Abū Bakr al-Khaffāf and His Thought of Uṣūl al-Fiqh

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 363 - 387, 31.12.2021

Çevirmen: Davut Eşit

https://doi.org/10.54659/ulum.900828

Öz

Abū Bakr al-Khaffāf is one of the Shāfi‘ī scholars who lived in the Iraqi region in the fourth/tenth century. The region of Iraq became one of the important centers of attraction for the Shāfi‘ī madhhab in those times, and leading jurists of the madhhab, particularly ‘Abū'l-‘Abbās Ibn Surayj and his stu-dents, began to appear in this region. Being one of the centers of many theological and philosophical movements, the Iraqi region left an impact on the thoughts of the early Iraqi Shāfi‘īs. An important indication of this is Abū Bakr al-Khaffāf, about whom there is little information in both classical and modern sources. In the introduction of his concise work titled al-Aqsām wa-l-khiṣāl in the field of fiqh, he briefly addresses the main issues of fiqh. Al-Khaffāf's inclusion of fiqh methodology in this particular work is noteworthy in that it reflects the theological perspective that was popular among Shāfi‘ī scholars of his time, as well as providing important data on the development of Shāfi‘ī fiqh method after Shāfi‘ī. This study aims not only to show this impact and but also to introduce this Shāfi‘ī jurist and his methodical thought, neglected in both classical and modern sources.

Anahtar Kelimeler

Shāfi‘ī School, Iraqi Region, Uṣūl al-Fiqh, Abū Bakr al-Khaffāf, al-Aqsām wa-l-khiṣāl

Ebû Bekir el-Haffâf ve Fıkıh Usûlü Düşüncesi

Öz

Ebû Bekir el-Ḫaffâf, 4./10. Yüzyılda Irak bölgesinde yaşayan Şâfiî fakihlerinden biridir. Irak bölgesi, özellikle bu yüzyıllarda Şâfiî mezhebi için önemli çekim merkezlerinden biri olmuş, Ebü’l-Abbâs İbn Süreyc ve öğrencileri başta olmak üzere o dönemde mezhebin otorite fakihleri bu bölgede yetişmeye başlamıştır. Birçok kelâmî ve felsefî ekolün merkezlerinden biri olan Irak bölgesi, ilk dönem Iraklı Şâfiîlerin düşüncelerinde etkiler bırakmıştır. Bunu gösteren önemli bulgulardan bir tanesi gerek klasik gerekse de modern kaynaklarda hakkında yeterince bilgi bulunmayan Ebû Bekir el-Ḫaffâf’tır. O, el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl adını taşıyan furû‘ fıkıh alanında yazdığı muhtasar eserinin girişinde özet halinde belli başlı fıkıh usûlü konularını ele almaktadır. Ḫaffâf’ın el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl’de fıkıh usûlü konuları-na yer vermesi, Şâfiî’den sonra Şâfiî fıkıh usûlünün gelişimi konusunda önemli veriler sunmasının yanında, kendi dönemindeki Şâfiî usûlcüler üzerinde etkili olan kelâmî perspektifi yansıtması bakı-mından da kayda değerdir. İşte bu çalışma hem bu etkiyi göstermek hem de gerek klasik gerekse de modern kaynaklarda ihmal edilmiş bir Şâfiî fakihini ve onun usûl düşüncesini tanıtma amacını taşı-maktadır.

Anahtar Kelimeler

Şâfiî Mezhebi, Irak Bölgesi, Fıkıh Usûlü, Ebû Bekir el-Ḫaffâf, el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl

Kaynakça

• Cüveynî, İmâmu’l-Ḥarameyn Ebu’l-Me‘âlî Ruknuddîn ‘Abdulmelik b. ‘Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. ‘Abdul‘azîm Maḥmûd ed-Dîb. 2 Cilt. Mıṣır: Dâru’l-Vefâ, 2012/1433.
• Cüveynî, İmâmu’l-Ḥarameyn Ebu’l-Me‘âlî Ruknuddîn ‘Abdulmelik b. ‘Abdillâh b. Yûsuf. Nihâyetu’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. Thk. ‘Abdul‘azîm Maḥmûd ed-Dîb 21 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Minhâc, 2007/1428.
• Ebu’l-Bekā’ ed-Demîrî, Kemâluddîn Muḥammed b. Mûsâ b. ‘İsâ b. ‘Alî eş-Şâfi‘î. en-Necmu’l-vehhâc fi şerḥi’l-Minhâc.10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2007/1428.
• Eşit, Davut. Hicrî IV.-V. Asırlarda Irak-Horasan’da Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. Eşit, Davut. Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Ḫaffâf, Ebû Bekir Aḥmed b. Ömer. el-Aḳsâm ve’l-ḫiṣâl. Dublin: Chester Beatty Library, nr: 5115. https://chesterbeatty.ie/
• İbn Ḳāḍî Şuhbe, Ebu’s-Ṣıdḳ Taḳıyyuddîn Ebû Bekir b. Aḥmed b. Muḥammed b. Ömer. Ṭabaḳātu’ş-Şafi‘îyye. 4 Cilt. Beyrût: ‘Âlemu'l-Kutub, 1987.
• İbn Süreyc, Ebu’l-‘Abbâs Aḥmed b. Ömer b. Süreyc el-Baġdâdî. Kitâbu’l-Vedâi‘ li manṣûṣi’ş-şerâi‘. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 1502.
• İbnu’l-Mulaḳḳın, Ebû Ḥafṣ Sirâcuddîn Ömer b. ‘Alî b. Aḥmed. el-‘Akdu'l-muẕheb fî ṭabaḳāti ḥameleti'l-meẕheb. Thk. Eymen Naṣr el-Ezherî, Seyyid Mehennâ. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997/1417.
• İltaş, Davut. “Tahâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/385-88. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi. “Kütüphane Katalog Tarama”. Erişim 16 Mart 2021. http://ktp.isam.org.tr/
• Mâverdî, Ebu’l-Ḥasen ‘Alî b. Muḥammed b. Ḥabîb. el-Ḥâvî’l-kebîr fî fıḳhi meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfi‘î ve huve şerḥu Muḫtaṣari’l-Muzenî. Thk. ‘Alî Muḥammed Mu‘avvaḍ, ‘Âdil Aḥmed ‘Abdulmevcûd. 19 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1999/1419.
• Ramlî, Şemsûddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Ḥamza el-Enṣârî. Nihâyetu'l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1984/1404.
• Sübkî, Ebû Naṣr Tâcuddîn İbnu’s-Sübkî ‘Abdulvehhâb b. ‘Alî b. Abdilkâfî. Ṭabaḳātu’ş-Şâfi‘îyyeti’l-kubrâ. Thk. Maḥmûd Muḥammed Ṭanâḥî, ‘Abdulfettâḥ Muḥammed el-Ḥulv. 10 Cilt el-Ḳāhira: Maṭba‘âtu ‘İsâ el-Bâbî el-Ḥalebî, 1964/1383.
• Sübkî, Ebû Naṣr Tâcuddîn İbnu’s-Sübkî ‘Abdulvehhâb b. ‘Alî b. Abdilkâfî. Raf‘u’l-ḥâcib ‘an Muḫtaṣari’bni’l-Ḥâcib, thk. ‘Alî Muḥammed Mu‘avvaḍ; ‘Âdil Aḥmed Abdulmevcûd. 4 Cilt. Beyrût: ‘Âlemu’l-Kutub, 1999/1419.
• Sübkî, Ebu’l-Ḥasen Taḳıyyuddîn ‘Alî b. ‘Abdilkâfî es-Sübkî; Tâcuddîn es-Sübkî. el-İbhâc fî şerḥi’l-Minhâc. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995/1416.
• Şâfi‘î, Er-Risâle (İslâm Hukukunun Kaynakları). Çev. Abdulkadir Şener, İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Şâfi‘î, Muḥammed b. İdrîs. es-Sunenu’l-me’sûre li’l-İmâm Muḥammed b. İdrîs eş-Şâfi‘î rivâyetu Ebî Ca‘fer et-Ṭaḥâvî el-Ḥanefî ‘an ḥâlihi İsmâ‘îl b. Ebî Yaḥyâ Tilmiẕi’ş-Şâfi‘î, thk. ‘Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1986/1406.
• Şevkânî, ‘Abdillâh Muḥammed b. ‘Ali b. Muḥammed el-Yemenî. İrşâdu’l-fuḥûl ilâ taḥḳiḳi’l-ḥaḳḳi min ‘ilmi’l-uṣûl. Thk. Şâ‘bân Muḥammed İsmâ‘îl. 2 Cilt B.y.: Dâru’s-Selâm, 1998/1418.
• Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ Cemâluddîn İbrâhîm b. ‘Alî b. Yûsuf. Şerḥu’l-Luma‘. Thk. ‘Abdulmecîd et-Turkî. 2 Cilt. Tûnus: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 2012/1433. Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ Cemâluddîn İbrâhîm b. ‘Alî b. Yûsuf. Ṭabaḳātu'l-fuḳahâ’. Beyrût: Dâru’r-Râidi'l-‘Arabî, 1970.
• Ṭaberî, Ebu’l-‘Abbâs Aḥmed b. Ebî Aḥmed Muḥammed b. Ya‘kûb İbnu’l-Ḳāṣṣ. et-Telḫîs. Thk. ‘Âdil Aḥmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Mu’avvaḍ. el-Memleketu’l-‘Arabiyye es-Su‘ûdiyye: Mektebetu Nizâr Muṣṭ afâ el-Bâz, 2010/1431.
• Temel, Ahmet. “Fıkıh Usulünün Bağımsız Te’lif Asrında İcmā‘ Tartışmaları: Hicri Üçüncü Asırda İcmā‘ Delilinin Gelişimi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Bahar 2020), 802-826. https://doi.org/10.17859/pauifd.737645
• Okuyucu, Nail. Fıkıh İlmine Giriş Metinler Seçkisi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Üzüm, İlyas. “Hüküm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/466-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Zerkeşî, Ebû ‘Abdillâh Bedruddîn Muḥammed b. Bahâdır b. ‘Abdillâh. el-Baḥru’l-muḥît fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt b.y.: Dâru’l-Kutûbî, 1994/1414.