Yer adları üzerine bir inceleme: Muş köy adları örneği

Yıl 2022, Sayı: 31, 706 - 721, 21.12.2022

Fethullah Çiftçi

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222102

Öz

Bir coğrafyanın iklimi, tarihi, toprak ve fiziki yapısı gibi özellikler ve o coğrafyada yaşayan veya yaşamış olan insanların kültürleri, inançları, kullandıkları araç gereçler gibi hususlarda bilgiler sunan en kıymetli söz varlıklarından biri yer adlarıdır. Bu derece kıymetli olan bu söz varlıkları ile ilgili tespit edilen ilk çalışmalar, Cumhuriyet’in ilk yıllarında sınırlı sayıda yapılmıştır. Günümüzde ise yer adları araştırmacıların dikkatini çekmiş ve bu konuda farklı disiplinlerde çalışma yapan araştırmacıların sayısında ciddi bir artış yaşanmıştır. Lakin yapılan çalışmalar geniş bir coğrafyaya ve zengin kültürel mirasa sahip olan ülkemiz için henüz arzu edilen noktaya ulaşamamıştır. Anadolu’nun Türklere yurt olması sürecinde anahtar role sahip olan Muş, gerek tarihî gerekse kültürel açıdan zengin bir coğrafyadır. Bu zenginliklerden köy adları vasıtasıyla bir kısmını ortaya çıkarma gayesiyle hazırlamış olduğumuz çalışmamız, Muş il sınırları içerisinde bulunan 367 köy adı üzerinedir. Söz konusu köy adları leksik-semantik ve gramer açısından bir sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Sınıflandırmada köy adları yapı ve köken açısından da ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muş, yer adları, adbilim, köy adları, dil bilgisi

A review on place names: The example of village names in Muş

Öz

Toponymy or the the study of place names is one of the most valuable vocabulary items that provide information not only about the climate, history, soil and physical structure of a certain geographical region, but also about the cultures, beliefs, and tools of the people who live or have lived there. The first studies on this important and precious piece of vocabulary were relatively limited in the first years of the Republic. These days, however, place names have attracted the attention of researchers and there has been a significant increase in the number of researchers working in different disciplines on this subject. Nevertheless the studies have not yet reached the desired level for our country, which covers a wide geography and has a rich cultural heritage. Muş, which has a key role in the process of turning Anatolia into a home for Turks, is a city rich in both history and culture. Our study, which we have prepared with the aim of revealing some of this wealth through village names, is on the names of 367 villages within the borders of Muş province. The mentioned village names were classified in terms of lexical-semantic and grammar. In the classification, village names are also considered in terms of structure and origin.

Anahtar Kelimeler

Muş, yer adları, adbilim, köy adları, dil bilgisi

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1992). Türk Kültüründe Ad Koyma Folklorunun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi. IV. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara, Türkiye.
• Açıkel, A. (2003). Artukabad Kazası Yer Adları (1455-1600). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 20(2), 181- 202.
• Akar, A. (2006). Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(20), 51-63.
• Aksan, D. (2020). Her Yönüyle Dil: ana çizgileriyle dilbilim. (7. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alkaya, E. (2001). Türklerde Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları. Türk Kültürü, XXXIX(459), 442-448.
• Alkayış, M. F. (2007). Türkiye Türkçesinde Bitki Adları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kayseri Erciyes Üniversitesi.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (2003). Sözcük Türleri. Papatya Yayıncılık.
• Aydın, E. (2002). Türk Dilinde Zaman Adları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Aydın, E. (2008). Şine Usu Yazıtında Hayvan Adlarıyla Kurulmuş Yer Adları Üzerine İncelemeler. Turkish Studies, International TurkishStudies 3(1), 202-208.
• Başkan, Ö. (1970). Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 18: 237-251.
• Bayat, F. (2008). Dini-Mitolojik Bağlamda Etnik Adlanma ve Boy Adlarının Kökeni Meselesi. Journal Of Turkısh Lınguıstıcs 2.1, 67-75.
• Çakar, E. (2000). Haleb Sancağında Türkçe Yer Adları. Otam, 11, 83- 107.
• Çildam, S. Y. (2019). Toponomi (yer adları) Açısından Siirt’te Mahalle Adları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23(4) 1443-1458.
• Çoşar, A. M. (2008). Bir Adlandırma Öğesi Olarak Organ Adları. Electronic Turkish Studies 3(4), 1049-1079.
• Eren, H. (1966). Yer Adlarımızın Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 13, 155-165.
• Eser, M. (2014). Selçuklular Döneminde Muş ve Çevresi. Electronic Turkish Studies 9(1), 185-207.
• Gömeç, S. (2009). Divanü Lûgat-İt-Türk’de Geçen Yer Adları. Tarih Araştırmaları Dergisi 28 (46), 1-34.
• Gülensoy, T. (1998). Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış. Folkloristik, Dursun Yıldırım Armağanı 41-48.
• Kaplan, H. (2016). Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmi'nin Şiirlerinde Yer Adları. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17, 121-172.
• Karakuş, İ. (1994). Türkçe Ad Bilim (onomastik)’de hayvan adları. Erdem 9(27), 1143-1152.
• Kütükoğlu, M. S. (2012). Osmanlıdan Günümüze Yer Adları. Belleten 76 (275), 147-166.
• Naci, H. & Nihal, A. (1928). Anadolu'da Türklere Ait Yer İsimleri. Türkiyat Mecmuası 2, 243-260.
• Önal, A. G. & Şenel. M. (2016). Yer Adları (Toponimi) Açısından Divanü Lûgati’t-Türk. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 32 (32), 64-74.
• Özgül, O. (2015). Çoruh ve Kür Vadisinde Kimmer-İskit Yer Adları. Belgü 2, 159-179.
• Şahin, İ. (2013). Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları. Avrasya Terim Dergisi 1 (1), 45-58.
• Şahin, İ. (2015). Adbilim. (1. Baskı). Pegem Akademi Yayınları.
• Telli, B. (2018). Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme: Adıyaman İli Gölbaşı İlçesi Örneği. Electronic Turkish Studies 13 (12), 507-526.
• Turan, S. (2009). Necati Beğ’in Şiirlerinde Yer Adları. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 20, 135-154.
• Uğurlu, M. (2007). Türkçe Yer Adları. Günlükbaşı. Journal of Academic Studies 9(34), 129-137.
• Vardar, B. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Vol. 471. Türk Dil Kurumu Yayınları
• Yağmur, Ö. (2014). Höbek Köyü Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 49 (49), 243-264.
• Yakupoğlu, C. (2008). Selçuklu ve Beylikler Dönemi Kastamonu Yer Adları: Meyve İle İlgili Olanlar. Tarih İncelemeleri Dergisi 23(2), 159-184.
• Yavuz, S. & Şenel M. (2013). Yer Adları (Toponim) Terimleri sözlüğü. Electronic TurkishStudies 8 (8), 2239-2254.