Frankofon Yazar Ahmadou Kourouma’nın Allah N’est Pas Obligé (Allah Mecbur Değil Ki) Adlı Yapıtı Üzerine Çeviri Göstergebilimi Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı II, 542 - 567, 25.03.2025

Ercan Demirci , Nesrin Tekin Çetin

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1601804

Öz

Bu çalışmada, Ahmadou Kourouma’nın Allah n’est pas obligé adlı romanı ve Türkçe çevirisi üzerine çeviri göstergebilimi bağlamında bir inceleme yapılması amaçlanmaktadır. Çevirmen Aykut Derman tarafından Fransızca aslından Türkçeye Allah mecbur değil ki (2002) adıyla çevrilen romanın temel konusu Afrika’da sıkça karşılaşılan çocuk askerler meselesidir. Bu çalışmanın yöntemini, çeviribilim araştırmacısı Sündüz Öztürk Kasar’ın önerdiği “özde çeviri” (traduction en filigrane) kavramı oluşturmaktadır. “Özde çeviri” temelde, özgün metnin yazarının metnini zihinsel bir çeviri sürecinden geçirerek yazmasını ifade eder. Ayrıca ilgili kavram, zihinsel çevirinin çıkış yerine ve doğrultusuna göre “öz bağlamdan yabancı bağlama giden özde çeviri” ve “yabancı bağlamdan öz bağlama giden özde çeviri” olarak iki kısma ayrılmıştır. Buna göre, Afrikalı yazarlar tarafından kaleme alınan edebi metinler de “özde çeviri” kavramı çerçevesinde incelenebilir. Bu yönüyle, Allah n’est pas obligé adlı roman, yazarın kendi kültürüne ait gerçeklikleri yabancı bir dil ve kültür uzamına Fransızca yoluyla aktardığı için bir “özde çeviri” örneği olarak değerlendirilebilir. Bu kapsamda, “özde çeviri” örneği olarak değerlendirilen kaynak eserden seçilen 20 örnek, “dolaylı özde çeviri” olarak kabul edilen Türkçe çevirisi ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kültüre özgü unsurlar çerçevesinde seçilen örnekler üzerinde “özde çeviri” kavramının izleri sürülmüş ve sonuç olarak Afrika kültürüne özgü unsurların Türk okura nasıl sunulduğu irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri göstergebilimi, özde çeviri, Allah n’est pas obligé (Allah mecbur değil ki), zihinsel çeviri, Frankofon Afrika edebiyatı

An Analysis on Francophone Writer Ahmadou Kourouma’s Allah N’est Pas Obligé in the Context of Semiotics of Translation

Öz

This study aims to examine the novel Allah n’est pas obligé by Ahmadou Kourouma and its Turkish translation within the context of translation semiotics. The novel, translated by Aykut Derman from its original French into Turkish as Allah mecbur değil ki (2002), deals with the issue of child soldiers, a topic frequently encountered in Africa. The methodology of this study is based on the concept of “watermark translation” (traduction en filigrane), proposed by translation studies researcher Sündüz Öztürk Kasar. “Watermark translation” essentially refers to the author of the original text writing their work by passing it through a mental translation process. Moreover, the concept is divided into two parts according to the direction and place of the mental translation: “watermark translation from the original context to the foreign context” and “watermark translation from the foreign context to the original context.” Accordingly, literary texts written by African writers can also be examined within the framework of the concept of “watermark translation”. In this respect, the novel Allah n’est pas obligé can be considered an example of “watermark translation” because it transfers the realities of the author’s own culture to a foreign language and cultural space through French. In this context, 20 examples selected from the source work, which are evaluated as examples of “watermark translation”, were examined comparatively with the Turkish translation, the relevant concept was traced in the examples and as a result, it was revealed how the elements specific to African culture were presented to the Turkish reader.

Anahtar Kelimeler

Semiotics of translation, watermark translation, Allah n’est pas obligé (Allah is not obliged), mental translation, Francophone African literature

Kaynakça

• Briselance, Marie-France ve Morin, Jean-Claude (2013). Le Personnage: de la “Grande” Histoire à la Fiction. Paris: Nouveau Monde Editions.
• Gligbe, Emmanuel Selorm ve Tortor, Delali Kofi (2021). La lecture de l’univers d’espaces réalistes comme toposémie fonctionelle dans Les soleils des indépendances d’Ahmadou Kourouma. Revue des Arts, Linguistique, Littérature et Civilisation, RA2LC n°03, Décembre 2021, 531-550.
• Gorlée, D. Linda (1994). Semiotics and the Problem of Translation: With Special Reference to the Semiotics of Charles S. Pierce. Amsterdam: Editions Rodopi.
• Gorlée, D. Linda (2000). Göstergebilim ve Çeviri Sorunu: Charles S. Pierce’ün Göstergebiliminden Özel Alıntılarla. (Çev. Mine Mutlu). Ankara: Günce.
• Gülmüş Sırkıntı, Halise (2023). Yazınsal çeviride etik ikilemler: Türkçede Bab-ı Ali’nin baş tercümanlarından Andrew Ryan’ın hatıraları. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 18, 41-60.
• Kourouma, Ahmadou (2000). Allah n’est pas oblige. Paris: Editions du Seuil.
• Kourouma, Ahmadou (2002). Allah mecbur değil ki. (Çev. Aykut Derman). İstanbul: Can Yayınları
• Loucou, Jean-Noël (2007). Côte d’Ivoire: les résistances à la conquête coloniale. Abidjan: Éditions Cerap. (Sayfa 150)
• Öztürk Kasar, Sündüz (2001). La sémiotique subjectale et la traduction. Third International Congress- Claims, Changes and Changelles in Translation Studies Abstracts, 30 Ağustos-01 Eylül 2001. Kopenhag: European Society for Translation, Copenhagen Business School. 24-25.
• Öztürk Kasar, Sündüz (2012). Traduction de la ville sous le point de vue sémiotique: İstanbul à travers ses signes en trois langues. In N. Rentel & S. Schwerter (dir.), Défis et enjeux de la méditation interculturelle (pp. 267-285). Frankfurt am Main: Peter Lang.
• Öztürk Kasar, Sündüz (2020). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1): 1(25).
• Öztürk Kasar, Sündüz ve Çelik, Kübra (2021). Bir özde çeviri örneği The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 ve aslına çevirilerinde kenti temsil eden göstergelerin aktarımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23 (Haziran): 1067-1084.
• Öztürk Kasar, Sündüz ve Gülmüş Sırkıntı, Halise (2021). Çeviri göstergebilimi bağlamında bir özde çeviri örneği: The Clown and His Daughter. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S.23 (Haziran): 1042-1057.
• Öztürk Kasar, Sündüz ve Güzel, Ozan Erdem (2002). Ayşe Kulin’in Nefes Nefese adlı romanı ile İngilizce çevirilerinin kent göstergebilimi ve çeviri göstergebilimi odağında çözümlenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27 (Nisan): 869-890.
• Öztürk Kasar, Sündüz, Güneş, Sadriye ve Sarı, Mehmet (2024). Karanov, Macarov ve Naçov’un İstanbul’u anlatan Bulgarca eserlerinin ve Türkçe çevirilerinin özde çeviri bağlamında incelenmesi. Abant Journal of Translation and Interpreting Studies, 2(2), 45-63.
• Petrilli, Susan (2007). Interpretive Trajectories in Translation Semiotics. Semiotica, 163, 311-345.
• Sancaktaroğlu Bozkurt, Sinem ve Söznmez Dinçkan (2024). Kim Bu: Bir özde çeviri örneği olarak Joan Kim Erkan’ın Lady Who başlıklı eserinin ve aslına çevirisinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 20: 138-160.
• Torop, Peter (2000). Towards the Semiotics of Translation. Semiotica. 128-3/4: 597-609.
• Tuna, Didem (2020). Yazarın zihninde bir çeviri edimi: Özde çeviri ürünü olarak kaynak metin ve aslına çevirisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 882-904.
• Tuna, Didem ve Çelik, Begüm (2021). From wiping out of the meaning to cover-interpretation: The translator as covert co-author in the rewriting of İstanbul. Journal of Language and Linguistic Studies, 17(2), 1083-1098.
• Tuna, Didem ve Kuleli, Mesut (2017). Çeviri Göstergebilimi Çerçevesinde Yazınsal Çeviri İçin Bir Metin Çözümleme ve Karşılaştırma Modeli. Konya: Eğitim Yayınevi.