Çalışanların Pozitif Psikolojik Sermaye Düzeyleri ve İş Yükü Algılarının Rol Ötesi Davranışlar Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 575 - 592, 30.12.2022

Ülviye Tüfekçi Yaman , Serpil Aytaç

https://doi.org/10.37093/ijsi.1164014

Öz

Pozitif psikolojinin gelişimiyle beraber örgüt boyutunda pozitif örgütsel davranışın çalışan davranışlarının incelenmesinde önemli olacağı düşünülmeye başlanmıştır. Diğer taraftan, çalışma ortamında birçok davranışın belirleyicisi olarak görülen iş yükü algısının da çalışan davranışlarına etkisinin incelenmesi önemli görülmektedir. Bu bilgiler ışığında, bu çalışmanın amacı, çalışan bireylerin pozitif psikolojik sermayelerinin ve iş yükü algılarının rol ötesi davranışlar bağlamında değerlendirilen örgütsel vatandaşlık davranışları ve üretkenlik karşıtı iş davranışları üzerindeki etkilerinin incelenmesidir. Çalışmanın bulgularına göre pozitif psikolojik sermaye ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki, üretkenlik karşıtı iş davranışları arasında ise negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Gerçekleştirilen yapısal eşitlik modeli bulgularına göre ise pozitif psikolojik sermaye değişkeninin katılımcıların örgütsel vatandaşlık davranışları üzerinde pozitif yönlü; üretkenlik karşıtı iş davranışları üzerinde ise negatif yönlü etkisinin bulunduğu görülmüştür. Diğer taraftan, araştırma sonuçlarına göre iş yükü algısının örgütsel vatandaşlık davranışları üzerinde negatif yönlü; üretkenlik karşıtı iş davranışları üzerinde ise pozitif yönlü etkisinin bulunduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

pozitif psikolojik sermaye, iş yükü algısı, rol ötesi davranışlar, örgütsel vatandaşlık davranışı, üretkenlik karşıtı iş davranışları

Teşekkür

Çalışmanın tamamlanmasında önemli katkıları bulunan Prof. Dr. Aşkın Keser ve Doç. Dr. Selver Yıldız Bağdoğan'a teşekkürlerimizi sunarız.

Investigation of the Impact of Employee's Positive Psychological Capital Levels and Perceptions of Workload on Extra-Role Behaviors

Öz

With the development of positive psychology, it is being considered that positive organizational behavior in the organizational dimension will be important in examining employee behaviors. On the other hand, it is important to examine the effect of workload perception, which is seen as a determinant of many behaviors in the working environment, on employee behaviors. Hence, this study aims to examine the effects of positive psychological capital and workload perceptions of working individuals on organizational citizenship behaviors and counterproductive work behaviors, which are evaluated in the context of extra-role behaviors. In this study, there was a significant and positive relationship between positive psychological capital and organizational citizenship behaviors, as well as a significant and negative relationship between positive psychological capital and counterproductive work behaviors. The results of the structural equation model analysis indicated that positive psychological capital affected organizational citizenship behaviors positively (β=.654, p<0.05) and counterproductive work behaviors negatively. Conversely, according to the research findings, workload perception affected organizational citizenship behaviors negatively and counterproductive work behaviors positively.

Anahtar Kelimeler

positive psychological capital, workload perception, extra-role behaviors, organizational citizenship behavior, counterproductive work behaviors

Kaynakça

• Allison, B. J., Voss, R. S., & Dryer, S. (2001). Student classroom and career success: The role of organizational citizenship behavior. Journal of Education for Business, 76(5), 282–288. https://doi.org/10.1080/08832320109599650
• Avey, J. B., Luthans, F., & Youssef, C. M. (2010). The additive value of positive psychological capital in predicting work attitudes and behaviors. Journal of Management, 36(2), 430–452. https://doi.org/10.1177%2F0149206308329961
• Avey, J. B., Wernsing, T. S., & Luthans, F. (2008). Can positive employees help positive organizational change? Impact of psychological capital and emotions on relevant attitudes and behaviors. The Journal of Applied Behavioral Science, 44(1), 48–70. https://doi.org/10.1177/0021886307311470
• Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 37(2), 122–147. https://doi.org/10.1037/0003-066X.37.2.122
• Bayram, N. (2016). Yapısal eşitlik modellemesine giriş AMOS uygulamaları. Ezgi Kitabevi.
• Behrem, Ü. (2017). Beş faktör kişilk özelliklerinin örgütsel adalet algısı aracılığıyla üretkenlik karşıtı davranışlar üzerine etkisinin incelenmesine yönelik bir araştırma. (Yayın No. 470316) [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Bozgeyikli, H., Avcı, A., & Navruz, B. (2017). Öğretmenlerin psikolojik sermaye düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(6), 103–122. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11574
• Brown, S. P., Jones, E., & Leigh, T. W. (2005). The attenuating effect of role overload on relationships linking self-efficacy and goal level to work performance. Journal of Applied Psychology, 90(5), 972–979. https://doi.org/10.1037/0021-9010.90.5.972
• Creative Research Systems. (2021). Sample size calculator. https://www.surveysystem.com/sscalc.htm
• Çelik, M., & Çıra, A. (2013). Örgütsel vatandaşlık davranışının iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerine etkisinde aşırı iş yükünün aracılık rolü. Ege Akademik Bakış, 13(1), 11–20. http://dx.doi.org/10.21121/eab.2013119496
• Çetin, F., & Fıkırkoca, A. (2010). Rol ötesi olumlu davranışlar kişisel ve tutumsal faktörlerle öngörülebilir mi? Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(4), 41–66. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002183
• Çetin Gündüz, H. (2016). 21. yüzyılda pozitif psikolojinin parçası olarak umut ve Türkiye’deki yeri. İçinde A. D. Yıldız (Ed.), Pozitif psikoloji bağlamında umut: Hedefe giden yolda sınırları aşmak (Cilt 1, ss. 41–72). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Davis, O. C (2010) Why the workplace needs positive psychology [online] https://www.researchgate.net/publication/260146068_why_the_workplace_needs_positive_psychology
• Doğan, A. (2020). Mesleki özdeşleşme ile tükenmişlik ilişkisinde iş yükü algısı ve psikolojik dayanıklılığın aracı rolü (Yayın No. 613262) [Doktora tezi, Başkent Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Erkuş, A., & Fındıklı, M. A. (2013). Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 42(2), 302–318.
• Fassina, N. E., Jones, D. A., & Uggerslev, K. L. (2008). Meta-analytic tests of relationships between organizational justice and citizenship behavior: Testing agent-system and shared-variance models. Journal of Organizational Behavior, 29, 805–828. https://doi.org/10.1002/job.494
• Fox, S., Spector, P. E., & Miles, D. (2001). Counterproductive work behavior (CWB) in response to job stressors and organizational justice: Some mediator and moderator tests for autonomy and emotions. Journal of Vocational Behavior, 59, 291–309. https://doi.org/10.1006/jvbe.2001.1803
• Fredrickson, B. L. (2003). The value of positive emotions. American Scientist, 91(4), 330–335. https://www.jstor.org/stable/27858244
• Gable, S. L., & Haidt, J. (2005). What (and why) is positive psychology? Review of General Psychology, 9(2), 103–110. https://doi.org/10.1037/1089-2680.9.2.103
• Gupta, M., Shaheen, M., & Reddy, P. K. (2017). Impact of psychological capital on organizational citizenship behavior mediation by work engagement. Journal of Management Development, 36(7), 973–983. https://doi.org/10.1108/JMD-06-2016-0084
• Hefferon, K., & Boniwell, I. (2018a). İyimserlik, açıklama tarzı ve umut (A. Eryılmaz, Çev.). İçinde Pozitif psikoloji kuram, araştırma ve uygulamalar (T. Doğan, Çev. Ed., ss. 94–113). Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayım tarihi 2011).
• Hefferon, K., & Boniwell, I. (2018b). Pozitif psikolojiye giriş (C. Topuz, Çev.). İçinde Pozitif psikoloji kuram, araştırma ve uygulamalar (T. Doğan, Çev. Ed., ss. 1–21). Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayım tarihi 2011).
• Jahangir, N., Akbar, M. M., & Haq, M. (2004). Organizational citizenship behavior: Its nature and antecedents. BRAC University Journal, 1(2), 75–85. http://hdl.handle.net/10361/517
• Kanbur, E. (2018). Aşırı iş yükünün iş ve yaşam doyumu üzerindeki etkisi: İşe bağlı gerginliğin aracı rolü. İş ve İnsan Dergisi, 5(2), 125–143. https://doi.org/10.18394/iid.375457
• Kapusuz, A. G., & Biçer, M. (2018). Psikolojik sermayenin üretkenlik karşıtı iş davranışları üzerindeki olumlayıcı etkileri. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 229–249. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iisbf/issue/41627/468821
• Karakuş, G. (2019). Örgütlerde politika algılamalarının sapkın örgütsel davranışlar üzerindeki etkileri: Pozitif psikolojik sermayenin aracı rolü (Yayın No. 604438) [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Keser, A. (2006). Çağrı merkezi çalışanlarında iş yükü düzeyi ile iş doyumu ilişkisinin araştırılması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 100–119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kosbed/issue/25709/271282
• Keser, A. & Kümbül Güler, B. (2021). Çalışma psikolojisi (2. bs). Umuttepe Yayınları.
• Keser, A., Bilir, B. Ö., & Aytaç, S. (2017). Niceliksel iş yükü envanterinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 19(2), 57–74. http://dx.doi.org/10.4026/isguc.371035
• Kümbül Güler, B. (2018). Pozitif psikolojik sermaye: Tanımı, bileşenleri ve yönetimi. İçinde A. Keser, G. Yılmaz, & S. Yürür (Ed.), Çalışma yaşamında davranış güncel yaklaşımlar (Cilt 4, ss. 15–37). Umuttepe Yayınları.
• Lanzo, L., Aziz, S., & Wuensch, K. (2016). Workaholism and incivility: Stress and psychological capital’s role. International Journal of Workplace Health Management, 9(2), 166–183. http://dx.doi.org/10.1108/IJWHM-08-2015-0051
• Lifeng, Z. (2007). Effects of psychological capital on employees job performance, organizational commitment, and organizational citizenship behavior. Acta Psychologica Sinica, 18(2), 328–334. https://journal.psych.ac.cn/acps/EN
• Luthans, F. (2002). The need for and meaning of positive organizational behavior. Journal of Organizational Behavior, 695–706. https://doi.org/10.1002/job.165
• Luthans, F., & Youssef, C. M. (2004). Human, social, and now positive psychological capital management: Investing in people for competitive advantage. Organizational Dynamics, 33(2), 143–160. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.orgdyn.2004.01.003
• Luthans, F., Avolio, B. J., Avey, J. B., & Norman, S. M. (2007). Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60, 541–572. https://psycnet.apa.org/doi/10.1111/j.1744-6570.2007.00083.x
• Luthans, F., Vogelgesang, G. R., & Lester, P. B. (2006). Developing the psychological capital of resiliency. Human Resource Development Review, 5(1), 25–44. http://dx.doi.org/10.1177/1534484305285335
• Manzoor, S. R., Khattak, I. A., & Hassan, S. (2015). Psychological capital and counterproductive work behavior with ıntrusion of employee performance: Study from Kp, Pakistan Universities. City University Research Journal, 5(2), 372–383. http://www.cusit.edu.pk/curj/Journals/Journal/July%202015/15.pdf
• Marcus, B., & Schuler, H. (2002). Antecedents of counterproductive behavior at work: A general perspective. Journal of Applied Psychology, 89(4), 647–660. http://dx.doi.org/10.1037/0021-9010.89.4.647
• Norman, S. M., Avey, J. B., Nimnicht, J. L., & Pigeon, N. G. (2010). The interactive effects of psychological capital and organizational identity on employee organizational citizenship and deviance behaviors. Journal of Leadership & Organizational Studies, 17(4), 380–391. https://doi.org/10.1177%2F1548051809353764
• Organ, D. W. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. Lexington Books.
• Pajares, F. (1996). Self-efficacy beliefs in academic settings. Review of Educational Research, 66(4), 543–578. https://doi.org/10.3102%2F00346543066004543
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Moorman, R. H., & Fetter, R. (1990). Transformational leader behaviors and their effects on follwers' trust in leader, satisfaction, and organizational citizenship behaviors. Leadership Quarterly, 1(2), 107–142. http://dx.doi.org/10.1016/1048-9843(90)90009-7
• Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Paine, J. B., & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513–563. https://doi.org/10.1177%2F014920630002600307
• Posdakoff, P. M., & MacKenzie, S. B. (1994). Organizational citizenship behaviors and sales unit effectiveness. Journal of Marketing Research, 31(3), 351–363. https://psycnet.apa.org/doi/10.2307/3152222
• Roberts, S. J., Scherer, L. L., & Bowyer, C. J. (2011). Job stress and ıncivility: What role does psychological capital play? Journal of Leadership & Organizational Studies, 18(4), 449–458. https://doi.org/10.1177%2F1548051811409044
• Sackett, P. R. (2002). The structure of counterproductive work behaviors: Dimensionality and relationships with facets of job performance. International Journal of Selection and Assessment, 10(1/2), 5–11. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00189
• Samancı, S., & Basım, H. N. (2018). Akademisyenlerin örgütsel adalet algıları ve örgütsel vatandaşlık davranışları: Psikolojik sermayenin aracılık rolü. Business and Economics Research Journal, 9(2), 363–380. http://dx.doi.org/10.20409/berj.2018.110
• Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psycholgy: An introduction. American Psychologist, 55(1), 5–14. https://liminalsolutions.com/wp-content/uploads/2021/06/Positive-Psychology-An-Introduction-by-Martin-Seligman-and-Mihaly-Csikzentmihalyi.pdf
• Shahnawaz, M. G., & Jafri, M. H. (2009). Psychological capital as predictors of organizational commitment and organizational citizenship behaviour. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 35, 78–84. https://psycnet.apa.org/record/2011-19929-009
• Smith, C. A., Organ, D. W., & Near, J. P. (1983). Organizational citizenship behavior: Its nature and antecedents. Journal of Applied Psychology, 68(4), 653–663. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0021-9010.68.4.653
• Spector, P. E., & Jex, S. M. (1998). Development of four self-report measures of job stressors and strain: Interpersonal conflict at work scale, organizational constraints scale, quantitative workload ınventory, and physical symptoms ınventory. Journal of Occupational Health Psychology, 3(4), 356–367. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/1076-8998.3.4.356
• Spector, P. E., Fox, S., Penney, L. M., Bruursema, K., Goh, A., & Kessler, S. (2006). The dimensionality of counterproductivity: Are all counterproductive behaviors created equal? Journal of Vocational Behavior, 68, 446–460. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.jvb.2005.10.005
• Spector, P. E., Bauer, J. A., & Fox, S. (2010). Measurement artifacts in the assessment of counterproductive work behavior and organizational citizenship behavior: Do we know what we think we know? Journal of Applied Psychology, 95(4), 781–790. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/a0019477
• Tuncer, Ö. (2019). Determinants of counterproductive work behaviors: The role of workload, role ambiguity, leader support and work locus of control (Yayın No. 607493) [Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Tutar, H. (2014). Örgütsel psikoloji: Endüstri ve örgüt psikolojisine yeni yaklaşımlar. Detay Yayıncılık.
• Usta, F. (2019). Umut. İçinde A. Akın, & Ü. Akın (Ed.), Psikolojide güncel kavramlar 1: Pozitif psikoloji (ss. 73–82). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ünüvar, T. G. (2006). An integrative model of job characteristics, job satisfaction, organizational commitment, and organizational citizenship behavior (Yayın No. 204987) [Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yıldız, H. (2019). The interactive effect of positive psychological capital and organizational trust on organizational citizenship behavior. SAGE Open, 9(3), 1-15. https://doi.org/10.1177/2158244019862661
• Yıldız, N., & Akgemci, T. (2011). Örgütsel vatandaşlık. İçinde A. Bedük (Ed.), Örgüt psikolojisi yeni yaklaşımlar güncel konular (ss. 71–96). Atlas Akademi.
• Yılmaz, A., & Ekici, S. (2006). Örgütsel yaşamda kamu çalışanlarının örgütsel stres kaynakları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 31–58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/20839/223333
• Youssef-Morgan, C. M., & Luthans, F. (2015). Psychological capital and well-being. Stress and Health, 31(3), 180–188. https://psycnet.apa.org/doi/10.1002/smi.2623