Sultan II. Mustafa için yazılan şiirler mecmuası

Yıl 2020, Sayı: 19, 460 - 493, 21.06.2020

Zahide Efe

https://doi.org/10.29000/rumelide.752433

Cited By: 2

Öz

Klasik Türk edebiyatında divan ve mesnevilerle birlikte en önemli eser türlerinden biri de mecmualardır. Klasik Türk edebiyatının önemli kaynakları arasında yer alan mecmualar sahip oldukları şekil, dil ve muhteva itibarıyla birtakım sınıflandırmalara tabi tutulmuşlardır. Bu sınıflandırmalarda yer alan mecmua türlerinden biri de belli şahıslar adına tertip edilmiş olanlardır. Bu tarz mecmualar genellikle padişahlar ve devlet adamları adına tertip edilmiştir. Bu özellikleri haiz olan mecmulardan biri de Nuruosmaniye Kütüphanesi’nde 3700 numarada kayıtlı olan ve Sultan II. Mustafa için yazılan şiirleri ihtiva eden Mecmûa-i Tevârîh’tir. Bu eserde, II. Mustafa’nın cülûsu ve Sakız Adası’nın fethi münasebetiyle 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış olan 67 farklı şair tarafından kaleme alınan 100 manzume bulunmaktadır. Bu manzumeler edebî açıdan önemli oldukları kadar yazıldıkları dönemin tarihî ve toplumsal olaylarına ışık tutmaları bakımından da oldukça önemlidir. Bu çalışmada öncelikli olarak Mecmûa-i Tevârîh’in şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ardından mecmuada yer alan şiirlerden bazı örnekler verilerek mecmuadaki şiirlerin MESTAP’a göre tasnifi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, mecmua, II. Mustafa, cülûsiyye, Sakız’ın fethi

The journal of poems which were made for Sultan Mustafa II

Öz

One of the most important work types is the journals with the divan and mesnevi in The Classical Turkish literature. The journals which are among the important sources in The Classical Turkish literature were subjected to a set of classifications by means of their form, language and content. One of these journal types in these classifications is those which were formed on behalf of the certain persons. Such journals were generally formed on behalf of the padishahs and statesmen. One of the journals with these features is Mecmûa-i Tevârîh which is recorded in 3700 no. In Nuruosmaniye Library and contains the poems that were written for Sultan Mustafa II. In this work, 100 poems which were written by 67 poets who lived at the end of 17th century and at the first quarter of 18th century are available on the occasion of Mustafa II’s enthronement and the conquest of Sakız. These poems are important in terms of literature for the history of period when they were written and as they enlightened the social events. In this research, Mecmûa-i Tevârîh’s form and content features were firstly emphasized, and a set of evaluations were made. Next, the poems in the journal were classified according to MESTAP as some of their samples in the journal were given.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, mecmua, Mustafa II, cülûsiyye, conquest of Sakız

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, A. (1985). İsmail Beliğ Nuhbetü’l-âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Yayını.
• Aksoyak, İ. H. (2013). Müstakîm, Mehmed Müstakîm Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustakim-mehmed-mustakim-efendi.
• Aksoyak, İ. H. (2014). Devletî, Çerkes Ahmed Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/devleti-cerkes-ahmed-celebi.
• Altuner, N. (1989). Safâî ve Tezkiresi İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Arkun, K. (2010). Dünyaya Nizâm Verenler Sultan II. Mustafa Han. İstanbul: Akademisyen Yayınevi.
• Ayhan, E. (2000). Nakşî Dîvânı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Aynur, H. ve Şen, F. M. (2019). “Hıfzî Ağa’nın (ö. 1173/1759-60) I. Mahmûd İçin Yazılan Şiirler Mecmûası (TSMK-Revan 1977) Üzerine”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (4), s. 39-73.
• Aypay, İ. (1992). Nahîfî Süleyman Efendi (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Baltalı, S. (2016). Mehmed Adlî Divanı. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Bayram, Ö. (2013). Abdî, Himmetzâde. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade.
• Bülbül, T. (2014). Zülâlî, Enderunlu Hasan Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zulali-enderunlu-hasan-efendi.
• Ceyhan, Â. (1990). Enîs Receb Dede (?-1733) Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Eserleri: Dîvânı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Çakır, M. S. (2018). Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Çibir, Ş. (2016). Maziye Hasret Sultan II. Mustafa “Cengâver”. İstanbul: Parola Yayınları.
• Demirsoy, S. (2010). Vekâyi‘-i Ali Paşa (İnceleme-Metin). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Ekinci, R. (2018). Vekayi‘ü’l-Fuzala Şeyhi’nin Şakaik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Erdem, M. (1994). Bursalı Talib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Ertek Morkoç, Y. (2003). Eğridirli Hacı Kemal’in Câmiü’n-Nezâir’i (Metin ve Mecmua Geleneği Üzerine Bir İnceleme). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Gıynaş, K. (2017). Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi: 11.05.2020]. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0.
• Gümüş, N. (2014). Nazîm, Yahya Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazim-yahya-celebi.
• Gürbüz, Mehmet (2012), “Şiir Mecmûaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, (Haz.: Hatice Aynur vd.), İstanbul: Turkuaz Yayın. s. 97-113.
• Hakverdioğlu, M. (2007). Edebiyatımızda Lâle Devri ve Nevşehirli Dâmat İbrâhim Paşa’ya Sunulan Kasideler İnceleme-Metin. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• İçli, A. (2017). “Nigînî, Mecmuası ve Şiirlerinden Örnekler”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 58, s. 129-157.
• İçli, A. (2018). “Kâsımî Mecmuası’nın İçerik Analizi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 40, s. 468-499.
• İnan, G. (2013). Ahmed Hasîb Efendi’nin Mecmûa-i Tevârîh’i. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• İnce, A. (2018). Tezkiretü’ş-şuarâ Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi: 11.05.2020]. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0.
• İsen, M., Bilkan, A. F. ve Durmuş, T. I. (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Kaplan, H. (2018). “Divan Edebiyatında Sakız ve Sakız’ın Fethinin Edebiyatın Nükte Dünyasına Yansımaları”. Ekev Akademi Dergisi, 73, 367-394.
• Kaplan, Y. (2018). “İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde Kayıtlı 5480 Numaralı Musammat Mecmuası Üzerine”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul. Güz, Sayı 21. s. 401-540.
• Kaplan, Y. (2013). “Milli Kütüphane “Yz. A 7521” Numaralı Şiir Mecmuası Üzerine” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya. Sayı 33, s. 89-114.
• Kaplan, Y. ve Efe, Z. (2020). “Defterdar Mehmed Behcet Efendi’ye Sunulan Şiirler Mecmuası”, Yayım aşamasında olan çalışma.
• Karacan, T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit: Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Karavelioğlu, M. A. (2014). Nahîfî, Süleyman. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nahifi-suleyman.
• Kesik, B. (2014). Adlî, Süleymanzâde Mehmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-suleymanzade-mehmed-efendi.
• Kesik, B. (2014). Füyûzî, Mehmed Füyûzî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fuyuzi-mehmed-fuyuzi-efendi.
• Kesik, B. (2014). Vahyî, Şeyh Mehmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahyi-seyh-mehmed-efendi.
• Kılıç, Atabey (2012), “Mecmûa Tasnifine Dâir” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, (hazırlayanlar: Hatice Aynur ve öte.), Turkuaz, Istanbul, s. 75-96.
• Koncu, H. ve Çakır, M. (2012). Şairleri Yetiştiren Bir Kaynak Olarak Mecmua. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, İstanbul: Turkuaz, s. 120.
• Köksal, F. (2016). “Kastamonulu İshâk-zâde Fevzî Mecmuası”, Yâ Kebîkeç. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Köksal, M. (2011). Edirneli Nazmî-Mecma’u’n-Nezâ’ir, (İnceleme-Tenkitli Metin), Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi: 11.05.2020]. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0.
• Köksal, M. F. (2012). “Şiir Mecmualarının Önemi ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP)”, Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, İstanbul: Kesit Yayınları. s. 83-101.
• Kurnaz, C. ve Aydemir, Y. (2013). Mecmualara Sorulması Gereken Sorular. Turkish Studies, 8 (1), s. 53.
• Kurnaz, C. ve Tatcı, M. (2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yayınevi.
• Kut, G. (1986). “Mecmua”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergâh Yay. 170.
• Levend, A. S. (1998). Türk Edebiyatı Tarihi, I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 166-67.
• Mermer, K. (2013). Ma‘nevî, Mustafa Manevî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/manevi-mustafa-manevi.
• Önkaş, A. N. (2013). Enîs, Receb Dede. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/enis-receb-dede.
• Örenç, A. F. (2009). “Sakız Adası”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 36, s. 6-10.
• Özcan, A. (2006). “Mustafa II”, TDV İslam Ansiklopedisi, 31, s. 275-280.
• Özerol, N. (2013). Ârif Efendi. Mecmû‘a-i Eş‘âr: III. Selim’le ilgili şiirler. Malatya: Serhat Matbaacılık.
• Piroğlu, H. (2019). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde E.H. 1487 Numarayla Kayıtlı Bir Mecmûa-i Tevârîh (İnceleme-Metin). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüsek Lisans Tezi.
• Selçuk, B. (2014). Ârif/Ahî, Mehmed Ârif Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/arif-ahi-mehmed-arif-efendi.
• Taş, H. (2017). Vahyî Dîvanı. Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi: 11.05.2020]. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55745,vahyi-divanipdf.pdf?0.
• Tuğluk, H. İ. (2014). Tâlib. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/talib.
• Uzun, M. (2003). “Mecmua”. İslam Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: TDV Yay. 265.
• Yakar, H. İ. (2014). Abdullah Mâhir Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 05. 11. 2020], http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdullah-mahir-efendi.
• Yıldız, E. ve Batur, H. (2019). “Fransa Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü 1035 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının MESTAP’a Göre Tasnifi”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 7, s. 17-72.