Çevirmen Ulusal Meslek Standardı Işığında Sağlık Çevirmenliği Mevzuatı ve Uygulamaları

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1152 - 1180, 31.08.2025

Aslı Polat Ulaş

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1601874

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de yürütülen sağlık çevirmenliği faaliyetleri, çeviride meslekleşme açısından oldukça önemli bir belge olan Çevirmen Ulusal Meslek Standardı (ÇUMS) (Seviye 6, 2013, 2020) açısından incelenmektedir. Sağlık çevirmenliği toplum çevirmenliğinin başlıca alt alanlarından biri olup sağlık kuruluşlarında görevliler ile ülkenin dilini bilmeyen yabancılar arasında dil ve kültür farklılıklarından kaynaklanan engellerin aşılmasına olanak tanır. Türkiye’de mevzuatla düzenlenen başlıca sağlık çevirmenliği hizmetleri çoğunluğu Suriyeli olan Geçici Koruma Statüsü altındaki sığınmacılar ile ticaret, eğitim ve en önemlisi sağlık turizmi amacıyla ülkeye gelen yabancılara sunulmaktadır. Sığınmacılara çoğunlukla 2016 yılından bu yana yürürlükte olan Avrupa Birliği destekli SIHHAT Projesi kapsamında kamu sağlık kuruluşlarında sağlık çevirmenliği hizmetleri sunulmaktadır. Mülteciler dışındaki diğer yabancılara ise çoğunlukla özel sağlık kuruluşlarında çeşitli tıbbi branşlarda verilen sağlık hizmetleri kapsamında çeviri desteği sağlanmaktadır. Bu çalışma, SIHHAT Projesi ve sağlık turizmi bağlamındaki sağlık çevirmenliği uygulamaları ve ilgili mevzuatın ÇUMS ölçütleriyle uyumluluğunu sorgulamaktadır. Çalışmanın veri kaynağı, anılan çeviri faaliyetleri ve çeviri hizmetlerini sunanlara ilişkin mevzuat hükümleri ile istihdam ilanlarını kapsayan kurumsal belgeler olup çalışmada doküman incelemesi yöntemi benimsenmiştir (Bowen, 2009; Bryman, 2012). Veri seti, ÇUMS’un konumlandırıldığı eğitim seviyesi olan Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) Seviye 6 tanımlayıcıları ve ÇUMS’ta yer alan meslek tanımı, çalışma ortamı ve koşulları ile meslek profili başlığı altındaki başarım ölçütleri ve ilgili görevlerin tanımlandığı başlıklardan iş organizasyonu ve sözlü ve yazılı çeviri süreci kapsamında incelenmektedir. İncelemede konuya ilişkin akademik çalışmaların bulgularından da yararlanılmaktadır. Çeviriyi eyleyenleri ve süreci ile bir eylem olarak ele alan işlevsel yaklaşımlar (Holz-Mänttäri, 1984; Reiss ve Vermeer, 1984/2014) incelemeye ışık tutmaktadır. Anılan başlıklara ilişkin nitel içerik analizi (Bryman, 2012, s. 557) yaklaşımı benimsenen inceleme sonucunda, SIHHAT Projesi kapsamındaki sağlık çevirmenliği faaliyetlerinde kurumsallaşma eğiliminin daha belirgin olduğu görülmüştür. SIHHAT Projesi kapsamında görevlendirilen ilgili personelin sağlaması gereken eğitim seviyesi koşulunun ÇUMS’un konumlandırıldığı Seviye 6 ile daha uyumlu olduğu tespit edilirken, sağlık turizmi kapsamındaki ilgili personelin yerine getirmesi gereken eğitim seviyesi koşulunun Seviye 6’dan uzaklaştığı saptanmıştır. SIHHAT Projesinin sonraki yıllarında istihdam edilmeye başlanan tercümanların, projenin ilk etabından itibaren Seviye 3 düzeyinde istihdam edilen ve çoğunlukla iletişim, karşılama, rehberlik görevlerinden sorumlu tutulan hasta yönlendirme personelinden daha fazla yetkiyle, yazılı ve sözlü çeviri ile imza ve onam formları işlemlerinden sorumlu tutulduğu tespit edilmiştir. Sağlık turizmi kapsamında çoğunlukla özel sağlık kuruluşlarında istihdam edilen uluslararası hasta rehberlerinin yazılı ve sözlü çevirinin yanı sıra ilgili birimlerde asli ekip üyesi olarak organizasyon, koordinasyon, refakat görevlerinden sorumlu olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevirmen Ulusal Meslek Standardı , sağlık çevirmenliği , SIHHAT Projesi , sağlık turizmi , çeviriye işlevsel yaklaşımlar

A Review of Healthcare Interpreting Legislation and Practices in Light of the National Occupational Standard for “Translator/Interpreter”

Öz

This study reviews healthcare interpreting activities in Türkiye in light of the National Occupational Standard for “Translator/Interpreter” (Level 6, 2013, 2020). Healthcare interpreting is one of the main sub-fields of community interpreting that allows for overcoming linguistic and cultural barriers between the staff in healthcare institutions and foreigners who do not speak the country’s language. In Türkiye, officially regulated healthcare interpreting services are mainly provided to refugees under Temporary Protection Status, the majority of whom are Syrians, and foreigners who come to the country for various purposes such as trade, education and, most importantly, health tourism. Refugees are mostly provided with healthcare interpreting services in public healthcare institutions under the EU-funded SIHHAT Project, which has been in effect since 2016. Foreigners other than refugees are mostly offered services, including interpreting services, in various medical branches in private healthcare institutions. This study questions the congruity between the criteria specified in the National Occupational Standard for “Translator/Interpreter” and interpreting practices and legislation provisions within the scope of the SIHHAT Project and health tourism. The major data sources are legislation provisions on the said interpreting activities and providers of relevant services, as well as institutional documents including vacancy announcements. The study adopts the method of document analysis (Bowen, 2009; Bryman, 2012). The data set is reviewed within the scope of Level 6 descriptors of the Turkish Qualifications Framework, which is the education level the National Occupational Standard for “Translator/Interpreter” is based on, as well as the definition of the occupation, work environment and conditions, and the criteria concerning duties and tasks listed for the subheadings of work organization and translating and interpreting process under the profile of the occupation. The review also draws on the findings of academic studies on the subject. Functionalist approaches, which consider translation/interpreting a holistic activity with its agents and processes (Holz-Mänttäri, 1984; Reiss and Vermeer, 1984/2014), shed light on the examination. The review adopting the qualitative content analysis approach (Bryman, 2012, p. 557) revealed that the tendency towards institutionalisation was more pronounced in healthcare interpreting activities within the scope of the SIHHAT Project. It was found that the education level required of the relevant staff within the scope of the SIHHAT Project converged to Level 6, whereas the education level required of the staff within the scope of health tourism shifted away from this level. It was also found that the interpreters hired in the subsequent years of the SIHHAT Project have greater authority than the patient guides employed at Level 3 since the first phase of the project. Unlike the guides, whose roles focus on communication and accompaniment, the interpreters also handle translation and interpreting tasks, as well as procedures related to signature and consent forms. It was revealed that international patient guides, mostly employed in private healthcare institutions within the scope of health tourism, are responsible for organisation, coordination, and accompaniment as a main team member in the relevant units in addition to translation and interpreting tasks.

Anahtar Kelimeler

The National Occupational Standard for “Translator/Interpreter” , healthcare interpreting , SIHHAT Project , health tourism , functionalist approaches to translation/interpreting

Kaynakça

• Altheide, David L. (1996). Qualitative Media Analysis. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Ammann, Margret (2008). Akademik Çeviri Eğitimine Giriş. E. Deniz Ekeman (Çev.). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Angelelli, Claudia V. (2004). Revisiting the Interpreter’s Role: A study of conference, court, and medical interpreters in Canada, Mexico, and the United States. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Atkinson, Paul ve Amanda Coffey (1997). “Analysing Documentary Realities”, Qualitative Research: Theory, Method and Practice, David Silverman (Ed.). London: Sage, s. 45–62.
• Bancroft, Marjory (2015). “Community Interpreting: A profession rooted in social justice”, Routledge Handbook of Interpreting, Holly Mikkelson ve Renée Jourdenais (Ed.), London/New York: Routledge, s. 217-235.
• Boğatekin, Muhammed (15 Nisan 2024). Sağlık Turizminde Tercümanların Karşılaştığı Zorluklar. Uluslararası Sağlık Turizmi Enstitüsü. https://www.uste.org.tr/saglik-turizminde-tercumanlarin-karsilastigi-zorluklar/ (Erişim 6.07.2024).
• Bowen, Glenn A (2009). “Document Analysis as a Qualitative Research Method”, Qualitative Research Journal, 9, s. 27-40. http://dx.doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bryman, Alan (2012). Social Research Methods (4. baskı). Oxford University Press.
• Çeviri Derneği (t.y.). Kamuoyunu ve Paydaşları Bilgilendirme. https://ceviridernegi.org/kamuoyunu-ve-paydaslari-bilgilendirme/ (Erişim 6.07.2024).
• Çevirmen Ulusal Meslek Standardı (ÇUMS) (Seviye 6) (2020). Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK). https://www.myk.gov.tr/images/articles/editor/2013/300113/cevirmen_seviye_6_ums.pdf (Erişim 6.07.2024).
• Çurum Duman, Duygu ve Füsun Ataseven (2018). “Türkiye’de sağlık çevirmenliği: Mevzuattan sahaya”, Türkiye’de Sözlü Çeviri: Eğitim, Uygulama ve Araştırmalar, Ebru Diriker (Ed.). İstanbul: Scala Yayıncılık, s. 193-213.
• Demir, Ceyda (28 Ocak 2022). Çeviribilim Meslek Standartlarını Belirliyor. İÜ Kurumsal İletişim Koordinatörlüğü. https://www.istanbul.edu.tr/tr/haber/ceviribilim-meslek-standartlarini-belirliyor-680035006300390061004E007200510063003500620039007900700046006200610041004F003200370077003200 (Erişim 6.07.2024).
• Duman, Duygu (2018). Toplum Çevirmenliğine Yorumbilgisel Bir Yaklaşım: Sağlık Çevirmeni ve Öznellik. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Ege Üniversitesi Yabancı Dil Test Dönüşüm Tablosu (t.y.). Ege Üniversitesi Yabancı Dil Test Dönüşüm Tablosu. https://international.ege.edu.tr/files/international/icerik/Ek2_yabancidilesdegerliliktablosu.pdf (Erişim 6.07.2024).
• Ertem, Melikşah ve Kanuni Keklik (2019). “Göç Edenlerin Sağlık Gereksinimleri ve Sağlık Hizmetlerine Erişim”, Göç ve Sağlık, Yıldız Pekşen, Fatih Kara, Murat Topbaş, Melikşah Ertem, Özlem Boztaş (Ed.), Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, s. 46-53.
• Eryılmaz, Enise ve Neslihan Demez (2020). “Türkiye’deki Mahkeme Çevirmenliğinin Çevirmen Meslek Standardı Açısından Değerlendirilmesi”, Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 31, s. 127-157. https://doi.org/10.37599/ceviri.1010487
• Geçici Koruma Altına Alınanlara Verilecek Sağlık Hizmetlerine Dair Esaslar (2015). Sağlık Bakanlığı. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/1376/0/saglik-bakanligi-gecici-koruma-yonergesi-25032015pdf.pdf?_tag1=284EBE67BBC860BBD5B18C4F81083BD757AFFAB8 (Erişim 14.12.2024).
• Geçici Koruma Yönetmeliği (GKY) (2014). Resmî Gazete 29153. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/10/20141022-15-1.pdf (Erişim 14.12.2024).
• Genelge (2013). Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu 2013/11 sayılı Sağlık Turizmi Genelgesi. http://mevzuat.saglikaktuel.com/saglik-turizmi-genelgesi-2013-11-30m.html?tab=madde (Erişim 6.07.2024).
• Güzel, Mehmet (2022). Türkiye’deki Sağlık Çevirmenlerinin Rol Belirsizliği ve Rol Çatışması: Antalya, Ankara ve İstanbul’da Bulunan Sağlık Çevirmenlerinin Erving Goffman’ın Rol Modeli Eşliğinde İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) (2018). Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Sağlık Statüsünün ve Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Sunulan İlgili Hizmetlerin Geliştirilmesi Projesi (IPA 2016/378-641) Hasta Yönlendirme Personeli İstihdamı İlanı. https://www.saglik.gov.tr/TR,33114/sihhat-projesi-kapsaminda-hasta-yonlendirme-personelleri-alinacaktir.html (Erişim 6.07.2024).
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) (2020). Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Sağlık Statüsünün ve Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Sunulan İlgili Hizmetlerin Geliştirilmesi (SIHHAT) Projesi (IPA 2016/378-641) Personel İstihdamı İlanı. https://www.sihhatproject.org/Duyurular/dis-hekimi-ve-tercuman-alinacaktir.html (Erişim 6.07.2024).
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) (17 Ekim 2022). Türkiye’de Göçmen Sağlığı Hizmetlerinin Desteklenmesi (SIHHAT-2) Projesi (IPA 2020/417-911) “Hasta Yönlendirme Personeli” ve “Mütercim-Tercüman” İstihdam İlanı. https://www.sihhatproject.org/Duyurular/Mutercim_tercuman_alinacaktir.html (Erişim 6.07.2024).
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (HSGM) (16 Aralık 2022). Türkiye’de Göçmen Sağlığı Hizmetlerinin Desteklenmesi (SIHHAT-2) Projesi (IPA 2020/417-911) “Mütercim – Tercüman” İstihdam İlanı. https://www.sihhatproject.org/Duyurular/Mutercim_tercuman_alinacaktir2.html (Erişim 6.07.2024).
• Hasta Yönlendirme Personeli Ulusal Meslek Standardı (Seviye 3) (2019). Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK). https://portal.myk.gov.tr/index.php?fileName=19UMS0713-3%20Rev%2000%20Hasta%20Y%C3%B6nlendirme%20Personeli&dl=Meslek_Standartlari/4312/SON_TASLAK_PDF_20190329_115720.pdf (Erişim 19.04.2025).
• Healthcare Interpretation Network (HIN) (2007). The National Standard Guide for Community Interpreting Services. http://www.saludycultura.uji.es/archivos/HIN_National_Standard_Guide_for_CI_(Canada).pdf (Erişim 14.12.2024).
• Holz-Mänttäri, Justa (1984). Translatorisches Handeln: Theorie und Methode. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica.
• Kariyer.net (4 Nisan 2022). FİCLİNİCS Tercüman/Çevirmen (Sağlık Turizmi). https://www.kariyer.net/is-ilani/ficlinics-saglik-turizm-hizmetleri-ltd-sti-tercuman-cevirmen-saglik-turizmi-3018333 (Erişim 6.07.2024).
• Kariyer.net (30 Kasım 2023). Destek Uluslararası Sağlık Turizm Ltd. Şti. İngilizce (English) Tercüman. https://www.kariyer.net/firma-profil/destek-uluslararasi-saglik-turizm-ltd-sti-31675-23816 (Erişim 6.07.2024).
• Leanza, Yvan (2005). “Roles of community interpreters in pediatrics as seen by interpreters, physicians and researchers”, Interpreting, 7(2), s. 167-192.
• Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) (t.y.). TYÇ Seviye Tanımlayıcıları Rehberi. https://www.myk.gov.tr/images/stories/myk_tanitim/8-tyc_seviye_tanimlayicilari_rehberi_yesil.pdf (Erişim 6.07.2024).
• National Council on Interpreting in Health Care (NCIHC) (2004). A National Code of Ethics for Interpreters in Health Care. https://www.ncihc.org/assets/documents/publications/NCIHC%20National%20Code%20of%20Ethics.pdf (14.12.2024).
• Öztürk, Türkan (2015). Küresel Hareketlilik Etkisinde Türkiye’de Sağlık Çevirmenliği Uygulamaları: Çevirmen Görüşlerine Dayalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi.
• Polat Ulaş, Aslı (2021). Public Service Interpreters Bridging Communication Gaps for Syrian Refugees in The Turkish Context. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Polat Ulaş, Aslı (2022). “Emotional Challenges of Interpreters Working with Refugees in Türkiye”, New Voices in Translation Studies, 27, s. 64-89.
• Reiss, Katharina ve Hans J. Vermeer (1984/2014). Grundlegung Einer Allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
• Ross, Jonathan Maurice (2018). “Toplum Çevirmenliği Eğitimi: Çeviri Pratiği, Yerel Gerçekler, Uluslararası Uygulamalar ve Araştırmanın Önemi”, Türkiye’de Sözlü Çeviri: Eğitim, Uygulama ve Araştırmalar, Ebru Diriker (Ed.), İstanbul: Scala Yayıncılık, s. 283-312.
• Rudvin, Mette (2015). “Interpreting and professional identity”, Routledge Handbook of Interpreting, Holly Mikkelson ve Renée Jourdenais (Ed.), London/New York: Routledge, s. 432-446.
• Sağlık Hizmet Sunucularının Basamaklandırılmasına Dair Yönetmelik (10 Şubat 2022). Resmî Gazete 31746. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220210-1.htm (Erişim 3.09.2024).
• Schäffner, Christina (2011). “Theory of translatorial action”, Handbook of Translation Studies, Cilt 2, Yves Gambier ve Luc van Doorslaer (Ed.), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, s. 157-162.
• Seale, Clive (2002). “Cancer Heroics: A Study of News Reports with Particular Reference to Gender”, Sociology, 36, s. 107– 126.
• SIHHAT (t.y.). Proje Faaliyetleri. http://www.sihhatproject.org/faaliyetler.html (Erişim 14.12.2024).
• SIHHAT2 (t.y.). SIHHAT-2 Proje Faaliyetleri. http://www.sihhatproject.org/sihhat2_faaliyetler.html (Erişim 14.12.2024).
• Şan, Filiz ve Rana Kahraman Duru (2020). “COVID 19 koşullarında sağlık çevirmenliği hizmetleri ve toplum çevirmenliğinde “Yeni Normal”’i düşünmek”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 20, s. 816-843. https://doi.org/10.29000/rumelide.792521.
• Şan, Filiz (31 Temmuz 2023). Türkiye’de Psikoterapi Çevirmenliği Üzerine. Çeviri Derneği. https://ceviridernegi.org/turkiyede-psikoterapi-cevirmenligi/ (Erişim 6.07.2024).
• Şener, Olcay (2017). Healthcare Interpreting in Turkey: Role and Ethics From a Sociological Perspective. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Şener Erkırtay, Olcay (2021). (Co)-Constructing the Role of Healthcare Interpreters in Turkey: Interactional Dynamics in Triadic Encounters. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Şener Erkırtay, Olcay, Aslı Polat Ulaş ve Şeyda Kıncal (2024). “Perceptions of interpreters working for refugee clients of the psychological effects of their work”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö14, s. 1429-1452. https://doi.org/10.29000/rumelide.1455538
• Toker, Sıla Saadet (2019). Evaluation of Adaptation Training Provided By The Ministry of Health and the World Health Organization: Patient Guides Within the Context of Healthcare Interpreting Training in Turkey. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Turan, Dilek (2016). Sağlık Hizmetlerinde Sözlü Çeviri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Turner, Barry A. (1994). “Patterns of Crisis Behaviour: A Qualitative Inquiry”, Analyzing Qualitative Data, Alan Bryman, Robert G. Burgess (Ed.). Londra: Routledge, s. 195-215.
• Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TÜRSAB) (2014). TÜRSAB sağlık turizmi raporu. https://www.tursab.org.tr/haberler/tursab-saglik-turizmi-raporu_11430 (Erişim 14.12.2024).
• Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi Kapsam (t.y.). Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi. https://www.tyc.gov.tr/sayfa/kapsam-ie65904a9-3cbc-4a68-90d6-ebf56681fd07.html (Erişim 14.12.2024).
• TYÇ Seviyeler (t.y.). Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi. https://www.tyc.gov.tr/sayfa/seviyeler-i0bbefa14-b754-4bc1-9dd6-e6467fc0321e.html (Erişim 14.12.2024).
• TYÇ Seviye Tanımlayıcıları (t.y.). Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi. https://www.tyc.gov.tr/sayfa/seviye-tanimlayicilari-i712200cd-6948-4b48-8c34-4ad207efbaac.html (Erişim 14.12.2024).
• TYÇ Seviye Tanımlayıcıları Broşürü (t.y.). Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi. https://www.tyc.gov.tr/sayfa/seviye-tanimlayicilari-i712200cd-6948-4b48-8c34-4ad207efbaac.html (Erişim 14.12.2024).
• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) (2013). Resmî Gazete 28615. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/04/20130411-2.htm (Erişim 6.07.2024).
• Yalçın, Songül (2019). “Göçmen Çocuklar ve Ergenlerin Sağlığı”, Göç ve Sağlık, Yıldız Pekşen, Fatih Kara, Murat Topbaş, Melikşah Ertem, Özlem Boztaş (Ed.). Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, s. 136-142.
• Yönerge (2013). Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge. https://www.saglikturizmi.org.tr/tr/mevzuat (Erişim 6.07.2024).
• Yönetmelik (2017). Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Hakkında Yönetmelik. Resmî Gazete 30123. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/07/20170713-3.htm (Erişim 6.07.2024).