Oscar Wilde’ın The Ballad of Reading Gaol Şiirinin Yeniden Çevirilerinde Çeviri Ufkunun Betimlenmesi

Yıl 2025, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı II, 677 - 700, 25.03.2025

Gülay Bilgan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1600619

Öz

Bu çalışmanın amacı Oscar Wilde’ın The Ballad of Reading Gaol adlı şiirinin Türkçedeki yeniden çevirilerinde çeviri ufkunun betimlenmesidir. İlk defa 1968 yılında Özdemir Asaf tarafından Türkçeye çevrilen şiir, 2003 yılında Tozan Alkan çevirisiyle yayınlanan ilk yeniden çevirisinden bu yana birçok kez yeniden çevrilmiştir. Çeviri ufku kavramı Antoine Berman'ın Yorumbilgisel Çeviri Eleştirisi yönteminin öne çıkan kavramlarından biri olarak çevirmenin duygu, davranış ve düşünme biçimlerini belirleyen dilbilimsel, yazınsal, kültürel ve tarihsel parametrelerin bütününe karşılık gelir. Çevirmenin çevireceği metne ilişkin kararları bu çerçevede şekillenir. Ayrıca bütüncedeki gibi benzer zaman ve sosyo-kültürel bağlam içinde ortaya çıkan yeniden çevirilerde çeviri ufkunun betimlenmesi dönemin çeviri ufkuna ışık tutabilmektedir. Çalışmamızda Antoine Berman’ın çeviri eleştirisi yönteminin çözümleme ve çevirmenlerin incelenmesi adımlarından yararlanılmıştır. Çeviriler ve özgün metin biçimsel, biçemsel, tematik ve içeriksel olarak çözümlenmiş ve çevirmenlerin öz geçmişlerinden, çevirilerinden ve söylemlerinden hareketle çeviri ufuklarına ulaşılmıştır. Yanı sıra, eserin çeviri ufkunun belirlenmesinde, James Holmes’un öne sürmüş olduğu şiir çevirisine yönelik biçimsel yaklaşımların sınıflandırmasından yararlanılmıştır. Sınıflandırma tarihsel düzlemde ortaya çıkan öykünme, benzer biçim yaklaşımı, örgensel biçim yaklaşımı ve aykırı biçim yaklaşımı olmak üzere dört yaklaşımı içerir. Sonuç olarak, eserin yeniden çevirilerinde çevirmenlerin çoğunluğunun şiir türüne ilişkin ufuklarının darlığına bağlı olarak özgün metnin biçimsel özelliklerini yalnızca nazım birimlerinin dizilimi ve kümelenişi düzeyinde karşılayarak örgensel biçim yaklaşımını benimsedikleri görülmüştür. Buna karşın daha geniş bir şiir ufkuna sahip şair çevirmenlerin özgün metni bütünlüklü bir yaklaşımla aktarmayı hedefledikleri gözlemlenmiştir. Çalışmanın The Ballad of Reading Gaol şiirinin yeniden çevirilerinde çeviri ufkunun betimlenmesiyle şiir çevirisinde 2000’li yılların çeviri ufkuna da ışık tutması bakımından alana katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Antoine Berman, çeviri ufku, The Ballad of Reading Gaol, şiir çevirisi, şiir çevirisine biçimsel yaklaşımlar

Etik Beyan

Çalışmada kullanılan görüşme verileri Yıldız Teknik Üniversitesi 31.01.2024 tarihli Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurul onayı ile elde edilmiştir. İstendiği takdirde etik kurul izin formu gönderilebilir.

DESCRIBING THE TRANSLATION HORIZON IN THE RETRANSLATIONS OF OSCAR WILDE'S THE BALLAD OF READING GAOL

Öz

The study aims to describe the translation horizon in the Turkish retranslations of Oscar Wilde's The Ballad of Reading Gaol. The poem has been translated and retranslated many times since its first translation by Özdemir Asaf in 1968. Antoine Berman's concept of translation horizon refers to the totality of linguistic, literary, cultural and historical parameters that determine the translator's feelings, behaviors and ways of thinking. Moreover, the description of the translation horizon in retranslations can shed light on the translation horizon of the period. Antoine Berman's hermeneutic method of translation criticism was utilized in the analysis of translations and in determining the translation horizon of retranslators. Accordingly, the translations and the original text were analyzed formally, stylistically, thematically and contextually, and the translation horizons of the translators were obtained based on their backgrounds, translations and utterrences on translation. Besides, the classification of formal aspects of verse translation proposed by James Holmes was used to determine the translation horizon of the work. As a result, it was observed that the translators with a narrower poetic horizon, adopted the organic approach by rendering the formal features of the original text in a limited way. Whereas it was observed that poet translators with a broader poetic horizon aimed to render the original with a more holistic approach. The study is expected to contribute to the field shedding light on the translation horizon of the 2000s in poetry translation by describing the translation horizon in the retranslations of The Ballad of Reading Gaol.

Anahtar Kelimeler

Antoine Berman, translation horizon, The Ballad of Reading Gaol, poetry translation, aspects of verse translation

Kaynakça

• Arslan Özcan, Lale (2010). “Yazar-çevirmen: bir efendi-köle ilişkisi mi? Yoksa bir efendi-efendi ilişkisi mi?”. 10. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildiriler. 150-157. 03-05 Kasım 2010. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Asaf, Özdemir (2011). “Baladın Öyküsü”. Reading zindanı baladı, (Çev. Özdemir Asaf). Kırmızı Yayınları.
• Bassnett, Susan (1998). Transplanting the seed: Poetry and translation. Constructing cultures: Essays on literary translation. Susan Bassnett and Andre Lefevere (Eds.). Multilingual Matters, Clevedon.
• Baykara, Oğuz (2020). “Sunarken”, Reading zindanı baladı. 2. Baskı, (Çev. Oğuz Baykara), Everest Yayınları, 9-15.
• Berk, İlhan (1978). “Çeviride şiir dili”. Türk Dili, Çeviri Sorunları Özel Sayısı, 322, 71-76.
• Berman, Antoine (2009). Toward a translation criticism: John Donne. (trans.Francoise Massandier-Kenny). Kent State University Press.
• Cary, Edmund (2012). “Nasıl çevirmeli?” (Çev. Y. Salman). Çeviri Seçkisi II, Sel Yayıncılık İstanbul, s. 55-60.
• Çelik, Ezgi Ece (2013). “Gadamer’in hermeneutik ufku ve Nietzsche’nin perspektivizmi”, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), Sayı: 15, s. 127-144.
• Demirci, Fatih (2022). “Takdim”. Reading zindanı baladı (7. Baskı). (Çev. Fatih Demirci). Dedalus Yayınevi, 11-12. Holmes, James (1994). Translated! Papers on literary translation and translation studies. Rodopi, Amsterdam.
• Marco, Josep (2004). “Translating style and styles of translating: Henry James and Edgar Allan Poe in Catalan”. Language and Literature, 13(1), 73–90. https://doi.org/10.1177/0963947004039488
• Massardier-Kenney, Françoise (2009). “Translator’s introduction”. In Toward a translation criticism: John Donne, Antoine Berman. (Trans. Francoise Massardier-Kenney). vii-xvii. Kent, OH: Kent State University Press.
• Moran, Berna (2018). Edebiyat kuramları ve eleştiri, İletişim Yayınları.
• Newmark, Peter. (1988). A textbook of translation. Longman.
• Oğuz Baykara ile söyleşi. (2009) Ç.N. Çevirmenin Notu Dergisi, 7, 5-10.
• Özyazıcı, Kurtuluş (Yayına hazırlayan ve sunan). (2020). Oğuz Baykara, Çeviri Notları, 32. Bölüm, [Podcast], TRT1 Radyo, https://www.trtdinle.com/show/ceviri-notlari.
• Paz, Octavio (2012). “Söz sanatı ve söze bağlılık açısından çeviri”. (Çev. A. Cemal). Çeviri Seçkisi II, Sel Yayıncılık İstanbul, s.97-106.
• Poe, Edgar Allan (2017). Kuzgun, (Çev. Oğuz Baykara). Everest Yayınları, İstanbul.
• Reisman, Rosemary. M. Canfield. (2011). Critical survey of poetry: Irish poets. Salem Press, Massachusetts.
• Watkin, Amy. (2010). Bloom’s how to write about Oscar Wilde, Infobase Publishing.
• Wilde, Oscar (1910). The ballad of Reading gaol. Duffield and Co.
• Wilde, Oscar (2003). Reading hapishanesi baladı. (Çev. Tozan Alkan), Artshop Yayınları.
• Wilde, Oscar (2011). Reading zindanı baladı. (Çev. Özdemir Asaf), Kırmızı Yayınları.
• Wilde, Oscar (2017). Reading zindanı baladı. (Çev. Yeşim Pirpir), Şiirler, tiyatro oyunları, denemeler, haz. Gülperi Sert, Doğu Batı Yayınları.
• Wilde, Oscar (2019). Oysa öldürür herkes sevdiğini: Reading zindanı baladı. (Çev. Ahmet Şerif Doğan). Tilki Kitap.
• Wilde, Oscar (2019). Reading hapishanesi baladı. (Çev. Osman Tuğlu). Klaros Yayınları.
• Wilde, Oscar (2020). Reading zindanı baladı. (Çev. Oğuz Baykara), Everest Yayınları.
• Wilde, Oscar (2020). Reading zindanı baladı. (Çev. Türkan Yılmaz), Zeplin Kitap.
• Wilde, Oscar (2022). Reading zindanı baladı. (Çev. Fatih Demirci), Dedalus Kitap.
• Yeats, William Butler (1951). Collected poems of William Butler Yeats. Macmillan Company.
• Yeats, William Butler (2006). Büyü. (Çev. Tozan Alkan). Artshop Yayınları.
• Yılmaz, Türkan (2020). “Çeviri süreci”. Reading zindanı baladı. (Çev. Türkan Yılmaz), Zeplin Kitap.
• Yun, Seong Woo & Lee, Hyang (2013). “Hermeneutic turn in Antoine Berman's philosophy of translation: The influence of Heidegger and Ricoeur”. Filozofia 68 (3).