Lise Öğrencilerinin Kariyer Hedeflerinde Kariyer Kararı Öz-Yeterliği ve Kariyer Sonuç Beklentisinin Rolü

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 3, 930 - 949, 22.12.2025

Mustafa Remzi Atay , Ayşenur Büyükgöze-kavas

Öz

Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı temel alınarak yürütülen bu araştırmanın amacı, kariyer gelişim sürecinde merkezi bir rol oynayan üç temel değişkeni (öz-yeterlik inançları, sonuç beklentileri ve kişisel hedefler) incelemeyi ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri araştırmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın örneklemini farklı okul türlerinden 374 (237 kız 137 erkek) lise öğrencisi oluşturmaktadır. Veriler Kariyer Kararı Öz-Yeterlik Ölçeği-Kısa Formu, Kariyer Sonuç Beklentileri ve Açıklayıcı Amaçlar Ölçeği ve Kariyer Hedefleri Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiler, korelasyon ve çoklu doğrusal regresyon analizleri kullanılarak incelenmiştir. Diğer istatistiksel karşılaştırmalar için bağımsız örneklem t testleri ve tek yönlü varyans analizleri uygulanmıştır. Sonuçlar, kariyer karar öz-yeterliği, kariyer sonuç beklentileri ve kariyer hedefleri arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler olduğunu göstermiştir. Ayrıca, kariyer kararı öz-yeterliği ve kariyer sonuç beklentilerinin; kariyer liderlik, eğitim ve başarı hedeflerini sırasıyla %16, %27 ve %26 oranında yordadığı, tüm alt boyutlarda ise kariyer kararı öz-yeterliğinin en güçlü yordayıcı olduğu belirlenmiştir. Diğer bulgular, kariyer liderlik hedeflerinin yaş ve cinsiyete göre farklılık gösterdiğini, kariyer başarı hedeflerinin ise öğrencilerin devam ettiği lise türüne bağlı olarak değiştiğini ortaya koymuştur. Bu sonuçlar mevcut literatür ışığında yorumlanmış ve bulgulara dayalı öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

kariyer hedefleri , kariyer kararı öz-yeterliği , kariyer sonuç beklentisi , sosyal bilişsel kariyer kuramı

The Role of Career Decision Self-efficacy and Career Outcome Expectation in Career Aspirations of High School Students

Öz

This study, conducted based on Social Cognitive Career Theory, aimed to explore three key variables, self-efficacy beliefs, outcome expectations, and personal goals that play a central role in the career development process, and to examine the interrelationships among these variables. The research sample consisted of 374 high school students (237 females and 137 males) from various types of schools. Data were collected using the Career Decision Self-efficacy Scale-short Form, Career Outcome Expectations and Exploratory Intentions Scale, and Career Aspirations Scale. The relationships among the variables were analyzed using correlation and multiple linear regression analyses. For further statistical comparisons, independent-sample t-tests and one-way analyses of variance were applied. The results revealed a significant positive relationship between career decision self-efficacy, career outcome expectations, and career aspirations. Furthermore, career decision self-efficacy and career outcome expectations predicted career leadership, educational, and achievement aspirations, explaining 16%, 27%, and 26% of the variance, respectively, with career decision self-efficacy emerging as the strongest predictor across all the subscales. Other findings indicated that career leadership goals differed by age and gender, while career achievement goals varied according to the type of high school attended by the students. These results were interpreted in light of the existing literature, and recommendations based on the findings are presented.

Anahtar Kelimeler

career aspirations , career decision self-efficacy , career outcome expectation , social cognitive career theory

Kaynakça

• Aktaş, A. (2018). Lise öğrencilerinin kariyer hedeflerinde aile etkisi ve akılcı olmayan inançların rolü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Antoniu, E. (2010). Career planning process and its role in human resource development. Annals of the University of Petrosani, Economics, 10(2), 13–22.
• Avara, K. (2015). Ortaöğretim öğrencilerinde akademik güdülenmenin yordayıcısı olarak akademik öz-yeterlik, kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve okul tükenmişliği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Mevlana Üniversitesi.
• Ayas, D. K., Deniz, M., & Kağan, M. (2010). Ginzberg ve arkadaşlarının gelişim kuramına dayalı örnek bir mesleki grup rehberliği çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 1096–1117.
• Bahadır, R. Y. (2018). Lise öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik beklentilerinin anne baba tutumları ve başa çıkma stilleri açısından incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191
• Bayraktaroğlu, S. (2006). İnsan kaynakları yönetimi. Gazi Kitabevi.
• Betz, N. E., & Hackett, G. (1981). The relationship of career-related self-efficacy expectations to perceived career options in college women and men. Journal of Counseling Psychology, 28(5), 399–410. https://doi.org/10.1037/0022-0167.28.5.399
• Betz, N. E., Klein, K., & Taylor, K. (1996). Evaluation of a short form of the Career Decision-Making Self-Efficacy Scale. Journal of Career Assessment, 4(1), 47-57. https://doi.org/10.1177/106907279600400103
• Betz, N. E., & Voyten, K. K. (1997). Efficacy and outcome expectations influence career exploration and decidedness. Career Development Qarterly, 46(2), 179-189. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.1997.tb01004.x
• Büyükgöze-Kavas, A. (2011) Sosyal bilişsel kariyer kuramına dayalı bir kariyer kararsızlığı modelinin üniversite öğrencilerinde sınanması [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Buyukgoze-Kavas, A. (2013). A psychometric evaluation of the career decision self-efficacy scale–short form with Turkish university students. Journal of Career Assessment, 22(2), 386–397. https://doi.org/10.1177/1069072713484561
• Çalık, T., & F. Ereş. (2006). Kariyer yönetimi tanımlar kavramlar ilkeler. Gazi Kitabevi.
• Dursun, A., & Kara, A. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinde kariyer karar verme güçlüklerinin yordayıcısı olarak kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve kariyer seçiminde aile etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(1), 39-55.
• Erdoğmuş, N. (2003). Kariyer geliştirme kuram ve uygulama. Nobel Yayın Dağıtım.
• Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS. (3rd ed.). Sage Publications.
• Fouad, N. A., & Guillen, A. (2006). Outcome expectations: Looking to the past and potential future. Journal of Career Assessment, 14(1), 130–142. https://doi.org/10.1177/1069072705281370
• Gore, P. A., & Leuwerke, W. C. (2000). Predicting occupational considerations: A comparison of self-efficacy beliefs, outcome expectations, and person-environment congruence. Journal of Career Assessment, 8(3), 237–250. https://doi.org/10.1177/106907270000800303
• Göktaş, P. (2017). Kuşakların kariyer yaklaşımları ile ilişkilendirilmesine yönelik bir çalışma. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(16), 373–393.
• Gregor, M. A., & O’Brien, K. M. (2015). Understanding career aspirations among young women: Improving instrumentation. Journal of Career Assessment, 24(3), 559-572. https://doi.org/10.1177/1069072715599537
• Growe, R., & Montgomery, P. (1999). Women and the leadership paradigm: Bridging the gender gap. National Forum Journal, 17E, 1–7.
• Gürdoğan, A., & Atabey, S. (2015). Öğrencilerin meslek stajindan memnuniyet düzeylerinin kariyer hedeflerine etkisi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 91-113.
• Haber, P. (2012). Perceptions of leadership: An examination of college students’ understandings of the concept of leadership. Journal of Leadership Education, 11(2), 26–51. https://doi.org/10.12806/V11/I2/RF2
• Hackett, G., & Betz, N. E. (1981). A self-efficacy approach to the career development of women. Journal of Vocational Behavior, 18(3), 326–339. https://doi.org/10.1016/0001-8791(81)90019-1
• Hirschi, A. (2010). Vocational interests and career goals: Development and relations to personality in middle adolescence. Journal of Career Assessment, 18(3), 223–238. https://doi.org/10.1177/1069072710364789
• Ilgar, R. (2003). Çevreden gelen uyaranların eğitime etkisi. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(4), 39-44.
• Kuzgun, Y. (2006). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş (3. Baskı). Nobel Yayınları.
• Lent, R. W., & Brown, S. D. (1996). Social cognitive approach to career development: An overview. The Career Development Quarterly, 44(4), 310–321. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.1996.tb00448.x
• Lent, R. W., & Brown, S. D. (2013). Understanding and facilitating career development in the 21st century. In S. D. Brown, & R. W. Lent (Eds.), Career development and counselling: Putting theory and research to work (2th ed.). Wiley.
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45(1), 79–122. https://doi.org/10.1006/jvbe.1994.1027
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2002). Social cognitive career theory. In D. Brown and Associates (Eds.), Career choice and development (4th ed., pp. 255-311). Jossey-Bass.
• Lent, R. W., Ireland, G. W., Penn, L. T., Morris, T. R., & Sappington, R. (2017). Sources of self-efficacy and outcome expectations for career exploration and decision-making: A test of the social cognitive model of career self-management. Journal of Vocational Behavior, 99, 107–117. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2017.01.002
• Marini, M. M., & Fan, P.-L. (1997). The gender gap in earnings at career entry. American Sociological Review, 62, 588 –604. https://doi.org/10.2307/2657428
• Mendez, L. M. R., & Crawford, K. M. (2002). Gender-role stereotyping and career aspirations: A comparison of gifted early adolescent boys and girls. Journal of Secondary Gifted Education, 13(3), 96–107. https://doi.org/10.4219/jsge-2002-375
• Nauta, M. M. (2007). Career interests, self-efficacy, and personality as antecedents of career exploration. Journal of Career Assessment, 15(2), 162–180. https://doi.org/10.1177/1069072706298018
• Niles, G. S., & Harris-Bowlbey, J. (2013). 21.yüzyılda kariyer gelişimi müdahaleleri (Çev., F. Korkut Owen). Nobel Yayınları.
• Novakovic, A., & Fouad, N. A. (2012). Background, personal, and environmental influences on the career planning of adolescent girls. Journal of Career Development, 40(3), 223–244. https://doi.org/10.1177/0894845312449380
• O'Brien, K. M. (1996). The influence of psychological separation and parental attachment on the career development of adolescent women. Journal of Vocational Behavior, 48(3), 257-274. https://doi.org/10.1006/jvbe.1996.0024
• Özden, M. C. (2007). Bireysel kariyer yönetimi. Akis Kitap.
• Perrone, K. M., Sedlacek, W. E., & Alexander, C. M. (2001). Gender and ethnic differences in career goal attainment. The Career Development Quarterly, 50(2), 168–178. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2001.tb00981.x
• Rasheed Ali, S., & Saunders, J. L. (2008). The career aspirations of rural appalachian high school students. Journal of Career Assessment, 17(2), 172–188. https://doi.org/10.1177/1069072708328897
• Rogers, M. E., Creed, P. A., & Ian Glendon, A. (2008). The role of personality in adolescent career planning and exploration: A social cognitive perspective. Journal of Vocational Behavior, 73(1), 132–142. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2008.02.002
• Schaub, M., & Tokar, D. M. (2005). The role of personality and learning experiences in social cognitive career theory. Journal of Vocational Behavior, 66(2), 304–325. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2004.09.005
• Schoenfeld, J., Segal, G., & Borgia, D. (2017). Social cognitive career theory and the goal of becoming a certified public accountant. Accounting Education, 26(2), 109–126. https://doi.org/10.1080/09639284.2016.1274909
• Schunk, D. H. (1991). Self-efficacy and academic motivation. Educational Psychologist, 26(3-4), 207-231. https://doi.org/10.1080/00461520.1991.9653133
• Seçer, B., & Çınar, E. (2011). Bireycilik ve yeni kariyer yönelimleri. Yönetim ve Ekonomi, 18(2), 50-62.
• Seker, G. (2020). Examining career and academic outcome expectations of Turkish high school students. Journal of Educational Issues, 6(2), 204-213.
• Sever Sarıcı, H. (2020). Üniversite öğrencilerinin kariyer planlama faaliyetlerinin demografik değişkenlere göre incelenmesi: Vakıf üniversitesi örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. KTO Karatay Üniversitesi.
• Sharf, S. R. (2017). Kariyer gelişim kuramlarının kariyer danışmasına uygulanması (Çev. F. Bacanlı, K. Öztemel). Pegem Akademi.
• Sheppard, L. D. (2018). Gender differences in leadership aspirations and job and life attribute preferences among U.S. undergraduate students. Sex Roles: A Journal of Research, 79(9-10), 565-577. https://doi.org/10.1007/s11199-017-0890-4
• Sheu, H., Lent, R. W., Brown, S. D., Miller, M. J., Hennessy, K. D., & Duffy, R. D. (2010). Testing the choice model of social cognitive career theory across Holland themes: A meta-analytic path analysis. Journal of Vocational Behavior, 76(2), 252-264.
• Singer, M. (1989). Gender differences in leadership aspirations. New Zelland Journal of Psychology, 18, 25-35. Singer, M. (1990). Cognitive correlates of adolescents’ aspirations to leadership: A developmental study. Journal of Adolescence, 13(2), 143–155. https://doi.org/10.1016/0140-1971(90)90004-Q
• Uçkun, C. G., Uçkun, S., & Üzüm, B. (2015). Büro yönetimi ve yönetici asistanlığı öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik ile mesleki sonuç beklentisi ilişkisi: KMYO örneği. Elektronik Meslek Yüksek Okulları Dergisi, 181–190.
• Vergiliel Tüz, M. (2003). Kariyer planlamasında yeni yaklaşımlar. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), 169-176.
• Waberi, F. A., & Öge, E. (2021). Mesleki beklentilerin kariyer kararı verme öz-yetkinliği ile ilişkisi. AÇÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 25–39.
• Witko, K. D., Bernes, K. B., Magnusson, K. C., & Bardick, A. D. (2005) Senior high school career planning: What students want. Journal of Educational Enquiry, 6(1), 34–49.
• Yazan, Y. (2024). Meslek Lisesi Öğrencilerinin Gelecek Beklentileri, Kariyer Kararı Öz Yeterlikleri, Akademik Güdülenme ve Başarıları Arasındaki İlişkiler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.