Karşılaştırmalı Halk Bilimi Bağlamında Nazar Boncuğu ve Çin Düğümü

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 296 - 316

Şahin Bütüner , Wang Yuxun

https://doi.org/10.61729/uhad.1761980

Öz

Küreselleşme süreci içerisinde her ülkenin kültürel sembolleri daha da önem kazanır hale gelmiştir. Bu semboller, kültürün önemli taşıyıcıları olarak kültürel mirasın aktarımında önemli bir rol oynamaktadır. Nazar Boncuğu Türk milletini kötü ve kem gözlerden koruduğuna aynı zamanda insanoğluna huzur ve mutluluk verdiğine inanılan kutsal bir eşyadır. Çin Düğümü ise Çin milletine uğur, şans, talih, refah, mutluluk bahşettiğine inanılan kutsal bir eşyadır. Türkiye’de araştırmacılar “Nazar Boncuğu” üzerine yapılan çalışmaları genellikle onun kökeni, uygulama alanları ve dinî bağlantıları üzerine odaklanmışlardır. Çin’de, çeşitli alanlarda yapılan kitap ve literatür incelemelerine göre, araştırmacılar “Çin Düğümü” üzerine geniş bir yelpazede çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalar genellikle geleneksel sanat, semiyotik, tarihî evrim ve kültürel sembolizm gibi birçok farklı alanı kapsamaktadır. Bu çalışmada, folklor perspektifinden yola çıkılarak Nazar boncuğu ve Çin düğümünün tarihi arka planı, şekil ve renk özellikleri, sembolik anlamı ve yeniden üretimi, günümüzdeki kullanım alanları açısından karşılaştırmalı bir çalışması yapılmıştır. Bu çalışma, Türkiye ve Çin’in kültürel geleneklerini daha derinlemesine anlamak ve iki ülkenin kültürün güncellenmesine dair aldığı pozisyonu karşılaştırmaktır. İki kültürel sembol arasındaki benzerlikler ve farklılıkları incelemeyi amaçlayan çalışmada küreselleşme bağlamında mevcut ortamın bu iki sembolün yayılmasına ve kabulüne olan etkisi eleştirel olarak tartışılmış, kültürel çeşitliliğe ve kültürün korunmasına önem verilmesi gerektiği tavsiye edilmiştir. Nazar boncuğu ve Çin düğümü, folklor araştırmasının nesneleridir ve bunlar belirli bir kültürel anlamı ve değeri taşıyan malzeme biçimine sahiptirler. Malzeme folkloru, insanların doğa ile olan ilişkileri ve doğaya karşı mücadeleleri sırasında oluşan geleneksel alışkanlıklarıdır. Günümüzde özellikle takı tasarımı alanında küreselleşme bağlamında Nazar boncuğunun ve Çin düğümünün yayılma ve kabulü olumlu etkilenmiş, takı tasarımının ilham kaynağı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Folklor , Kültür sembolleri , Nazar boncuğu , Çin düğümü

Evil Eye Bead and Chinese Knot in the Context of Comparative Folklore

Öz

In the globalization process, cultural symbols of every country have become increasingly important. These symbols, as important carriers of culture, play a significant role in the transmission of cultural heritage. The Evil Eye Bead is a sacred object believed to protect the Turkish nation from evil eyes and bring peace and happiness to humanity. The Chinese Knot, on the other hand, is a sacred object believed to grant good luck, luck, fortune, prosperity, and happiness to the Chinese nation. Researchers in Turkey have generally focused on its origins, areas of application, and religious affiliations. Based on book and literature reviews conducted in various fields in China, researchers have conducted a wide range of studies on the Chinese Knot. These studies generally cover a wide range of fields, including traditional art, semiotics, historical evolution, and cultural symbolism. This study, based on a folklore perspective, conducts a comparative study of the Evil Eye Bead and the Chinese Knot in terms of their historical background, shape and color characteristics, symbolic meaning and reproduction, and current uses. This study aims to gain a deeper understanding of the cultural traditions of Turkey and China and to compare the two countries' positions on cultural modernization. This study aims to examine the similarities and differences between these two cultural symbols. The impact of the current globalization environment on the spread and acceptance of these two symbols is critically discussed, and it recommends prioritizing cultural diversity and cultural preservation. The evil eye bead and the Chinese knot are objects of folklore research, possessing material forms that carry specific cultural meaning and value. Material folklore encompasses traditional habits formed through people's relationship with nature and their struggles against it. Today, the spread and acceptance of the evil eye bead and the Chinese knot, particularly in the context of globalization in jewelry design, has positively impacted and become a source of inspiration for jewelry design.

Anahtar Kelimeler

Folklore , Cultural symbols , Evil eye bead , Chinese knot.

Kaynakça

• ACIPAYAMLI, Orhan (1963). “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Âdet ve İnanmalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 20, s. 1-40.
• AKPINARLI, H. Feriha (1987). “Ankara ilinde nazar ve nazarlıklar”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• AND, Metin (2012). Oyun ve Bügü, Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ANOHİN, Andrey Viktoroviç (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. (çev. Z. Karadavut, J. Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
• BATURLAR, S. Şebnem ve YAYLAGÜL, Levent (2019). “Kültürel Süreklilik Bağlamında Türk Halk Kültüründe Mavi/Turkuaz Mavisi ve Nazar Boncuğu”, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 31, s. 665-688.
• BEGİÇ, Hacer Nurgül (2022). “Anadolu Nazar İnancı ve Nazarlıklar”, Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, S. 5, s. 170-187.
• BEYDİLİ, Celal (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt-Kitap Yayın.
• BORATAV, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru (İkinci Baskı). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• CAO, Xueqin (2019). Zhou Ruchang Hong Lou Meng. Beijing: Beijing Daxue Chubanshe.
• CEYLAN, Rukiye (2024). “Karşılaştırmalı olarak Orta Asya ve Mezopotamya’da nazar inancı ve nazarlık faktörleri”. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• ÇALLI, Ayşe (2017). “Anadolu kültüründe nazar ve nazar objeleri”. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demir Üniversitesi.
• ÇIBLAK, Nilgün (2004). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 15, s. 103-125.
• ÇINARER, Huriye (2022). “Kapadokya bölgesinde nazar inancı ve uygulamaları (Ürgüp). Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi.
• DAVULCU, Mahmut (2012). “Türkiye’de Nazar Boncuğu Sanatı”, Antalya Rehberler Odası Dergisi, S. 7, s. 96-99.
• DEMİR, İsa (2009). “Türkiye’de cam boncuk sanatı”. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• DUNDES, Alan., (1992). “Wet and Dry, The Evil Eye: An Essay in Inddo European and Semitic Worldview”. The Evil Eye (A Case Book), (ed. Alan Dundes), Newyork: Garland Publisher, S. 257-312.
• EKER, Ahmet (2000). “Kayseri ve çevresinde nazar inanç ve uygulamaları”. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• EKİCİ, Metin ve FEDÂKAR, Pınar (2014). “Gelenek, Aktarma, Dönüşüm ve Kültür Endüstrisi Bağlamında Nazar ve Nazar Boncuğu”, Milli Folklor, S. 26, s. 40-50.
• ERTEM, Figen Baykal (2009). “Dokumalarda ve takılarda görülen nazar motifleri”. Yüksek lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• IRMAK, Yılmaz (2022). “Cam Sanatından Bir Folklorik Objeye: Nazar Boncuğu”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, s.1377-1384.
• İNAN, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• KALAFAT, Yaşar (2004). Altaylardan Anadolu’ya Kamizm- Şamanizm. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Lİ, Lixin (2007). “Zhongguo Jie de Lishi Yanbian”, Fangzhi Xuebao, S. 28, s.115-118.
• Lİ, Zhenqiu ve QİAO, Xiaoguang (2000). Zhongguo Minjian Jixiang Yishu. Haerbin: Heilongjiang Meishu Chubanshe.
• Lİ, Hui (2016). “Fuhao Xue Shıjiao Xia de Zhongguojie Jiedu”, Yi Hai, S.8, s. 125-126.
• ÖGEL, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖRNEK, Sedat Veyis. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (2000). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÖZTÜRK, Emine (2005). “Türk kültüründe nazar ve Antalya ilinin Akseki, Alanya, Manavgat ilçelerinde bulunan nazarlıklar”, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ERGUN, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• POTAPOV, Leonid Pavloviç (2012). Altay Şamanizmi, (çev. M. Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
• SCHİMMEL, Annemarie (2004). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, (çev. E. Demirli), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ŞAHİN, Çiğdem (2011). “Nazar-nazarlıkla ilgili inanışlar, uygulamalar ve bunların dinî-mitolojik kökenleri (Gaziantep yöresi)”. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• TÜRK DİL KURUMU. (1983). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• XİA, Lin (2004). Zhongguo Jieyi yu Zhongguo Jixiang Wenhua. Qilu Yiyuan
• XİONG, Rongxin (2022). Chuantong Yishu Fuhao Zhongguojie Wenhua Yanjiu Ji Fazhan. Shexiang: Jingu Wenchuang.
• WANG, Yuxun (2024). “Folklor Bağlamında Çin Düğümü ve Türk Nazar Boncuğunun Karşılaştırmalı İncelenmesi” Lisans tezi. Pekin: Pekin Dil ve Kültür Üniversitesi.
• ZHANG, Daoyi (2001). Zhongguo Minjian Meishu Cidian. Nanjing: Jiangsu Meishu Chubanshe.
• Görsel Kaynakça
• URL-1: ET: 22.10.2025, Erişim, https://tde-abd.artvin.edu.tr/tr/fotohaber/nazar-boncugu
• URL-2: ET: 22.10.2025, Erişim, https://isiltikuyumculuk.com/nazar-boncugu-takilar/
• URL-3: ET: 22.10.2025, Erişim: https://www.scmp.com/lifestyle/chinese-culture/article/3297117
• URL-4: ET: 22.10.2025, Erişim: https://travelchinawith.me/china-facts/chinese-knots/
• URL-5: ET: 22.10.2025, Erişim: https://www.fortuneward.com/products/chinese-knot-couple-love-forever- bracelet-valentines-day-gift