XX. Yüzyıl Başlarında Selanik Bulgarları

Yıl 2023, Sayı: 33, 905 - 934, 26.04.2023

Sadık Hacı , Veysel Çolaker

https://doi.org/10.29000/rumelide.1285344

Öz

M.Ö. 315 yılında kuruluşundan itibaren Selanik tarih boyunca bulunduğu coğrafi konum, sahip olduğu liman ve ekonomik potansiyeli nedeniyle sürekli gelişmiş ve önemini daima korumuştur. Buna bağlı olarak tarihi süreçte birçok kavim Selanik’e hâkim olmaya çalışmıştır. Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma’nın (Bizans) yönetimi altında kalan Selanik, birkaç yüz yıl içerisinde Bizans’ın zayıflamasına paralel olarak Balkan kavimlerinin sahip olmak için mücadele verdiği bir şehir olmuştur. Latinler, Grekler, Türkler, Sırp ve Ulahlar yanında Bulgarlar da bu kavimlerden biri olmuştur. Bulgarlar IX. yüzyıldan itibaren Makedonya coğrafyasının merkezi olarak gördükleri Selanik’i ele geçirmeye çalışmışlar, IX. yüzyılda bir süreliğine egemenlikleri altına almışlardır. Bu olay XIX. yüzyılda güçlenen Bulgar milliyetçiliğinde Makedonya’nın ve doğal olarak Selanik’in Bulgaristan’a ait olduğu tezinin öne sürülmesinin nedeni olmuştur. Osmanlı Devleti hâkimiyeti döneminde XIX. yüzyıl sonlarına kadar nüfusları artan Selanik Bulgarları, Bulgar Eksarhlığı’nın kurulması ile Rum Patrikhanesi’nden ayrılmış, başlarında Ruhani Reislerinin bulunduğu cemaat meclislerini kurarak Bulgar milli davası doğrultusunda çalışmaya başlamışlardır. Bu süreçte Selanik’te açtıkları eğitim kurumlarını, dini kurumları, cemiyet, kulüp gibi sosyal kurumları Bulgar milliyetçiliği doğrultusunda yapılandırmışlardır. Osmanlı Devleti’nin çöküş sürecinde Selanik Bulgarları, Selanik Vilayetinin bütün Makedonya toprakları ile Bulgaristan’a bağlanması amacı doğrultusunda şehirdeki Rumlara karşı silahlı dâhil, her türlü mücadeleyi vermişlerdir. I. Balkan Savaşı’nda Yunanistan ile ortak hareket eden Bulgar ordusunun Selanik’e girişi her ne kadar Bulgarları mutlu etmişse de kısa süre içerisinde Yunan askeri ile şehirde yaşanan çatışmalar sonucunda Bulgar ordusunun şehirden ayrılması Selanik Bulgarlarının kaderini olumsuz etkilemiştir. Ortodoks ve Katolik Bulgarlar bir bütün olarak I. Dünya Savaşı sonuna kadar Yunanlılar tarafından kurumları ile şehirden çıkarılmıştır. Bu makalenin amacı, XX. yüzyıl başlarında Selanik’te yaşayan Ortodoks ve Katolik mezhebine mensup Bulgarların diğer milletler karşısında şehirdeki durumlarını, Bulgar milliyetçiliğinin Selanik’e yansımalarını, Bulgarların sosyal, dini ve eğitim kurumlarını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Selanik, Bulgar Milliyetçiliği, Bulgar Okulları, II. Meşrutiyet

Kaynakça

• ATASE (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi): BLH-660-55-002-007.
• BOA. (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi): BEO. 881/66039- 2; 3284/246258-2; 3779/283412-2; 4120/308966-5.
• DH. EUM 3. Şb. 4/11-1.
• DH. MKT. 1072/7-2-2; 1077/7-1; 2749/67; 2760/83; 2914/77-1.
• DH. MUİ. 90/48-5; 90/48-8.
• DH. ŞFR. 414/90-1.
• HR. ŞFR. (04). 265/18-9; 278/44-2.
• İ. AZN. 4/31-2; 24/31-1; 65/26-3; 65/26-4; 2.
• İ. DH. 1176/91921-4; 1176/91921-8; 1176/91921-7; 3403/255197-2; 4124/309230-1.
• İ. MF. 3/13-1.
• HR. SYS. 2943/20-1.
• MF. MKT. 72/107-1; 74/50-1.
• ŞD. 2076/17-1.
• TFR. I. M. 22/21Paisi67/1-1.
• TFR. I. KNS. 8/762-1 8/782-2; 8/782-2; 9/846-1; 9/855-1-1.
• TFR. I. MKM. 29/2887-2; 29/2887-3.
• TFR. I. SL. 30/2927-1; 131/13049-1; 98/9792-2; 117/11687-1;129/12851-1; 133/13285-1; 135/13453-4; 134/13384-1; 135/13453-2; 145/14488-2, 145/14488-1; 165/16439-; 160/15955-2; 215/21458-1; 216/21526-1; 218/21723-1.
• Y. PRK. TKM. 50/11.
• ZB. 609/37.
• Istoriko Arkhio Makedonias (Selanik Makedonya Tarih Arşivi IAM.): OTX, Defter No: 923, s. 6; GDM, phakelos 45, phakelos 27v.
• KA. (Kızılay Arşivi): Kutu No: 106, Belge No: 11-5.
• Selanik Vilayeti Salnamesi (SVS) 1311/1893, 12. Defa, Selanik Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaası.
• Selanik Vilayeti Salnamesi (SVS) 1318/1900, 16. Defa, Selanik Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaası.
• Selanik Vilayeti Salnamesi (SVS), 1325/1907, 20. Defa, Selanik Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaası.
• Andonyan, Aram, Balkan Savaşı, (Çeviren: Zaven Biberyan), 2. Baskı, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2002.
• Andreas. K. Bouroutus, Ta Evropaika Sholia tis Tessalonikis (1888-1943), Politistiki ke Kinoniki Tomi se tis İsteris Aftokratorias, (Didaktoriki Diatrivi pou Ekponithike sto Tmima politikon Epistimon tou Aristoteliou Panepistimio-Doktora Tezi), Tessaloniki , 2016.
• Arampatzi, Khrisi, Engatastasis ton prosphigon sti Ditiki Makedonia, Thessaloniki, 2015.
• Asimopoulou, Sofia, İ Epixeirisi Allatini: Ptihes apo tin Epiheirima tis Tessalonikis sto Proto Miso tou 20. Aiona, Panepitimio Makedonias Sholi İkonomikon ke Periferiakon Spoudon Timima Valkanikon, Slavikon ke Anatolıkon Spoudon, Diplomatiki Ergasia-Lisans Tezi) Thessaloniki, 2014.
• Bayram, Selahattin, Osmanlı Döneminde Selanik Limanı: 1869-1912, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009.
• Bouroutus, Andreas, “İ Siniparksi Ton Diaforetikon Kinotiton Sta Matitika Edrana İ Periodis Tis Germanikis Sholis Tessalonikis” Evreiko Mousio Tessaloniki, Thessaloniki 2012.
• Çiçek, Hikmet, Dr. Bahattin Şakir, İttihat ve Terakki’den Teşkilat-ı Mahsusa’ya Bir Türk Jakobeni, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2001.
• Çolaker, Veysel, Bir Kentin Kimlik Değişimi -Selanik- (1908-1928), (Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Denizli, 2022.
• Dimitar Tyulekov, Obrecheno rodolyubie. VMRO v Pirinsko, 1919-1934, Makedonski nauchen institut, Blagoevgrad, 2001.
• Dimitriadis, Vasilis, “O Plitismos tis Tessalonikis ke i Elliniki Koinotita tis Kata to 1913”, Makedonika, Tomos, 23, 1983.
• Eryaman, Ayşe, “Selanik Vilayeti’nde 1908 Genel Seçimleri”, History Studies, Volume 9, Issue 3, September 2017.
• Eryaman, Ayşe, Osmanlı Devleti’nin Selanik Politikaları 1908-1912, (Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Tokat, 2016.
• Georgiev Peltekov, Aleksander, Revolyutsionni deytsi ot Makedoniya i Odrinsko, Orbel, Sofya, 2014.
• Gounaris, Basil C., “Salonica”, Review, Fernand Braudel Center, Vol. XVI, No: 4, 1993.
• Gökbilgin, Tayyip, “Selanik”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul. 1990.
• Hall, Richard C., “The Role of Thessaloniki in Bulgarian Policy During The Balkan Wars”, Balkan Studies, Volume 33/2, 1992.
• Hekimoglou, Evangelos A., Tessaloniki 100 Hronia Apo tin Apelevterosi, (haz. Dimitris Benekos-Aleksis Skanavis), Thessaloniki, 2012.
• https://books.google.com.tr/books?id=IuWAAgAAQBAJ&pg=PA72&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
• Kanchov, Vasil, Makedoniya, Etnografiya i statistika, izd. “Prof. M. Drinov”, Sofya, 1996.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Hazırlayan. Osman Bahadır), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Kayapınar, Levent, “Kuruluşundan Günümüze Selanik Şehri”, Türk Tarihinin Kadim Şehirleri, (Editörler: Okan Yeşilot Bihter Gürışık Köksal), Selenge Yayınları, İstanbul, 2002.
• Kiel, Machiel, “Selânik”, İslam Ansiklopedisi (İA.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009.
• Kolonas, Vasilis K., “İ Ektos ton Teihon Epektasi tis Tessalonikis, İkonografia tis Sinikias Hamidiye 1885-1912”, APT (Aristo Üniversitesi), Didaktoriki Yatrivi, Thessaloniki, 1991.
• Konstantinova, Yura, “Balgarskata devicheska gimnaziya “Sv. Blagoveshtenie” v Solun”, Solun i Balgarite: istoriya, pamet, savremie, (Derleyen Yura Konstantinova-Nadia Danova), BAN, Sofya, 2019.
• Ladas, Stephen P., The Exchange of Minorities Bulgaria, Greece and Turkey, The Macmillan Company, New York, 1932.
• Lazarov, Velizar, Balgariskiyat garnizon v Solun prez 1913, Pechatnitsa na Armeyskiya voenno-izdatelski fond, Sofya, 1929.
• Lesiçkof, İvan, Balkan Muhaberatı Hatıratından: Selanik Nasıl Düştü?, (Mütercimi: H. Sıtkı), Cilt 1, Cüz 2, 1 Ağustos 1913.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK. Ankara 2004.
• Litina, Maria, “Danni za istoriyata na Solunskata balgarska obshtina ot gratskite izvori (1880-1910)” Solun i Balgarite: istoriya, pamet, savremie, (Derleyen Yura Konstantinova-Nadia Danova), BAN, Sofya, 2019.
• Logos, Katerina, “The Thessaloniki Fire of 1917: The Role of Defensive Nationalism”, American Historical Association NYC, January 2015.
• Lory, Bernard, “Yıl 1912, Yunanlılar Kente Girer”, Selanik 1850-1918: “Yahudilerin Kenti” ve Balkanlar’ın Uyanışı, (Haz. Gilles Veinstein), (Çev. Cüneyt Akalın), İletişim Yayınları, İstanbul, 2021.
• Mantopoulou, Talia S., Tiriskeftiki Arhitektoniki sti Tessaloniki Kata tin Teleftea Fasi tis Tourkokratias (1839-1912), Eklisies-Sinagoges, Camia, Didaktoriki Yatrivi, Thessaloniki, 1989.
• Megas, Yannis, İ Varkarides tis Tessalonikis (İ Anarhiki Vulgariki Omkada ke i Vumvitikes Energias tou 1903, Trohalia (Kasnak Yay) Atina, 1994.
• Milonas, Haris G. “Etniki Oloklirosi kai Vouleftikes Ekloges sti Tessaloniki: 1910-1923”, Atina Ulusal Kapodistrian Üniversitesi, Siyasi Bilimler ve Kamu Yönetimi Bölümü Yüksek Lisans Uzmanlaşma Programi, Atina, 2002.
• Nachev, İvaylo, “Sayuzat “Yunak” i balgarskoto gimnastichesko druzhestvo v Solun” Solun i Balgarite: istoriya, pamet, savremie, (Derleyen Yura Konstantinova-Nadia Danova), BAN, Sofya, 2019.
• Özlem, Kader, “Bulgaristan-Yunanistan Nüfus Mübadelesi İle Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi Arasındaki Etkileşimin Değerlendirilmesi”, İnternational Journal of Social İnquiry, Volume 12, Issue 1, s. 227.
• Özsüer, Esra, “I. Dünya Savaşı’nda Yunanistan’ın Tarafsızlığına Karşı Venizelos-”Entente Cordiale” İşbirliği ve Propaganda Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 63, 2018.
• Papastathis, Ch. K -Evangelos. Hekimoglou, The Great Fire of Thessaloniki (1917), EN Manos Ltd, Thessaloniki, 2010.
• Partena, Valasi, “İ Katimerini Zoi sti Thessaloniki sta Hronia tou A’pangosmiou Polemou” (Birinci Dünya Savaşında Günlük Yaşam), (Panapistimio Makedonias Sholi Oıkonomikon ke Perifereıakon Spoydın, Dimarheıa Ergasıa), Thessaloniki, 2019.
• Pehlivan, İsmail, Bulgar Komitacıları ve Komitacılık Faaliyetleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Edirne, 2017.
• Ramsaur, Ernest E., Jön Türkler ve 1908 İhtilali, (Çev: Nuran Ülken), Sander Yayınları, İstanbul, 1972.
• Saatçi, Meltem Begüm, “II. Meşrutiyet Öncesi Makedonya Sorununda Bulgar Rolü”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Bulgar İlişkileri Sempozyumu Bildirileri, Eskişehir Odunpazarı Belediyesi Yayınları, 2005.
• Seyfeli, Canan, “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Bulgar Eksarhlığı ve Bulgar Katolikler (1847-1918)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 52, Sayı 2, 2011.
• Şenışık, Pınar, Osmanlı Makedonyası’nda Şiddet ve Nisan 1903 Olayları, Türkiyat Mecmuası, Cilt 27, Sayı 1, 2017.
• Tekeli İlhan-Selim İlkin, “İttihat ve Terakki Hareketinin Oluşumunda Selanik’in Toplumsal Yapısının Belirleyiciliği”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, (Editör: Osman Okyar-Halil İnalcık), Ankara, 1980.
• Tuğrul, Mehmet, Balkanlarda Şehir Vakıf İlişkisine Dair Mukayeseli Bir Örnek: Selanik ve Sofya, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ve Medeniyet Araştırmaları Anabilim Dalı, İstanbul, 2020.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C: II, Tarih Vakfı Yay., Ankara, 1984.
• Tuncer, Hüner, Trablusgarp ve Balkan Savaşları (1911-1913), Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2018.
• Valsamidis, Paschalis, “İ Tourkikes Sinikies Horia ke O Tourkikos Plitismos Tis İpodiikisis Langada Kata To Etos 1914”, Makedonika, C. 32, Thessaloniki, 2001.
• Vatansever Erhan, “Bulgar Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Bulgaristan’ın Bağımsızlığı, (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Edirne, 2019.
• Velev, Georgi, İstoriya na balgarite ot Makedoniya, Tom I, izd. İztok-Zapad, Sofya, 2016.
• Yavuz, Rengin, “Bulgar Milliyetçiliği ve Bulgaristan Türkleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi”, Cilt 1, Sayı 2, 2019.
• Yücel, Dilek, Osmanlı Arşiv Belgeleri İle Selanik Vilayetinde Komitacılık: (1890-1913), (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakın Çağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi), İzmir, 2014.
• Zafer, Zeynep, “Balkan Savaşları ve Pomaklar”, 100. Yılında Balkan Savaşları (1912-1913): İhtilaflı Duruşlar, (Editör: Mustafa Türkeş), Cilt I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Zafer, Zeynep, “İki Bulgar Yazarın Eserlerinde Balkan Savaşları”, Balkan Savaşları ve Edirne (Editörler: İlker Alp-İbrahim Kelağa Ahmet), Cilt 1,Trakya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Edirne, 2020.
• Zaimova, Raya, “Katolicheskite misii, Solun i balgarite”, Solun i balgarite: istoriya, pamet, savremie, (Derleyen Yura Konstantinova-Nadia Danova), BAN, Sofya, 2019.
• Zhelev, Yordan, “Balgarskata obshtnost v osmanskiya Solun: demografska, stopanska i sotsialna harakteristika”, Solun i balgarite: istoriya, pamet, savremie, (Derleyen Yura Konstantinova-Nadia Danova), BAN, Sofya, 2019.