Cumhuriyetin Modern Bir Müziği Olarak Türk Halk Müziği ve Güzel Sanatlar Sisteminde Konumlanışı

Yıl 2023, Cumhuriyet Özel Sayısı, 111 - 123, 23.10.2023

Barış Gürkan

https://doi.org/10.17484/yedi.1330479

Öz

Osmanlı Devleti'nin son yüzyılında sosyo-kültürel değişim modeli olarak benimsenen modernleşme, Cumhuriyet döneminde de ülkenin tüm kurumlarıyla birlikte sanatın ve özellikle müziğin modernite kapsamında devlet tarafından şekillendirilmesine sebep olur. Çağın ruhunu paylaşan modernist perspektif, klasik modernleşme teorileri kapsamında, Batı’daki sanat anlayışının olduğu gibi Türkiye’ye getirilerek kurumsallaşmasını ön görür ve kabul eder. Ancak İkinci Dünya Savaşı sonrası modernizmin sorgulanması, farklı perspektiften inşa edilen modernleşme teorilerini doğurur ve bu yaklaşımlar, modernitenin dünyanın her yerinde aynı deneyimlerle yaşanmadığını gösterir.
Bu perspektiften bakıldığında geleneksel yönü öne çıkarılan icat edilmiş geleneklerin aslında modernite kapsamında inşa edilen modern sistemler oldukları dikkat çeker. Bu modern sistemler de ülkenin deneyimlediği özgün moderniteye göre kurumsallaşır. Ülkenin özgün modernite deneyimleri yalnızca icat edilmiş geleneklere değil, Batı’dan getirilen değer sistemlerine de ülkeye özgü nitelikler kazandırır. Bu ifadeler kapsamında Türk halk müziği, Türkiye’nin deneyimlediği modernite kapsamında üretilen, modern bir icat edilmiş gelenektir denilebilir. Moderniteyi Türk halk müziğinin neredeyse tüm bileşenlerinde okumak mümkündür. Benzer şekilde bugün bildiğimiz şekliyle kavram olarak sanat da tüm değer sistemiyle Batı’dan getirilen modern bir sistemdir ve modernite kapsamında sanat düşüncesi Türkiye’ye özgü bir hale bürünür.
Bu çalışma, Türk halk müziği ve yerel müzikler üzerine akademik ve/veya icraya dayalı çalışmalar yapan pratisyenler odağında yürütülen alan çalışmasındaki katılımcı gözlem ve deneyimlerle elde edilen nitel verilere ve literatür taramasıyla ulaşılan bilgilere dayanmaktadır. Ayrıca bu çalışma, modernite kapsamında inşa edilen Türk halk müziğini, modernitenin ürünü olan -bugünkü bildiğimiz anlamıyla- güzel sanatlar sistemini ve bu ikisinin birbiriyle ilişkisini, Batı-dışı modernlik kavramı kapsamında inceler.

Anahtar Kelimeler

Türk halk müziği, modernite, sanat, Batı-dışı modernlik.

Turkish Folk Music as a Modern Music of the Republic and Its Position in the Fine Arts System

Öz

Modernization, which was adopted as a model of socio-cultural change in the last century of the Ottoman Empire, caused art and especially music to be shaped by the state within the scope of modernity along with all the institutions of the country also in the Republican period. The modernist perspective, which shares the zeitgeist, foresees and accepts the institutionalization of the understanding of art in the West by bringing it to Türkiye, within the scope of classical modernization theories. However, the questioning of modernism after the Second World War gives rise to modernization theories constructed from different perspectives, and these approaches show that modernity is not lived with the same experiences all over the world.
From this perspective, it is noteworthy that invented traditions, whose traditional aspect is emphasized, are modern systems built within the scope of modernity. These modern systems are institutionalized according to the original modernity experienced by the country. The country's unique experiences of modernity lend country-specific characteristics not only to invented traditions, but also to value systems brought from the West. Within the scope of these expressions, it can be said that Turkish folk music is a modern invented tradition produced within the scope of modernity experienced by Türkiye. It is possible to read modernity in almost all components of Turkish folk music. Similarly, art as a concept as we know it today is a modern system brought from the West with its entire value system, and within the scope of modernity, the idea of art becomes unique to Türkiye.
This study is based on the qualitative data obtained through participant observations and experiences in the field study carried out with the focus of practitioners doing academic and/or performance-based studies on Turkish folk music and local music, and the information obtained through literature review. In addition, this study examines the Turkish folk music built within the scope of modernity, the fine arts system -as we know it today- which is the product of modernity, and the relationship between these two within the concept of non-Western modernity.

Anahtar Kelimeler

Turkish folk music, modernity, art, non-Western modernity

Kaynakça

• Atalay, E. (2004). Sanat özgürlüğü temel hakkının kapsamı ve diğer temel hak ve özgürlüklerle ilişkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2), 1-28. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/754308
• Balkılıç, Ö. (2009). Cumhuriyet, halk ve müzik: Türkiye’de müzik reformu 1922-1952. Tan Kitabevi.
• Berman, M. (1994). Katı olan her şey buharlaşıyor. İletişim Yayınları.
• Calinescu, M. (1993). Modernity, modernism, modernization: Variations on modern themes. Symplokē, 1(1), 1-20. https://www.jstor.org/stable/40550352
• Değirmenci, K. (2018). Erken cumhuriyet dönemi müzik politikalarında etnisite. Fırat Kutluk (Ed.), Cumhuriyetin Müzik Politikaları (s. 85-110) içinde. h2o Kitap.
• Demirel, D. (2014). Modernizmden postmodernizme kamu yönetimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 168-178. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157385
• Erol, A. (2009). Müzik üzerine düşünmek. Bağlam Yayınları.
• Ersoy, İ. (2007). Türkiye’de uluslaşma sürecinde bir simge olarak “bağlama”, “halk müziğinde çalgılar”. Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 268-277. Motif Vakfı Yayınları.
• Giddens, A. (2010). Modernliğin sonuçları. Ayrıntı Yayınları.
• Greenfeld, L. (2017). Milliyetçilik: Moderniteye giden 5 yol İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya ve Amerika örnekleri. Alfa Yayınları.
• Gürkan, B. (2019). Çoklu kimlik, meslek, akrabalık ve müzik: Orta Anadolu Abdallarının müziksel dinamikleri. (Tez No. 570996) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Jeanniere, A. (2018). Modernite nedir? Küçük, M. (Ed.), Modernite versus Postmodernite içinde. Say Yayınları.
• Kristeller, P. O. (1951). The modern system of the arts: A study in the history of aesthetics part I. Journal of the History of Ideas, 12(4), 496-527. https://www.jstor.org/stable/2707484
• Kristeller, P. O. (1952). The modern system of the arts: A study in the history of aesthetics part II. Journal of the History of Ideas, 13(1), 17-46. https://www.jstor.org/stable/2707724
• Reiley, S. A. (2007). Folk music, art music, popular music: What do these categories mean today? Between folk and popular: The liminal spaces of the vernacular. British forum for ethnomusicology annual conference proceeding içinde. International Centre for Music Studies, Newcastle University.
• Shiner, L. (2010). Sanatın icadı: Bir kültür tarihi. Ayrıntı Yayınları.
• Slobin, M. (2011). Folk music: A very short introduction. Oxford University Press.
• Stokes, M. (1998). Türkiye’de arabesk olayı (H. Eryılmaz, Çev.). İletişim Yayınları.
• Thomas, H ve Walsh, D. F. (2012). Modernlik/Postmodernlik. Jenks, C. (Ed), Temel sosyolojik dikotomiler, içinde (s. 492-527). Birleşik Yayınları.
• Uzun, H. (2012). İslami uyanış, çoklu modernlik ve popüler kültür bağlamında Mevlevi semasının dönüşümü: Afyonkarahisar örnek olayı. (Tez No. 331898) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Üstel, F. (1994). 1920’li ve 30’lu yıllarda ‘milli musiki ve musiki inkılabı’. Defter. 41-53.
• Yöre, S. (2018). Türk ulusuna müzik arayışları; Sentez mi kültürel transplantasyon mu? Fırat Kutluk (Ed.), Cumhuriyetin Müzik Politikaları içinde (s. 1-14). h2o Kitap.
• Zengin, E. (2020). Herder’in folklor tanımlamalarında halk kavramının doğası. Millî Folklor, 126. 18-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/55811/604631