Niyazî-i Mısrî Divânı’ndaki “Fî Evâili’s-Sülûk” Kayıtlı 32 ve 102. Gazellerde İşlenen Vasf-ı İlâhi ve Tecelliyât

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11, 11 - 33, 27.06.2021

Ali Cançelik İbrahim Kaya

Öz

Bu çalışmada, Kenan Erdoğan tarafından hazırlanan Niyâzî-i Mısrî Dîvânı’nda yer alan “Fî Evâili’s-Sülûk” kayıtlı gazellerden seçilen 2 gazelde işlenen tecellî konusu ele alınmıştır. Belirlenen gazeller beyit beyit ele alınmış, transkripsiyonlu metni ve günümüz Türkçesi verilerek gazellerin açıklaması yapılmıştır. Gazellerin daha iyi anlaşılabilmesi için ana konudan kopmadan beyitlerdeki kavram ve gerekli görülen kısımların izâhı yapılmıştır. Mutasavvıflar tarafından ele alınan konulardan biri olan tecellî bahsinin, Niyâzî-i Mısrî’nin seyr-ü sülûk sürecinin ilk dönemlerinde, şiirine nasıl yansıdığı bu çalışmada görülebilecektir. Niyâzî-i Mısrî’nin tecellî hakkındaki düşüncelerinin ve şiirine yansıyan tasavvufî kavramların açıklanması amaçlanmıştır. Özellikle Âdem’de ve âlemdeki ilâhî tecellîlere dikkat çeken Niyâzî-i Mısrî, İbn-i Arabî’nin izinden giderek Vahdet-i Vücud anlayışından beslenmiş ve tecellîyi bu çerçevede şiirlerinde anlatmıştır. Çalışmamızda incelediğimiz gazellerde İbn-i Arabî etkisi açıkça görülmektedir. İslâmi Türk Edebiyatı sahasına giren mutasavvıf şairlerin eserlerinden bu konuya ilişkin örnekler verilerek anlatım zenginleştirilmiştir. Gerek Mısrî’de gerekse de verilen örneklerde, İslam’ın temel kaynakları olan Kur’ân ve hadis iktibaslarına yer verilmiştir. Mısrî’nin şiirlerindeki dil özellikleri mevzu edilmemiş olup, şiirlerin muhtevâsı ve anlam dünyası tasavvufî açıdan değerlendirilmiştir. Gazellerin şerhinde Hurûfîlik anlayışından da istifade edilmiştir. Durum çalışması niteliğinde olan bu makalede veri toplama yöntemi olarak doküman analizi yapılmış; elde edilen veriler, tasavvufî açıdan değerlendirilmiştir. Elde edilen bulguların, tasavvufî bir kavram olan tecellînin, Mısrî’nin tasavvufî görüşlerinin anlaşılmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâmî Türk Edebiyatı, tasavvuf, Niyâzî-i Mısrî, tecellî, Âdem

Niyazî-i Mısrî Divânı’ndaki “Fî Evâili’s-Sülûk” Kayıtlı 32 ve 102. Gazellerde İşlenen Vasf-ı İlâhi ve Tecelliyât

Öz

In this study, the subject of qualifications and apparition in two ghazals selected from "fī awāʾil al-sulūk" recorded ghazals in the Niyāzī-i Misrī’s Diwān prepared by Kenan Erdogan was discussed. The identified ghazel couplets were handled, and the explanations of the written texts and ghazals were made by presenting them in today's Turkish. In order to understand the gazelles better, the concept and necessary parts are explained in couplets without leaving the main subject. In this study, it is seen how the mention of manifestation, which is one of the subjects that Sufis dealt with, was reflected in the poetry of Niyāzī in the early periods of the course of seyr-ü sulūk. It is aimed to explain the thoughts of Niyāzī on manifestation and the mystical concepts reflected in his poetry. Niyāzī who especially drew attention to the divine manifestations in the dem and the world, followed in the footsteps of Ibn Al-‘Arabī, nourished the understanding of Wahdat al-wujūd and described the manifestation in this context in his poems. The Ibn Al-‘Arabī effect is clearly seen in the ghazels we examined in our study. Expression is enriched by giving examples from the works of Sufi poets in the field of Islamic Turkish Literature. Both in Niyāzī and in the examples given, quotations from the Qur'ān and hadith, which are the main sources of Islām, are included. Without mentioning the language features in Niyāzī 's poems, the content of the poems and the world of meaning were evaluated in terms of Sufism. The understanding of Hurūfiyyah is also used in the annotation of the ghazals. It is thought that the findings and comments obtained in the article within the framework of the concept of Tecellī will contribute to the understanding of Niyāzī-i Misrī's mystical views.

Anahtar Kelimeler

İslamî Türk Edebiyatı, tasavvuf, Niyâzî-i Mısrî, tecellî, Âdem

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ. tsh. Ahmed el-Kallâş. 1. Cilt. Beyrut: y.y. 1996.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ. tsh. Ahmed el-Kallâş. 2. Cilt. Beyrut: yy, 1996.
• Ayan, Hüseyin. Nesimî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned, I-VI, İstanbul: Çağrı yayınları, 1992.
• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/408-412. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Ateş, Süleyman. İslam Tasavvufu. Ankara: Pars Matbaası, 1976.
• Bayramoğlu, Fuat. Hacı Bayram-ı Velî; Yaşamı-Soyu-Vakfı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017.
• Çiftçi, Şaban, “Allah Âdem’i Kendi Sûretinde Yaratmıştır Hadisinin Tahric Ve Değerlendirmesi”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2014), 15.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2013.
• Emre, M. Efdal. Niyâzî-i Mısrî Dîvânı ve Şerhi. İstanbul: Âlem Ticaret ve Yayıncılık, 5. Basım, 2017.
• Erdoğan, Kenan. Niyâzî-i Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Güzel, Ragıp. Yunus Emre Dîvânı. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2009.
• Hücvirî. Keşfu’l-Mahcûb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.
• İbnü’l Arabî, Muhyiddin. Füsûsu’l Hikem. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı yayınları, 2006.
• İmâm-ı Rabbânî, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Abdilehad b. Zeynilâbidîn el-Fârûkī es-Sirhindî. Mektûbât. çev. H. Hilmi IŞIK. İstanbul: İhlas Vakfı Yayınları, 2008.
• İsen, Mustafa. Usûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• İz, Mahir. Tasavvuf. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2014.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Kaya, Mahmut. “Sudûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Mart 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/sudur
• Kemikli, Bilal. Sun’ullâh-i Gaybî Divânı İnceleme-Metin. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Kılıç, Mahmud Erol. Tasavvufa Giriş, İstanbul: Sufî Kitap, 4. Basım, 2013. Kubbealtı Lugati. Erişim 14 Mart 2021. http://lugatim.com
• Kur’an Yolu. Erişim 23 Mart 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mısrî, Niyazî-i. Risale-i Vahdet-i Vücûd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbn Mirzâ, 96, 1b.
• Öğke, Ahmet. “İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’inde Ayna Metaforu”. Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2) 23 (2009), 75- 89.
• Refiî vd. Beşâret-nâme, Genc-nâme, Şehriyâr-nâme, Feyz-nâme. PDF: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• http://ekitap.yek.gov.tr/Uploads/ProductsFiles/_117.%20HURUF%C4%B0%20%C5%9E%C4%B0%C4%B0RLER%20III.pdf
• Sözen, Kemal. “Gazali’nin Sudur Teorisini Eleştirisi”. İslami Araştırmalar Dergisi 13/3-4 (2000), 400-409.
• Tarlan, Ali Nihad. Ahmet Paşa Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tarlan, Ali Nihad. Hayalî Bey Divânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Ülgen, Muhammed. Niyâzî-İ Mısrî Dîvânı’nda Tasavvufî Istılâhlar. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Vural, Mehmet. İslam Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Zebîdî, Abdi’l – Lâtîfi ez-. Zeynü’d-dîn Ahmed b. Ahmed b. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. çev. Ahmed Naim. 2. Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 1981.