Primary School Teachers’ Metaphorical Perceptions of the Concept of Artificial Intelligence

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 26, 678 - 705

Ahmet Kılıç

Öz

This study aims to reveal primary school teachers' perceptions of the concept of “artificial intelligence” through the metaphors they use. The research was conducted on 97 primary teachers working in public primary schools in the central district Şehitkamil in Gaziantep province in the 2024-2025 academic year. The data of the study were obtained by primary school teachers completing the sentence “Artificial intelligence is like ...... for me. Because....” sentence. In this qualitative study, a phenomenological design was used and the data were analyzed with the content analysis technique. As a result of the study, 5 different categories and 67 metaphors were identified for primary school teachers' perception of artificial intelligence. While the highest number of metaphors (f=25) was in the category of artificial intelligence as a useful and supportive requirement, the lowest number of metaphors (f=5) was in the category of artificial intelligence as a technology that must be used.

Anahtar Kelimeler

Metaphor , primary school teacher , artificial intelligence

Sınıf Öğretmenlerinin Yapay Zekâ Kavramına İlişkin Metaforik Algıları

Öz

Bu araştırmanın amacı sınıf öğretmenlerinin “yapay zekâ” kavramıyla ilgili algılarını, onların kullandıkları metaforlar aracılığıyla ortaya koymaktır. Araştırma 2024-2025 eğitim-öğretim yılında Gaziantep ili Şehitkâmil merkez ilçesinde kamuya bağlı ilkokullarda görev yapan 97 sınıf öğretmeni üzerinde yürütülmüştür. Araştırmanın verileri, sınıf öğretmenlerinin “Yapay zekâ benim için …… gibidir. Çünkü ….” cümlesini tamamlamasıyla elde edilmiştir. Nitel bir araştırma olan bu çalışmada fenomolojik desen kullanılmıştır ve veriler içerik analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Araştırmanın sonucunda sınıf öğretmenlerinin yapay zekâ algısına yönelik 5 farklı kategori ve 67 metafor tespit edilmiştir. En fazla metafor (f=25) faydalı ve destekleyici bir gereksinim olarak yapay zekâ kategorisinde olduğu görülürken; en az metafor ise (f=5) kullanılması zorunlu bir teknoloji olarak yapay zekâ kategorisinde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Metafor , sınıf öğretmenliği , yapay zeka

Etik Beyan

Etik Kurul Belgesi Etik Kurul Komisyon Adı: Gaziantep Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Etik Kurul Belge Tarihi ve Sayı No: 02.10.2024 -16

Kaynakça

• Ahmad, S. F., Rahmat, M. K., Mubarik, M. S., Alam, M. M. & Hyder, S. I. (2021). Artificial intelligence and its role in education. Sustainability, 13(22), 1-11. https://doi.org/10.3390/su132212902
• Akdeniz, M. & Özdinç, F. (2021). Eğitimde yapay zeka konusunda Türkiye adresli çalışmaların incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 912-932.
• Arslan, K. (2020). Eğitimde yapay zeka ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71-88.
• Baydaş, Ö., Gedik, N. & Göktaş, Y. (2013). Öğretmenlerin bilişim teknolojileri kullanımı: 2005-2011 yıllarının karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 41-54.
• Berberoğlugil, B. M. (2023). Yönetimde yapay zekâ. Scientific Journal of Innovation and Social Sciences Research, 3(2), 81-96.
• Bilgin, N. (2014). Sosyal bilimlerde içerik analizi teknikler ve örnek çalışmalar. Siyasal Kitabevi.
• Büyükbahçıvan, E. & Korucu, A. T. (2018). Okul öncesi öğrencilerinin bilgisayar metaforlarının belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 227-242.
• Chen, L., Chen, P. & Lin, Z. (2020). Artificial intelligence in education: A review. IEEE Access, 8, 75264-75278.
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Selçuk Beşir Demir (Çev. Ed.), Eğiten Kitap.
• Çavuş, M. N. (2024). Eğitimde yapay zekâ tabanlı ölçme ve değerlendirme. International Journal of English for Specific Purposes (JOINESP) 2(1), 39-54.
• Çelik, S. B. (2020). Çocuk ve ergenlerde bilgisayar ve internet kullanımının olumlu ve olumsuz etkileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (110), 365-377.
• Çoğaltay, N. & Aras, Z. N. (2018). Öğretmen adaylarının öğretmen atamalarında kullanılan sözlü sınava ilişkin algıları: Metafor analizi örneği. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 211-230.
• Demirpolat, B. C., Tırpçu, M. & Köroğlu, M. G. (2015). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin meslek yüksekokuluna ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla analizi. Meslek Yüksekokulları Elektronik Dergisi, 4. UMYOS (Özel Sayısı), 202-209.
• Döş, İ. (2013). Okul örgütleri ve beyin metaforu. Milli Eğitim Dergisi, 43(199), 88-105.
• Dülger, E. D. & Gümüşeli, A. İ. (2023). Okul müdürleri ve öğretmenlerin eğitimde yapay zekâ kullanılmasına ilişkin görüşleri. ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities, 7(1), 133-153. https://doi.org/10.5281/zenodo.7766578
• Eagleman, D. (2018). Beynin gizli hayatı. Çev. Zeynep Arık Tozar, Domingo Yayınevi.
• Erdoğan, Ş. & Bozkurt, E. (2023). Fizik öğretmen adaylarının “yapay zekâ” kavramına ilişkin algılarının incelenmesi: Bir metafor çalışması. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 7(2), 152-163.
• García-Martínez, I., Fernández-Batanero, J. M., Fernández-Cerero, J. & León, S. P. (2023). Analysing the impact of artificial intelligence and computational sciences on student performance: Systematic review and meta-analysis. Journal of New Approaches in Educational Research, 12(1), 171-197. https://doi.org/10.7821/naer.2023.1.1240
• Gardner, H. (2006). Çoklu zekâ yeni ufuklar. Çev. Asiye Hekimoğlu Gül, Optimist Yayınları.
• Güzey, C., Çakır, O., Athar, M. H. & Yurdaöz, E. (2023). Eğitimde yapay zekâ üzerine gerçekleştirilmiş araştırmalardaki eğilimlerin incelenmesi. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 5(1), 67-78. https://doi.org/10.53694/bited.1060730
• Holman, C. H. (1980). A handbook of literatüre, 4th ed., Bobbs-Merrill.
• İşler, B. & Kılıç, M. (2021). Eğitimde yapay zekâ kullanımı ve gelişimi. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 5(1), 1-11.
• Karabacak, S.. & Bilgin, E.A. (2025). Investigation of secondary school students' and teachers' opinions on the use of ChatGPT artificial intelligence application in mathematics education. International e-Journal of Educational Studies, 9 (19), 121-144. https://doi.org/10.31458/iejes.1562535
• Karabulut, B. (2021). Yapay zeka bağlamında yaratıcılık ve görsel tasarımın geleceği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(79), 1517-1539.
• Karakuş, A., Geçgel, Ş. & Çetin, M. (2024). Gelişen bir paradigma: Yapay zekâ okuryazarlığı, International Journal of Active Learning, 8(1), 50-63
• Keskin, T. (2019). Sınıf öğretmenlerinin eğitsel internet öz-yeterlikleri ve öğretmenlik özyeterliklerinin incelenmesi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Keskin, T. & Aktay, S. (2021). Sınıf öğretmenlerinin eğitsel internet kullanım özyeterlikleri ve öğretmenlik öz-yeterliklerinin incelenmesi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 579-596. https://doi.org/10.21666/muefd.846281
• Koç, E. S. (2014). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretmen ve öğretmenlik mesleği kavramlarına ilişkin metaforik algıları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 47-72.
• Kurtboğan, H. (2023). Yeni dünyada yapay zekâ metaforu ve yapay zekânın çalışan performansına etkisi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Karaman.
• Kutlucan, E. & Seferoğlu S. S. (2024). Eğitimde yapay zekâ kullanımı: ChatGPT’nin KEFE ve PEST analizi. TEBD, 22(2), 1059-1083. https://doi.org/10.37217/tebd.1368821
• Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. The University of Chicago Press.
• Menzi, N., Çalışkan, E. & Çetin, O. (2012). Öğretmen adaylarının teknoloji yeterliliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 2(1), 1-18.
• Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. Selahattin Turan (Çev. Ed.), Nobel Akademik Yayıncılık.
• Meylani, R. (2024). Artificial intelligence in the education of teachers: A qualitative synthesis of the cutting-edge research literature. Journal of Computer and Education Research, 12 (24), 600-637. https://doi.org/10.18009/jcer.1477709
• Oruç, T., Yeşilyurt, M. & Kurt, M. (2024). Eğitimde yapay zekâ konulu çalışmaların betimsel analizi. Temel Eğitim, 6(24), 44-60. https://doi.org/10.52105/temelegitim
• Özal, M., Gökdemir, K., Arslan, C. & Orhan, S. (2003). Güreş eğitim merkezlerine yetenekli sporcu seçme sınavlarına uygulanan testlere ilişkin bir araştırma. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Dergisi, 8(2), 20-21.
• Özizer, H. (2024). Yapay zekânın faydaları ve zararları üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 11(104), 336-348.
• Patton, Q. M. (2022). Qualitative research and evaluation methods. Sage.
• Russell, S. J. & Norvig, P. (2002) Artificial intelligence: A modern approach. Prentice Hall.
• Saban, A. (2006). A function of metaphor in teaching and teacher education: a review essay. Teaching Education, 17(4), 299-315.
• Saban, A. (2008a). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55, 459-496.
• Saban, A. (2008b). İlköğretim I. kademe öğretmen ve öğrencilerinin bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. İlköğretim Online, 7(2), 421–455. Saban, A. Koçbeker, B. N. & Saban, A. (2006). Öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(2), 461-522.
• Saçan, S., Tozduman Yaralı, K. & Kavruk, S. Z. (2022). Çocuklarin “yapay zeka” kavramına ilişkin metaforik algılarının incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 64, 274-296. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1074024
• Schmitt, R. (2005). Systematic metaphor analysis as a method of qualitative research. The Qualitative Research, 10(2), 358-394.
• Schram, T. H., (2003). Conceptualizing qualitative inquiry, Upper Saddle River.
• Sevil, Ş. & Saralar-Aras, İ. (2024). Eğitimde kullanılan yapay zekâ araçları: Öğretmen el kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Seyrek, M., Yıldız, S., Emeksiz, H., Şahin, A. & Türkmen, M. T. (2024). Öğretmenlerin eğitimde yapay zekâ kullanımına yönelik algıları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(106), 845-856.
• Şahin, A. (2021). İnsansız dünya: Transhümanizm. Necmettin Erbakan Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Dergisi, 5 (2), 191-194.
• Şahin, M. (2003). Sporda yetenek kavramı. Ed. Mustafa Türkmen ve Mehmet Şerif Ökmen. İçinde. Spor bilimleri alanında özgün araştırmalar, Eğitim Yayınevi.
• Şanlı, A., Ateş, E., Bayburtlu, N., Bektaş, M. & Özdemir, K. (2023). Yapay zeka kullanımında öğretmen eğilimleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(28), 206-222.
• Tapalova, O. & Zhiyenbayeva, N. (2022). Artificial intelligence in education: AIEd for personalised learning pathways. The Electronic Journal of e-Learning, 20(5), 639-653.
• Tarlacı, S., (2019). Bilinç beyin, zihin ve benliğin keşfi, Destek Yayınları.
• Telekom, D. (2018). Guidelines for artificial intelligence. https://www.telekom.com/de/konzern/compliance
• Tolkun, N. T. S. (2022). Halkla ilişkilerde yapay zeka kullanımı üzerine nitel bir araştırma. The Journal of International Scientific Researches, 7(2), 191-206.
• Tuna, M. & Özsoy, U. (2001). İnternet ve üniversiteler [Sözlü bildiri]. Bilişim Topluma Giderken Psikoloji, Sosyoloji ve Hukuk’ta Etkiler Sempozyumu. 23-24 Mart, Ankara.
• Tünalp, B. F. S. (2024). Yapay zeka sistemlerine etik değerlerin entegrasyonu-kavramsal çerçevede bir tartışma. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 7(5), 1041-1052.
• Ok, G., Kaya, D. & Kutluca, T. (2025). Artificial intelligence for a sustainable future in the 21st century: Impacts and reflections on education. Discourse and Communication for Sustainable Education, 16(1), 109-136. https://doi.org/10.2478/dcse-2025-0009
• Öznur, S. & Gezer, Ü. (2025). Dijital toplumun yetgin aktörü yapay zeka. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 12(115), 38-45.
• Uçkun, G. & Konak, O. (2023). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin yapay zekâ kavramına ilişkin metaforik algıları. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 15(60), 45-49. https://doi.org/10.15189/1308-8041
• Uyak, S., Güngör Uyak, S., Ürey, D., Keskin, Ö., Aymaz, A. & Aydın, İ. (2023). Okul öncesi eğitim kurumlarında yapay zekâ uygulamaları: Yönetici ve öğretmen görüşleri. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9(75), 4625-4636.
• Yalçın, H. (2022). Bir araştırma deseni olarak fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 213-232.
• Yang, S. J. H., Ogata, H., Matsui, T. & Chen, N-S. (2021). Human-centered artificial intelligence in education: Seeing the invisible through the visible. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2, 1-5, https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100008
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Seçkin Yayınevi.