İştikâkın aslı üzerine yapılan tartışmaların analizi

Yıl 2023, Sayı: 32, 1113 - 1125, 21.02.2023

Yaşar Fatih Akbaş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252857

Öz

Dil mektepleri arasında birçok ihtilaflı mesele bulunmaktadır. Bu konulardan birisi de iştikâkın aslının ne olduğu meselesidir. Tartışmanın odağında Basra ekolü ve bu ekolün sonrasında teşekkül eden Kûfe ekolü bulunmaktadır. Basra ekolü türemede asıl olanın mastar olduğunu savunuyorken Kûfe ekolüne göre asıl olan fiildir. Her ekolün önde gelen temsilcilerinin doğrudan veya dolaylı bir şekilde fikir beyan ettiği konu ile ilgili ekollerin kendilerine göre akılcı ve mantıklı sebepleri bulunmakla birlikte Basralı nahivciler titizlikle seçtikleri bedevi Arapların fasih lehçesini esas alıp dile ait genel kurallar ortaya koymuşlarken Kûfe ekolü sema'ın kaynağını seçmede aynı titizliği göstermemiştir. Basra ekolüne göre esnek davranarak Araplardan rivayet edilen bazı nadir ve şâz kullanımları dahi kaideye esas almışlardır. Rekabet duygusunun da etkisiyle Basralıların genel kurallarını bozan tüm örnekleri büyük bir sabırla toplamış ve onları istisnalar olarak değil, Basra ekolünün ortaya koyduğu kuralların tersine genel kuralların temeli olarak görmüşlerdir. Ekollerin kural belirlemedeki tutumları kendini iştikâkın aslı üzerine yapılan tartışmalarda da göstermiştir. İştikak meselesini tanımlamak, türlerini ortaya koymak ve iştikâkın aslının ne olduğunu belirlemek için ele alınan bu çalışma Kûfe ve Basra ekollerinin mesele hakkındaki iddia ve delillerini geniş bir şekilde ele alarak ileri sürülen delillerin eleştirisini yapmak suretiyle yaygın kanaatin aksine türemede asıl olanın fiil olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, morfoloji, iştikak, dil okullarI

Analysis of the discussions on the original derivative

Öz

There are many controversial issues among language schools. One of these issues is the issue of what the origin of the business is. The focus of the discussion is the Basra school and the Kufe school that was formed after this school. While the Basra school argues that the main thing in derivation is the infinitive, according to the Kufe school, the main thing is the verb. While the leading representatives of each school have their own rational and logical reasons for the subject to which they directly or indirectly express their opinions, the Basra nahivists put forward general rules regarding the language based on the fluent dialect of the Bedouin Arabs, which they chose meticulously, while the Kufe school has taken the same meticulousness in choosing the source of the sema. did not show. They respected every use that was reported from the Arabs, and they took every use they heard, even if it was rare and rare, as a basis. With the influence of the feeling of competition, they patiently collected all the examples that broke the general rules of the Basra people and saw them not as exceptions, but as the basis of the general rules, contrary to the rules put forward by the Basra school. The attitudes of the schools in determining the rules also showed themselves in the discussions on the origin of affiliation. This study, which was handled in order to define the issue of affiliation, to reveal its types and to determine what the origin of the affiliation is, aims to reveal that the main thing in derivation is the verb, contrary to the common belief, by criticizing the arguments and evidences of the schools of Kufa and Basra about the issue in a broad way.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Morphology, Derivation, Language Schools

Kaynakça

• Cengiz, E. (2018), Endülüs Tefsirinde Filolojik Yaklaşımlar İbn Ebî Zemenîn Örneği, Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• Cinnî, F. (1952), el-Hasâis: Dâru'l-Hudâ li't-Tıbâ'a ve’-Neşr.
• Ciyâni, M. (1990). Şerhu’t-Teshil li'bni Mâlik, Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr.
• Çatal, M. (1996). Nusûs ve Mesâil Nahviyye ve’s-Sarfiyye. Câmiat-ü Haleb.
• Çetin, N. (1991) “Arap” (Edebiyat) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları.
• Çıkar, M. (2005) “Arap Dilbilim Çalışmalarında Had/Tanım Terimi ve er-Rummânî’nin el-Hudûd adlı Eseri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 5 (3), 53-69.
• Dayf, Ş. (1979), el-Medârisu’n-Nahviyye, Dâru'l Meârif.
• Durmuş, İ. (2006), “Arap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV yayınları.
• Enbârî, B. (1995), Esrâru’l-Arâbiyye, Dâru’l-Cîl.
• Enbârî, B. (1998), el-İnsâf fi mesâili’l-Hılaf beyne’n-Nahviyyin. Dâru’l-Fikr.
• Enbârî, B. (1998), Nuzhetu’l-elibbâ’, Darü'l-Fikri'l-Arâbi.
• Endelüsî, Y. (1997), İrtişâfü’ḍ-ḍarab min lisâni’l-ʿArab. Mektebetu’l-Hanci.
• Ergin, M. (2003), “Basra ve Kûfe Ekollerinin Kullandıkları Farklı Nahiv Terimleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5 (1), 39-65.
• Fadlî, Abdulhâdi (1387), Mebdeu’l-İştikak fi-Lugati’l-Arâbiyye, Mektebetü’l-Arab.
• Fârisî, A. (1999), et-Tekmile, Alemu’l-Kitab.
• Kırkız, M, (2010), Arap Dilinde Mastar ve Önemi, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 209-226.
• Lebedî, M. el-Mu'cemu'l-Mustalahâti'n-Nahviyye ve's-Sarfiyye, Dâru’l-Fikriyye.
• Mah̠zûmî, M.(1958), Medresetu’l-Kûfe. Matbâatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu.
• Murâdi, A. (2006). Şerhu’t-Teshil li’l-Murâdi, Mektebetu’l-İmân,.
• Murâdi, H. (2006), Şerhu’t-Teshil li’l-Murâdi, Mektebetu’l-İman.
• Mübâşir, D. (2000), el-Vusta şerhu’l-Luma‘ fi’n-Nahv. Mektebetu’l-Hancî.
• Râvi, T. (1949), Târîhi ulûmi'l-lugati'l-Arabiyye, Matbaatu'r-Reşîd.
• Sîbeveyhi, Ö. (1999), el-Kitâb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şemsulhâk, H. (1443), el-İştikak ınde ibni Adil ed-Dimeşkî fi Kitâbihi el-Lübâb fi Ulûmi’l-Kitâb. (Basılmamış Doktora Tezi), Câmiatü Ümmü'l-Kurâ, Külliyetu’l-lugati’l-Arâbiyye.
• Şirin, M. (2015), Nahiv İlmi ve Ekolleri. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(1), 185-196.
• Tuzcu, K. (2001), “Araplarda Etimoloji Çalışmaları”. Nusha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 1(1), 66-71.
• Ukberî, B. (1986), et-Tebyîn an-Mezâhibi’n-Nahviyyine ve’l-Basriyyin. Dâru’l-Garb el-İslâmî.
• Yüksel, A. vd., (2005), “Arap Filolojisindeki İştikâk-ı Ekber-Sünaiyye Kuramları ve Müsellesat Olgusuna Courtenay'ın Fonem Kuramı Çerçevesinde Yeni bir Yaklaşım Denemesi”, Ekev Akademi Dergisi 9 (22), 211-224.
• Zeccacî, K. (1939), el-İzâh fi İleli’n-Nahv. Dâru’t-Tenâfus.
• Zemahşerî, K. (1990), el-Mufassâl fi İlmi’l-Luğa, Dâru ihyâi'l-ulûm