A Brief Look at the Translation History in the Early Period of the Turkish Republic Within the Context of Translational Discourses in its 101st Anniversary (1923-1979)

Yıl 2025, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı II, 371 - 397, 25.03.2025

Özgür Çavuşoğlu

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1601761

Öz

The Turkish Republic, whose 101st birthday was celebrated in 2024, with both its administration and its people, has always been interested in translation activity to develop its society and culture. This interest, which started in Middle Asia and continued in Anatolia since the 13th and 14th centuries, was accentuated with the first literary and philosophical translations from the West in the Tanzimat period and increased in the Turkish Republic (cf. Ülken, 1935; Toska, 2002, p. 58). This research focuses on this deep-rooted interest in the Turkish Republic between its establishment in 1923 and its “First Translation Studies Symposium” in 1979 (see Eruz, 2003, p. 135) within the context of some important institutions, activities and the discourses of its “agents” (Even-Zohar, 2002, p. 172). Thus, the translation activity in the early period of the Turkish Republic is examined under three subtitles: “The Establishment of the Republic (1923-1939)”, “The Translation Bureau” (1939-1967)” and “The Period before the Academic Translation Activity (1967-1979)” (see Çavuşoğlu, 2016). The purpose of the research is to describe this Turkish sociocultural journey from “tercüme” (Ottoman-Turkish term for translation) to “çeviri” (translation), and then from “çeviri” to “çeviribilim” (modern Turkish term for translation studies) with its bonds with its past, “agents” and products such as terms, journals, books, conventions and to emphasize the important role of this translation activity on the development of both Turkish language, society, culture and the international society and culture. Based on Toury’s Target-oriented Theory (1980) and Vermeer’s Skopos Theory (1989), the research also approaches translation activity as “a social practice” (Chesterman, 2006, s. 9) and “a culture planning” (Even-Zohar, 1994) in accordance with Niklas Luhmann’s (1995) theory named “Social Systems”, trying to contribute to the sustainability and “memory” of the “translation system” or “translation institution” (Hermans, 1995) in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

The Early Period of the Turkish Republic, Turkish translation history, translational discourses, translation sociology, agents of translation

Etik Beyan

This research is my original work; just as I mentioned in the first footnote of the first page, I wrote my article as a brief summary of my doctoral thesis.

Destekleyen Kurum

No institution.

Teşekkür

I should thank you so much for your interest, time and support.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 101’inci Yılında Çeviri Söylemleri Bağlamında Erken Dönem Çeviri Tarihimize Kısa Bir Bakış (1923-1979)

Öz

101’inci yaşı 1924 yılında kutlanan Türkiye Cumhuriyeti Devleti gerek yönetimi gerekse halkıyla, toplumsal ve kültürel gelişimini sağlamak amacıyla çeviri etkinliğine hep ilgi göstermiştir. Aslında Orta Asya’da başlayıp Anadolu kültürümüzde de 13. ve 14. yüzyıllardan bu yana var olan bu ilgi, Tanzimat Döneminde Batı kültüründen ilk defa yapılan edebiyat ve felsefe çevirileriyle daha belirginleşmiş ve Türkiye Cumhuriyeti Döneminde ise artarak devam etmiştir (krş. Ülken, 1935; Toska, 2002, s. 58). Bu araştırma, Türkiye Cumhuriyeti’nin köklerinden gelen bu çeviri olgusuna, kuruluşundan 1979 yılındaki “Birinci Çeviribilim Sempozyumu” (bkz. Eruz, 2003, s. 135) yapılana değin geçen süre içerisinde, çeviriye ilişkin bazı önemli kurum, kuruluş, etkinlik çalışmaları ve bu çalışmalarda yer alan öznelerin söylemleri bağlamında odaklanmaktadır. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin Erken Dönemindeki çeviri etkinliği, “Cumhuriyet’in Kuruluş Dönemi (1923-1939)”, “Tercüme Bürosu Dönemi (1939-1967)” ve “Akademik Çeviri Çalışmaları Öncesi Dönem (1967-1979)” olarak üç alt dönemde irdelenmektedir (bkz. Çavuşoğlu, 2016). Araştırmanın amacı, Türk toplumunun son yüzyılında “tercüme”den “çeviri”ye, “çeviri”den “çeviribilim”e doğru yaptığı bu sosyokültürel yolculuğu geçmişiyle bağı, “eyleyen” özneleri (İng. “agents”) (Even-Zohar, 2002, s. 172), terim, dergi, kitap, toplantı gibi ürünleriyle betimlemek ve Türkiye’deki çeviri çalışmalarının hem Türk dili, kültürü, toplumu hem de uluslararası toplum ve kültürün gelişmesinde oynadığı rolün önemini ortaya koymaktır. Toury’nin Erek-odaklı Kuramı (1980) ile Vermeer’in Skopos Kuramı (1989) temelinde geliştirilen araştırmada çeviri etkinliğine Niklas Luhmann’ın (1995) “Toplumsal Sistemler” kuramı temelinde “sosyal bir uygulama” (Chesterman, 2006, s. 9) olarak ve Itamar Even-Zohar’ın “kültür planlaması” (1994) kavramıyla yaklaşılmakta ve Türk toplumundaki “çeviri kurumu” veya “sistemi”nin (Hermans, 1995) “iç hafızasına” ve sürekliliğine katkıda bulunulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti'nin Erken Dönemi, Türkiye çeviri tarihi, çeviri söylemleri, çeviri sosyolojisi, çevirinin eyleyen özneleri

Etik Beyan

Bu araştırma özgün eserimdir ve makalemi birinci sayfadaki ilk dipnotta belirttiğim gibi, doktora tezimin kısa bir özeti olarak yazdım.

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

İlginiz, zamanınız ve desteğiniz için size çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• 1. Genel Kaynakça
• Akbulut, Ayşe Nihal (2016). Türkiye’de Çeviribilim: İlk Adımların Yol Arkadaşlığı. İstanbul: Sözcükler.
• Akbulut, Ayşe Nihal (2004). Söylenceden Gerçekliğe. İstanbul: Multilingual.
• Anamur, Hasan (1997). “Önsöz”. Hasan Âli Yücel Anma Kitabı, Çeviri: Ekinler ve Zamanlar Kavşağı. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yay., s. I – VII.
• Austin, John Langshaw (1962). How to Do Things with Words. Londra: Oxford Üniversitesi Yayınları.
• Bayazoğlu, Ümit (2006). “Tercüme Bürosu’nun Dünyada Benzeri Yoktu”. Cumhuriyet Kitap. No: 854, s. 10-11.
• Bengi-Öner, Işın (2001). Çeviri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Bengi-Öner, Işın (1999). Çeviri bir Süreçtir… Ya Çeviribilim? İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Berk, Özlem (1999). Translation and Westernization in Turkey: from the 1840s to the 1980s. 2004’te Yayımlanmış Doktora Tezi. Warwick Üniversitesi. Coventry, İngiltere.
• Berman, Antoine (2004). “Çeviri ve Çeviri Üstüne Söylemler”. Mehmet Rifat (Çev.). Çeviri Seçkisi 2: Çeviri(bilim) Nedir? Başkasının Bakışı. Yay. Haz. Mehmet Rifat. İstanbul: Dünya Yayıncılık, s. 13-29.
• Chesterman, Andrew (2006). “Questions in the Sociology of Translation”. Translation Studies at the Interface of Disciplines. T. Seruya vd. (Ed.). Amsterdam: Benjamins, s. 9-28.
• Chesterman, Andrew (1993). “Fom ‘Is’ to ‘Ought’: Laws, Norms and Strategies in Translation Studies”. Target. C: V. No: 1, s. 1-20.
• Çavuşoğlu, Özgür (2016). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Yazınsal Aktörlerin Çeviri Söylemleri (1923-1979). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuşoğlu, Özgür (2015). The “Rewriter” par excellence: “Türkçe Söyleyen” Can Yücel. Saarbrücken, Deutschland: Lambert Academic Publishing.
• Demircioğlu, Cemal (2011). “Türkçede ‘Çeviri’yle İlgili Terim ve Kavramlara Tarihsel Bir Bakış”. Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim Bölümü Semineri power-point sunumu. 16 Kasım 2011. (Çevrimiçi) http://users.okan.edu.tr/cemal.demircioglu/2011 _BU.pdf. Erişim Tarihi: 15.07.2015.
• Demircioğlu, Cemal. (2005a). From Discourse to Practice: Rethinking ‘Translation’ (terceme) and Related Practices of Text Production in the Late Ottoman Literary Tradition. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul. (Çevrimiçi) https://users.okan.edu.tr/cemal.demircioglu/Demircioglu_Ph.DThesis.pdf. Erişim Tarihi: 10.09.2024.
• Demircioğlu, Cemal. (2005b) “Okan Üniversitesi’nde Bir İlk”. Çeviribilim. 5 Aralık 2005. (Çevrimiçi) http://ceviribilim.com/?p=48. Erişim Tarihi: 4 Eylül 2024.
• Eruz, Sakine (2003). Çeviriden Çeviribilime: Yüzyılımız Penceresinden Çeviribilimsel Gelişmelere Bir Bakış. İstanbul: Multilingual.
• Even-Zohar, Itamar (2002). “The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer”. Translations: (Re)shaping of Literature and Culture. Saliha Paker (Ed.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Basımevi, s. 166-174.
• Even-Zohar, Itamar (1994). “Culture Planning and the Market: Making and Maintaining Socio-Semiotic Entities”. Dartmouth College adlı okulda 22-27 Temmuz 1994 tarihleri arasında düzenlenen “The Making of National Cultures” (Ulusal Kültürlerin Oluşturulması) başlıklı toplantıda sunulan bildiri.
• Günyol, Vedat (1985). “Türkiye’de Çeviri”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. C:2. İstanbul, s. 328.
• Haeseryn, René (2003). FIT over Fifty Years: 1953-2003. UNESCO Publishing.
• Hermans, Theo (1999). Translation in Systems. Manchester: St. Jerome Publishing.
• Hermans, Theo (1995). “Translation as Institution”, Translation as Intercultural Communication: Selected Papers from the EST Congress. M. Snell-Hornby, Z. Jettmorava ve K. Kaindl (Eds.). Prague, Amsterdam: Benjamins, s. 3-20.
• Holmes, James S. (1988). “The Name and Nature of Translation Studies”, Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies. Amsterdam: Rodopi, s. 66-80.
• Holmes, James S. (1970). “Forms of verse translation and the translation of verse form”. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. James S. Holmes (Ed.). the Hague: Mouton, s. 91-96.
• Holz-Mänttäri, Justa (1984). Translatorisches Handeln: Theorie und Methode. Helsinki.
• Işık, İhsan (2004). Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi. C: II. Ankara: Elvan Yayınları.
• İldeş, Özgür (2013). Resmi Türk Rönesans’ına Aracı Bir Dergi: Tercüme. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Karantay, Suat (2003). “Tercüme Bürosu: Normlar ve İşlevler”, Çeviri Seçkisi 1: Çeviriyi Düşünenler. Mehmet Rifat (Ed.). İstanbul: Dünya Yayıncılık, s. 65-73.
• Kayaoğlu, Taceddin (1998). Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.
• Kıran, Zeynel ve Ayşe Kıran (2010). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kurultay, Turgay (1999). “Cumhuriyet Türkiyesinde Çevirinin Ağır Yükü ve Türk Hümanizması”. Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi XI. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s. 13-36.
• Levend, Agâh Sırrı. (1949). Türk Dili Edebiyatının İlk Mahsulleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Luhmann, Niklas (1995). Social Systems. John Bednarz, Jr. ve Dirk Baecker (Çev.). Kaliforniya: Stanford Üniversitesi Basımevi.
• Maarif Vekilliği (1939). Birinci Türk Neşriyat Kongresi. Ankara: T.C. Maarif Vekilliği.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1946). Tercüme: Şiir Özel Sayısı (19 Mart 1946). Cilt: 6. Sayı: 34-36.
• Necatigil, Behçet (2000). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. Hilmi Yavuz ve Enver Ercan (Ed.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Paker, Saliha (2005). “Bir Çeviri Tarihi Kur(gula)mak Neden Gerekli (Olsun)?”. Okan Üniversitesi’nde 26. 12. 2005 tarihinde yapılan bir konuşma.
• Popoviç, Anton (1970). “The Concept ‘Shift of Expression’ in Translation Analysis”. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. Yay. Haz. James S. Holmes. Mouton: Slovak Academy of Sciences, s. 78-87.
• Pym, Anthony (1998). Method in Translation History. Manchester: St. Jerome.
• Robinson, Douglas (1997). Translation and Empire. Manchester, UK: St. Jerome.
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz (2003). “Tercüme Bürosu Nasıl Doğdu: Birinci Türk Neşriyat Kongresi ve Çeviri Planlaması”. Çeviri Seçkisi 1: Çeviriyi Düşünenler. Yay. Haz. Mehmet Rifat. İstanbul: Dünya Yayıncılık, s. 48-58.
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz (2001). The Politics and Poetics of Translation in Turkey, 1923-1960. 2008’de Yayımlanmış Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim Bölümü. İstanbul.
• Toska, Zehra (2002). “Evaluative Approaches to Translated Ottoman Turkish Literature in Future Research”. Translations: (Re)shaping of Literature and Culture. Saliha Paker (Ed.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Basımevi, s. 58-76.
• Toury, Gideon (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam: John Benjamins.
• Toury, Gideon (1980). In Search of a Theory of Translation. Tel Aviv: The Porter Ins. for Poetics.
• Türk Dil Kurumu (1952). Dil Davası. Ankara: TDK Yayınları.
• Uyanık, Necmi (2009). “Yenileşme Yolunda Bir Türk Aydını ve Ondaki Fransa Tesiri Üzerine Bazı Tespitler”, The Journal of International Social Research. C: I. No: 6, s. 665-681, (Çevrimiçi) www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi6pdf. Erişim Tarihi: 3. Mart 2016.
• Venuti, Lawrence (1994). “The Translator’s Invisibility: The Evidence of Reviews”. In Other Words: Journal of the Translator’s Association. No: 4, s. 16-22.
• Vermeer, Hans J. (1989). “Skopos and Commission in Translational Action”. The Translation Studies Reader. Lawrence Venuti (Ed.) (2000). ABD ve Kanada: Routledge, s. 221-232.
• Yalçın, Murat (2010). Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C: I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yazıcı, Mine (2013). “Simplification as a Translation Universal”. Bildiriler Kitabı: 13. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu: Basit Üslup- 26-28 Eylül 2013. C: II. Ed. Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü. Kars, s. 1131-1138.
• Yazıcı, Mine (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual.
• Yazıcı, Mine (2004). Çeviri Etkinliği. İstanbul: Multilingual.
• 2. Bütünce ile İlgili Kaynakça
• Adıvar, Halide Edip (1944). Edebiyatta Tercümenin Rolü. İstanbul, Kenan Matbaası.
• Ali, Sabahattin (1935). “De Profundis: Barkan [Burhan] Toprak’ın Tercümesi Münasebetile”. Varlık. C: III. No: 56, s. 123-124.
• Arpad, Burhan (1970a). “Çeviricinin Sorumluluğu”. Varlık. C: CXXXVI. No: 751, s. 13.
• Arpad, Burhan (1970b). “Çeviriye Saygı”. Varlık. C: CXXXVI. No: 750, s.11.
• Artam, Nurettin (1937). “Tercüme ve Tercümelere Dair”. Varlık. C: IV. No: 89, s. 259-260.
• Ataç, Nurullah (1952). “Çeviri Çağı”. Dil Davası. Ankara. TDK Yay, s. 104-107.
• Ataç, Nurullah (1951). “Tercüme”. Söyleşiler (1964). Ankara: TDK Yay., s. 283-286.
• Ataç, Nurullah (1948). “Çeviri Üzerine”. Ülkü. C: II. No: 13, s. 3-4.
• Ataç, Nurullah (1941a). “İkinci Yıla Girerken”. Tercüme. C: II. No: 7, s. 1-3.
• Ataç, Nurullah (1941b). “Tercümeye Dair”. Tercüme. C: I. No: 6, s. 505-507.
• Atay, Falih Rıfkı (1944). “105 Yeni Tercüme”. Tercüme. C: V. No: 27, s. 229.
• Atok, Oğuz Kâzım (1971). “Dilden Dile Sıkıntısı”. Varlık. C: CXXXVIII. No: 766, s.12-13.
• Batur, Enis (1978). “İnsan Bilimlerde Türkçeleştirme Sorunları”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. No: 322, s. 93-96.
• Burian, Orhan (1944). “Tercüme ve Bizim için Manası Üzerine”. Ülkü. C: VII. No: 75, s. 17-18.
• Cemal, Ahmet (1978). “Öğretimde Amaç ve Araç Olarak Çeviri”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. No: 322, s. 45-49.
• Cemal, Ahmet (1977a). “Çeviri Yazınımızda 1976: Gerçekler ve Eğilimler”. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı, s. 141-147.
• Cemal, Ahmet (1977b). “Çeviri Yazını Üzerine”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXV: 308, s. 509-510.
• Cimcoz, Adalet (1968). “Sözlendirme Anıları”. Yeni Sinema. Haziran/Temmuz. s. 19-20 ve 40-42.
• Cömert, Bedrettin (1978). “Kuramsal Açıdan Çeviri Sorunu”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 3-21.
• Çapan, Cevat (1977). “1976’da Çeviri Edebiyatı: 1976’da İngiliz ve Amerikan Yazarlarından Yapılan Çeviriler”. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı, s. 132-140.
• Dino, Güzin (1978). “Sabahattin Eyuboğlu ve Türkiye’de Çeviri Hareketleri”. Özdemir İnce. (Çev.). Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. No: 322, s. 104-111.
• Ediz, Hasan Ali (1939). "Tercümeye ve Mütercime Dair". Oluş. No: 18, s. 279-280.
• Erhat, Azra (1978). “Ortak Çeviri”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 54-58.
• Erhat, Azra (1974). “Tercüme Bürosu”. Yeni Ufuklar. C: XXI. No: 247. s. 8-16.
• Erhat, Azra (1944). "Yunan-Latin Klasikleri". Tercüme. C: V. No: 28, s. 317-319.
• Erhat, Azra (1940). “Latince İlk Edebi Eser Bir Tercümedir”. Tercüme. C: I. No: 3, s. 270-274.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1993). “Can Yücel’in Şiir Çevirileri”. Her Boydan: Dünya Şiirinden Seçmeler, Türkçesi: Can Yücel. İstanbul, Papirüs Yay., s. 5-8.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1964). “Shakespeare’e Saygı”. Yeni Ufuklar. C: XIII. No: 149, s. 9-15.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1957). “Can Yücel’in Şiir Çevirileri”. Yeni Ufuklar. C: VI. No: 66, s. 160-163.
• Eyüboğlu, Sabahattin (1941). “Sait Bey’in Bir Tercümesi Münasebetiyle”. Tercüme. C: I. No: 5, s. 470-474.
• Fuat, Memet (1962). “Çeviride Anlam”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XII. No: 134, s. 104-107.
• Göktürk, Akşit (1978). “Yazınsal Çeviride Metin-ötesi Anlam İlişkileri”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 59-65.
• Güntekin, Reşat Nuri (1944). “Türkçenin Eksikleri”. Tercüme. C: V, No: 26, s. 150-154.
• Gürsel, Nedim (1978). “Çeviri Etkinliği ve Kültür”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 21-26.
• Halman, Talat Sait (1953). “Shakespeare’in Manzum Tercüme Meselesi ve Aruz”. Tercüme, C: X. No: 55, s. 63-73.
• Hikmet, Nâzım (1944). “119-120”. Kemal Tahir’e Mahpusaneden Mektuplar (1968). Ankara: Bilgi Yayınevi, s. 252-259.
• Kaplan, Mehmet (1970). “Milli Kültür, Yabancı Dil ve Tercümeye Dair”. Hisar. No: 73, s. 8-9.
• Kaplan, Mehmet (1967). “Tercüme Faaliyeti”. Hisar. C: VII. No: 48, s. 5-6.
• Köni, Yunus Kazım (1940). “Tercüme Bürosu”. İstanbul Kültür. C: VI. No: 273, s. 6 ve 19.
• Köprülü, Mehmed Fuad (1928). “‘Tercüme’ Meselesi". Hayat. C: III. No: 75, s. 445-446.
• Kudret, Cevdet (1967). “İlk Adım: Çeviri”. Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman. C: I. Ankara: Bilgi Yay., s. 11-22.
• Kuntay, Mithat Cemal (1944). “Tercüme Merhalesinde Resmi ve Hususi Adımlar”. Tercüme. C: V. No: 25, s. 53-60.
• Menemencioğlu, Nermin (1968). “Çeviri Sorunları”. Papirüs. No: 18, s. 7-10.
• Nahid, Haşim (1940). “Tercümenin İlmi Şartları”. Varlık. C: X. No: 168, s. 595-597.
• Nayır, Yaşar Nabi (1944a). “Bir Tercüme Münasebetiyle”. Tercüme. C: IV. No: 24, s. 451-454.
• Nayır, Yaşar Nabi (1944b). “Tercüme Çalışmaları ve Dilimiz”. Varlık. No: 268-269, s. 439-440.
• Nayır, Yaşar Nabi (1943). “Tercümeye Dair”. Tercüme. C: III. No: 18, s. 422-425.
• Nayır, Yaşar Nabi (1940a). “Tercüme Hakkında”, Varlık, C: XI, No: 178, s. 229-231.
• Nayır, Yaşar Nabi (1940b). “Tercümeye Dair II”. Varlık. C: XI. No: 179, s. 248-250.
• Nayır, Yaşar Nabi (1935). “Klasikler Katliamı”. Varlık. C: II. No: 44, s. 305-306.
• Necatigil, Behçet (1951). “Almancada Türk Hikâyeleri”. Varlık. C: XVIII. No: 370, s. 13.
• Nutku, Özdemir (1978). “Oyun Çevirilerinde Konuşma Dilinin Önemi”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 79-86.
• Onaran, Âlim Şerif (1978). “Çeviride Sinema Dili”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 86-92.
• Onat, Muvaffak Sami (1944). “Tercüme İşi Türkçe İşidir”. Varlık. No: 272-273, s. 514-515.
• Örik, Nahid Sırrı (1938). "Tercüme Mes’elelerinden Biri". Ülkü. C: XII. No: 67, s. 93.
• Örik, Nahid Sırrı (1934). "Bir Tercüme Hey'etine İntizar". Varlık. C: I. No: l3, s. 1.
• Özgü, Melahat (1975). “Klasikler Çevirisinin Kültür Niteliği”. İkinci Türk Yayın Kongresi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, s. 225-232.
• Özön, Mustafa Nihat (1942). “Tercüme Faciası”. Ülkü. C: II. No: 20, s. 10-11.
• Özön, Mustafa Nihat (1941). Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul. Maarif Matbaası.
• Özön, Mustafa Nihat (1936a). “Ahmet Mithat: IV. Tercümeleri”. Türkçede Roman. C: I. İstanbul: Remzi Kitabevi. s. 307-310.
• Özön, Mustafa Nihat (1936b). “İlk Tercümeler”. Türkçede Roman. C: I. İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 144-185.
• Sözer, Önay (1967). “Kafka’dan Dava ve Şato Çevirileri”. Yeni Dergi. No: 34, s. 61-64.
• Süreya, Cemal (1976). “Kendini Çevirten Şiir”. Şapkam Dolu Çiçekle. İstanbul: Ada Yayınları, s. 113-117.
• Şipal, Kâmuran (1967). “Dava ve Şato Çevirileri Üzerine”. Yeni Dergi. No: 30, s. 212-225.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1956). “İlk Tercümeler ve İlk Eserler”. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, s. 262-264.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1942). Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1939). “Tercüme Meselesi”. Cumhuriyet. No: 5399. 25 Mayıs.
• Tuncel, Bedrettin (1958). “Ataç ve Tercüme”. Tercüme. C: XII, No: 63-64, s. 72-74.
• Tuncel, Bedrettin (1940). “Tercüme Meselesi”. Tercüme. No: 1, s. 79-83.
• Türkay, Osman (1967). “Şiir Çevrilebilir mi?”. Yeditepe. C: XVIII. No: 328, s. 6 ve 12.
• Türkay, Osman (1965). “Londra Mektubu: Çevirmenin Özgürlüğü”. Varlık. No: 649, s. 4-5.
• Uyar, Tomris (1978). “Ortak Çeviri Deyince…”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, C: XXXVIII. No: 322, s. 58-59.
• Ülken, Hilmi Ziya (1935). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Vakit Yayınları.
• Vardar, Berke (1978). “Dilbilim Açısından Çeviri”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 65-71.
• Yetkin, Suut Kemal (1978). “Başarılı Çevirinin Koşulları”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXXVIII. No: 322, s. 43-45.
• Yetkin, Suut Kemal (1965). “Çeviri, Kültür Alış Verişinin Etkili Yolu”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XIV. No: 162, s. 440-445.
• Yetkin, Suut Kemal (1944). "Tercüme Seferberliği". Tercüme. C: V. No: 27, s. 239-240.
• Yetkin, Suut Kemal (1941). “Eski Bir Tercümeyi Okurken”. Ülkü. C: I. No: 3, s. 8.
• Yücel, Can (1957). Her Boydan: Dünya Şiirinden Seçmeler. Ankara: Seçilmiş Hikayeler Dergisi Yay.
• Yücel, Hasan Âli (1959). “Tercüme Cenneti”. Cumhuriyet. 10 Eylül 1959, s. 2.
• Yücel, Hasan Âli (1945). “Yunan Özel Sayısına Önsöz”. Tercüme. C: V. No: 29-30, s. 1-4.
• Yücel, Hasan Âli (1940). “[Önsöz]”. Tercüme. C: I. No: 1, s. 1-2.
• Yücel, Hasan Âli (1939). “Maarif Vekili Hasan Âli Yücel” (Birinci Türk Neşriyat Kongresi Açılış Konuşması). Birinci Türk Neşriyat Kongresi: Raporlar, Teklifler, Müzakere Zabıtları. Ankara: T.C. Maarif Vekilliği, s. 10-15.
• Yücel, Tahsin (1957). “Bir Çeviri Üzerine”. Varlık. C: XXV. No: 460. s. 8-9.