Children's Right to Read Books from the Perspective of Teachers: A Case Study

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 325 - 388, 15.07.2025

Fatma Kırmızı , Firdevs Güneş , Nevin Akkaya , Bilge Bağcı Ayrancı , Ruhan Karadağ Yılmaz , Sabri Sidekli , Yasemin Kuşdemir , İbrahim Halil Yurdakal , Duygu Çağ , Nurgül Ünlücömert , Ezgi İnal

https://doi.org/10.29250/sead.1641994

Öz

The right to read refers to every child’s freedom to access a book of their interest, choice, and purpose at any time, as well as the freedom to read or not read the book they access. The aim of this study is to evaluate teachers' views, assessments, and suggestions regarding children's right to read. A case study design, one of the qualitative research methods, was employed in the study. Using the snowball sampling method, a total of 95 volunteer teachers (n = 80 classroom teachers; n = 15 Turkish language teachers) from 25 different provinces across seven geographical regions of Turkey participated in the research. Data were collected through the “Teacher Interview Form on the Right to Read,” developed by the researchers, and analyzed using descriptive and content analysis techniques. According to the results, teachers’ perceptions of the right to read were categorized under two main themes: “awareness of the right to read” and “suggestions regarding the right to read.” Awareness primarily involved framing the content of this right, the freedom not to read, the right to read any genre, and support for the child’s reading interests. Teachers emphasized the importance of motivation in exercising this right, the influence of families, and the necessity for children to determine their own reading time. Barriers to exercising this right were identified as technological, economic, familial, and educational factors. Teachers suggested that legal regulations and specific measures within the education process could help children fully exercise their right to read. Based on the findings, it is recommended that a societal consensus be established recognizing reading as a fundamental human right. To achieve this, teachers, families, school administrators, experts, and librarians should be informed about the right to read, and encouraging initiatives should be implemented to help children and young people exercise this right.

Anahtar Kelimeler

Right to read , Reading education , Case study , Content analysis

Etik Beyan

The authors declare that research and publication ethics have been observed in this study. Ethical approval for the research was obtained from the Pamukkale University Social and Human Sciences Research and Publication Ethics Committee (Approval date: 15.04.2024, Approval number: 68282350/2024/8).

Proje Numarası

-

Öğretmenlerin Gözünden Çocukların Kitap Okuma Hakkı: Bir Durum Çalışması

Öz

Kitap okuma hakkı, her çocuk için, ilgisine, isteğine ve amacına uygun kitaba istediği zamanda erişebilme, eriştiği o kitabı okuma veya okumama özgürlüğünü ifade etmektedir. Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin çocukların kitap okuma haklarına yönelik görüş, değerlendirme ve önerilerinin değerlendirilmesidir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Kartopu örnekleme yöntemi yoluyla Türkiye’den yedi coğrafi bölgede yer alan 25 farklı ilde görev yapan 95 öğretmen (n:80 sınıf öğretmeni; n:15 Türkçe öğretmeni) gönüllülük esasına göre araştırmaya katılmıştır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan “Kitap Okuma Hakkına Yönelik Öğretmen Görüşme Formu” kullanılarak toplanan verilerin analizinde betimsel ve içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin kitap okuma hakkı algısı “okuma hakkı farkındalığı” ve “okuma hakkına ilişkin öneriler” olmak üzere iki ana başlıkta toplanmıştır. Okuma hakkına ilişkin farkındalık, çoğunlukla bu hakkın içeriğine ilişkin bir çerçeve oluşturma, kitap okumama, istediği türde kitap okuma ve çocuğun okuma ilgisinin desteklenmesi olarak ön plana çıkmaktadır. Öğretmenler öğrencilerin okuma hakkı konusunda motivasyonun önemli bir yeri olduğunu, ailelerin bu hakkın kullanımıyla ilgili etkisini, kitap okuma zamanının çocuklar tarafından belirlenmesi gerekliliğini vurgulamışlardır. Kitap okuma hakkının kullanılmasının önündeki engelleri teknolojik, ekonomik, aile yaklaşımı ve eğitimle ilgili bazı koşullar olarak sıralayan öğretmenler çocukların bu hakkı yeterince kullanabilmeleri için yasal bazı düzenlemelerin yapılabileceğini, eğitim sürecinde de bazı tedbirler alınabileceğini vurgulamışlardır. Araştırma sonuçları dikkate alınarak kitap okumanın temel bir insan hakkı olduğuna dair toplumsal bir mutabakatın oluşturulması önerilmektedir. Bunun gerçekleşebilmesi için öğretmenler, aileler, okul yöneticileri, uzmanlar ve kütüphaneciler kitap okuma hakkı ile ilgili bilinçlendirilmeli; çocukların ve gençlerin bu hakkı kullanabilmeleri için teşvik edici çalışmalar yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kitap okuma hakkı , Okuma eğitimi , Durum çalışması , İçerik analizi

Etik Beyan

Yazarlar bu çalışmalarında araştırma ve yayın etiğine uyulduğunu beyan eder. Araştırma için Pamukkale Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulundan (15. 04. 204 tarih ve 68282350/2024/8 numaralı) etik kurul izni alınmıştır.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ahmad, Z., Tariq, M., Iqbal, Q., & Sial, T. A. (2021). Exploring the factors affecting the development of reading habits among children. Library Philosophy and Practice, 0, 1-20.
• Akindele, N. (2012). Reading culture, parental involvement and children’s development in formative years: The Covenant University experience. Library Philosophy and Practice (e-journal), 805. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/805.
• Aksaçlıoğlu, A. G., & Yılmaz, B. (2007). Öğrencilerin televizyon izlemeleri ve bilgisayar kullanmalarının okuma alışkanlıkları üzerine etkisi. Türk Kütüphaneciliği, 21(1), 3-28.
• Alkan, Y. & Durukoğlu, S. (2024). Ortaokul öğrencilerinin kitap okumaya yönelik ilgi ve tercihlerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(1), 137-159. https://doi.org/10.16916/aded.1351132
• Avrupa Birliği Sivil Düşün (2023). Kütüp-anne ile çocuk okurların hakları. Erişim tarihi: 14 Eylül 2023. https://www.sivildusun.net/soz-devri-kutup-anne-cocuk-okurlarin-haklari/.
• Aygün, H. E. (2021). İlkokul öğrencilerinin okuduğunu anlama becerisi ile okuma kaygısı arasındaki ilişkide okuma alışkanlığının aracı rolü. Milli Eğitim Dergisi, 50(231), 91-109. https://doi.org/10.37669/milliegitim.746081
• Aytekin, A., & Güleçol, S. (2024). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Muğla ili örneği). The Journal of Academic Social Science, 12(150), 383-394. https://doi.org/10.37215/bilar.1200369
• Baker, L. (2003). The role of parents in motivating struggling readers. Reading & Writing Quarterly, 19(1), 87-106.
• Baker, L., Dreher, M. J. & Guthrie, J. T. (2000). Engaging young readers: Promoting achievement and motivation (Solving problems in the teaching of literacy). Guilford Press.
• Bassey, M. (1999). Case study research in educational settings. Open University Press.
• Bulut, İ., & Turan, C. (2024). Sınıf öğretmenlerinin Türkçe dersinde üstbilişsel okuma stratejilerini kullandırma düzeylerinin değerlendirilmesi. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9(1), 47-65. https://doi.org/10.53506/egitim.1457921
• Calafato, R. (2024). Literature in language education: Exploring teachers’ beliefs, practices, creativity, and literary competence. Pedagogies And International Journal, 19(1), 80-98. https://doi.org/10.1080/1554480X.2022.2164500
• Chettri, K. N., & Rout, M. K. (2013). Reading habits and their impact on students’academic performance: A study of secondary school students in Nepal. International Journal of Educational Research and Technology, 4(1), 68-75.
• Chiu, M. M., & McBride-Chang, C. (2010). Family and reading in 41 countries: Differences across cultures and students. Scientific Studies of Reading, 14(6), 514–543. https://doi.org/10.1080/10888431003623520
• Çekici, Y. E., & Çocuk, H. E. (2022). Z Kuşağının okuma kaygısı, okuma motivasyonu ve okuma alışkanlığı. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 45-57.
• Dolean, D., Melby-Lervåg, M., Tincas, I., Damsa, C., & Lervåg, A. (2019). Achievement gap: Socioeconomic status affects reading development beyond language and cognition in children facing poverty. Learning and Instruction, 63, 101 218. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2019.101218
• Dwyer, B., Kern, D., & Williams, J. (2019). Children's rights to excellent literacy instruction. Position Statement. International Literacy Association.
• Feslikan, O. (2019). Kitap okuma etkinliklerinin okuma alışkanlığına yönelik tutuma etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Güneş, F. (2016). Kâğıttan ekrana okuma alanındaki gelişmeler. Bartın University Journal of Faculty of Education, 5(1), 1-18. https://doi.org/10.14686/buefad.v5i1.5000155474.
• Güneş, F. (2017). Okuma ilgisi ve gücü. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(3), 119-128.
• Hitchcock, G & Hughes, D. (2003). Research and the teacher. A qualitatitive introduction to school-based research (2rd Ed.). Taylor & Francis Group.
• Hu, J., Yan, G., Wen, X., & Wang, Y. (2024). Gender differences in reading medium, time, and text types: Patterns of student reading habits and the relation to reading performance. Reading and Writing, 37(8), 1879-1904. https://doi.org/10.1007/s11145-023-10446-y
• Imbaquingo, A., & Cárdenas, J. (2023). Project-based learning as a methodology to improve reading and comprehension skills in the English language. Education Sciences, 13(6), https://doi.org/587.10.3390/educsci13060587
• International Literacy Association, ILA (2019). The case for children’s rights to read. Erişim Tarihi: 12.01.2024. https://www.literacyworldwide.org/docs/default-source/resource-documents/the-case-for-childrens-rights-to-read.pdf.
• International Literacy Association, ILA (2024). Advocating for children’s rights to read. Erişim Tarihi: 10.01.2025 https://www.literacyworldwide.org/docs/default-source/resource-documents/childrens-rights-to-read-advocacy-manual-2024.pdf.
• Işıkoğlu Erdoğan, N., & Şimşek, Z. C. (2022). Ebeveyn-çocuk birlikte okuma alışkanlıkları, etkinlikleri ve sosyoekonomik faktörlerin dil gelişimine olan etkileri. Milli Eğitim Dergisi, 51(233), 177-189. https://doi.org/10.37669/milliegitim.774073
• İnce Samur, A. (2014). Türkiye’deki ve dünyadaki çalışmaların tanıklığında “okuma kültürü”. HAYEF Journal of Education, 11 (2), 157-188. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuhayefd/issue/8801/110009.
• Johnson, B. & Christensen, L. (2014). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches (5th Ed.). SAGE Publications.
• Karakullukçu, N., & Çelik, Y. (2020). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin okuma motivasyonlarını etkileyen faktörlere ilişkin görüşleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 8(2), 406-421. https://doi.org/10.21666/muefd.725816.
• Kaya Tosun, D. (2018). Okuma çemberlerinin okuduğunu anlama, akıcı okuma, okuma motivasyonu ve sosyal beceriler üzerindeki etkisi ve okur tepkilerinin belirlenmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Kırs, F. (2022). Türkiye’de öğrencilerin okuma alışkanlığı: Bir meta sentez çalışması [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Kırs, F. & Kınay, İ. (2022). Ortaokul öğrencilerinin okuma alışkanlığına ilişkin Türkçe öğretmenlerinin görüşleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 322-349. https://doi.org/10.29000/rumelide.1073930
• Kuşdemir, Y. (2024). Okuryazar çocuklar yetiştirmek: Okuma hakkını kullanma bağlamında anlama eğitimi. F. Kırmızı & F. Güneş (Edt) Çocuklar İçin Okuma Hakkı Bildirgesi içinde (s. 107-119). Akademisyen kitabevi.
• Mason, P. A., & Schumm, J. S. (2003). Promising Practices for Urban Reading Instruction. International Reading Association. http://www. reading.org.
• Mills, A. J., Durepos, G. & Wiebe, E. (2010). Encyclopedia of case study research, Volumes I and II. Sage.
• Myrberg, E. & Rosén, M. (2006). Reading achievement and social selection into independent schools in Sweden –results from IEA PIRLS 2001. Scandinavian Journal of Educational Research, 50 (2), 185–205.
• Nieboer, A. M. (2022). Free to read: Growing elementary students' literacy in the summer, Michigan Reading Journal, 54(2). https://scholarworks.gvsu.edu/mrj/vol54/iss2/10.
• Olasehinde, M. O., Akanmode, O. A., Alaiyemola, A. T., & Babatunde, O. T. (2015). Promoting the reading culture towards human capital and global development. English Language Teaching, 8(6), 194-200.
• Ontario Human Rights Commission-OHRC (2022). Right to read. www.ohrc.on.ca
• Palabıyık, E. (2023). Öğrencilerin kitap okuma motivasyonunu artırmaya yönelik uygulamaların, öğretmenler tarafından gerçekleştirilme düzeylerinin belirlenmesi. Temel Eğitim, (18), 18-29.
• Pandey, D., Subedi, A., & Mishra, D. (2022). Improving language skills and encouraging reading habits in primary education: A Pilot Study using NAO Robot. IEEE/SICE International Symposium on System Integration (SII), 827-832, IEEE.
• Pennac, D. (1998). Roman Gibi-Kitaplara ve Okumaya Dair. (Çev. Mustafa Kandemir). Metis Yayıncılık.
• Ronald, M. O., Benard, M. C., & Ondar, J. K. (2014). Teachers’ and parents’ role in improving reading culture: The case of Etago Division, Gucha South District–Kenya. International Journal of Management Sciences, 2(5), 233-242.
• Rosli, N. A., Razali, N. F., Zamil, Z. U. A., Noor, S. N. F. M., & Baharuddin, M. F. (2017). The determination of reading habits among students: A concept. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7(12), 791-798. https://doi.org/10.6007/IJARBSS/v7-i12/3710
• Sağırlı, M. (2021). Salgın sürecinde ilk okuma yazma öğretimi. EKEV Akademi Dergisi, (86), 385-402.
• Sağlamtunç, T. (1994). Çağdaş kütüphanecilik ve düşünce özgürlüğü üzerine. Yapı Tasarım Üretim.
• Sevgi, S., & Karakaya, M. (2021). Ortaokul öğrencilerinin okuma alışkanlığı ve problem çözme becerisinin incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), 1203-1225. https://doi.org/10.17152/gefad.836544
• Sum, P., Sok, S., & Pang, S. (2023). Exploring EFL students’ perceptions of reading habits in English academic reading: A case of a Cambodian Private School. ELE Reviews: English Language Education Reviews, 3(2), 99-115. https://doi.org/10.22515/elereviews.v3i2.7542
• Şahin, A., & Ergül, S. (2022). Sınıf öğretmenlerinin öğrencilerine okuma alışkanlığını kazandırma stratejileri: Bir olgubilim çalışması. Erciyes Journal of Education, 6(1), 19-43. https://doi.org/10.32433/eje.1022364
• Saxby, M. & Winch, G. (1991). Give them wings: the experience of children's literatüre. Macmillan.
• Şatıroğlu, M., & Gökçe, B. (2024). Okuma eğitiminde bibliyoterapiden yararlanma ve eğitim durumu örnekleri. S. Maden (Edt.) Türkçe eğitimi ile ilgili güncel araştırmalar III içinde (s. 318-360). Hiper Yayın.
• Vuong, Q. H., Nguyen, M. H., & Le, T. T. (2021). Home scholarly culture, book selection reason, and academic performance: Pathways to book reading interest among secondary school students. European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education, 11(2), 468-495. https://doi.org/10.3390/ejihpe11020034
• Wollscheid, S. (2013). Parents’ cultural resources, gender and young people’s reading habits – findings from a secondary analysis with time-survey data in two-parent families. International Journal about Parents in Education, 7(1), 69-83. https://doi.org/10.54195/ijpe.18204
• Uğur, S., & Tavşanlı, Ö. F. (2022). Öğretmen rolüyle etkileşimli okuma uygulamalarının dördüncü sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama başarısına etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(2), 655-678.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. Bs). Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, M. & Ertem, İ. S. (2022). Çocuk kitapları seçiminin ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin okuma motivasyonu üzerine etkisi. JRES, 9(2), 379-402. https://doi.org/10.51725/etad.1180649
• Yılmaz, B. (1993). Okuma alışkanlığında halk kütüphanelerinin rolü. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Zenelaga, B., Miftari, V., & Shehu-Lokaj, A. (2024). New trends in students' reading habits. Human Research in Rehabilitation, 14(1), 177 – 192. https://doi.org/10.21554/hrr.042417