Egemenliği ve Çağın Alametleri. (çev. Ayça Barut). İstanbul: Ketebe Yayınevi.
• GUÉNON, René (2025). Modern Dünyanın Bunalımı. (çev. Mahmut Kanık). İstanbul: İnsan Yayınları.
• HİLLMAN, James (1996). The Soul’s Code: In Search of Character and Calling. New York: Random House.
• HİLLMAN, James (1997). The Myth of Analysis: Three Essays in Archetypal Psychology. Northwestern University Press.
• İNAN, Abdülkadir (1998). Makale ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• JENKİNS, Henry (2006). Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York: New York University Press.
• JUNG, Carl Gustav (1969). The Structure and Dynamics of the Psyche. Princeton University Press.
• JUNG, Carl Gustav (2003). Dört Arketip. (çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
• JUNG, Carl Gustav (2009). İnsan ve Sembolleri. (çev. Ali Nahit Babaoğlu). İstanbul: Okuyan us Yayınları.
• JUNG, Carl Gustav (2025). Arketipler ve Kolektif Bilinçdışı. (çev. Canberk Şeref). İstanbul: PinhanYayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2000). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÖGEL, Bahattin (1993). Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• POLAT, İrfan (2020). Türk Masal ve Efsanelerinde Olağanüstü Güçler ve Varlıklar Türkiye Sahasının Demonoloji ve Diabolojisi. İstanbul: Selenge Yayınları.
• SARPKAYA, Seçkin (2021). Türklerin Şeytani Masalları Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yayınevi.
• ŞENESEN, İbrahim (2016). Adana Halk İnançlarında Eski Türk İnançlarının İzleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları.
• USLU, Bahattin (2016), Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
• YILMAZ POLAT, Leyla (2021). “Ardahan Merkez Köyleri Örnekleminde Bir Korku Kültü: Hortlak”, VI. Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2021 Bildiriler, C. 2, (ed. Harun Coşkun vd.). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, s: 1647- 1655.