Gramatik Kısa Devre Sonucu Oluşan Gramer Dışı Örnekler İçin Bir Terim Önerisi: İkircik Kategorisi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1248 - 1258, 31.08.2025

Kadir Yılmaz

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1688606

Öz

Bu çalışmada afazi, disleksi, metatez, bulaşma, karıştırma gibi yerleşik dil hastalığı veya bozukluğu gibi kategoriler altında sınıflandırılamayan, bilişsel ve nörolojik kısa devrelerden kaynaklanan dil bilgisi hatalarıyla karakterize bir dil fenomeni ele alınmıştır. “Okullar başıldı.” (Şöyle olmalı: başladı/açıldı.), “İyiyim, senden nasılsın?” (Şöyle olmalı: Senden ne haber?/Sen nasılsın?), “ızak” (Şöyle olmalı: ırak/ uzak.), “tümle” (Şöyle olmalı: cümle/tümce.) gibi örneklerle tanımlanan bu fenomen, dil kullanımını etkileyen psikolojik ve nörolojik faktörlerden kaynaklanmaktadır. Araştırmada bu sözlüksel boşluk için “ikircik” terimi önerilmektedir.
Çalışmada dil, beyin ve bilinçaltı arasındaki ilişki analiz edilerek kelime ve cümle düzeylerindeki dilsel hataların altta yatan psikolojik veya nörolojik etkileriyle psikolenguistik ve nörolenguistik verilerden yararlanılarak konuşurun kelime veya cümle seçiminde kafa karışıklığı yaşadığı veya tereddüt gösterdiği ve bunun sonucunda gramer dışı yapıların ortaya çıktığı durumlar ele alınmaktadır. İkircik olarak adlandırdığımız bu dilsel sapmanın köklerinin basit kafa karışıklığı veya afazi sebebiyle değil de bilişsel kararsızlıkla ilgili olduğu tespitinden hareketle incelenen örnekler ayrı bir dil sürçmesi kategorisini temsil etmektedir. İkircik olarak adlandırdığımız bu geçersiz koşul örnekleri, hem dil bilimsel hem de bilişsel yeni araştırmalara kapı aralamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dil bozuklukları , sinir dil bilimi , ruh dil bilimi , afazi , ikircik.

A Term Proposal for Non-Grammatical Examples Caused by Grammatical Short Circuits: The Ambivalence Category

Öz

This study addresses a linguistic phenomenon characterized by grammatical errors that cannot be classified under established categories such as aphasia, dyslexia, metathesis, contamination, or confusion, but rather stem from cognitive and neurological short circuits. The phenomenon, described through examples like “Okullar başıldı” (correct form: başladı/açıldı), “İyiyim, senden nasılsın?” (correct form: Senden ne haber?/Sen nasılsın?), “ızak” (correct form: uzak/ırak), and “tümle” (correct form: cümle/tümce), is attributed to psychological and neurological factors affecting language use. The study analyzes the relationship between language, the brain, and the subconscious, investigating linguistic errors at the word and sentence levels in light of underlying psychological or neurological influences. Drawing on psycholinguistics and neurolinguistics, it addresses cases where speakers experience confusion or hesitation in word or sentence selection, resulting in non-grammatical constructions. In the research, the term “ambivalence” (Turkish equivalent: ikircik) is suggested for this lexical gap. These invalid conditional examples, referred to as “ambivalence” (ikircik) represent a distinct category of linguistic errors and pave the way for new research in both linguistic and cognitive fields.

Anahtar Kelimeler

Language disorders , neurolinguistics , psycholinguistics , aphasia , ambivalence.

Kaynakça

• Altınörs, Atakan (2014). 50 Soruda Dil Felsefesi. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Corballis, Michael C. (2014). Kendini Yineleyen Zihin-İnsan Dilinin, Düşüncesinin ve Uygarlığının Kökenleri. (Çev. Ahmet Birsen). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cöntürk, Hüseyin (2006), Çağının Eleştirisi-Birinci Kitap (Haz. Ege Berensel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çebi, İhsan Sabri (2024). “Türkçede Bazı Bulaşma (Contamination) Örneklerinde Anlamın Bulaşma Üzerindeki Etkileri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 13 (3), 958-969.
• Chomsky, Noam (2011). Dil ve Zihin (Çev. Ahmet Kocaman). Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Damasio, Antonio R. (2006). Descartes’ın Yanılgısı (Çev. B. Atlamaz). Varlık/Bilim Yayınları.
• Dell, Gary S. (1986). “A Spreading-activation theory of retrieval in sentence production”.
• Psychological Review, 93(3), 283-321.
• Demir, Gökhan Yavuz (2018). Dilin Belirsizliği. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Demirci, Kerim (2017). Türkoloji İçin Dilbilim, Konular-Kavramlar-Teoriler, 4. Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ergenç, İclal (2008). “Dilin Beyindeki Gerçekleşimi ve Konuşma Eylemi”. Kognitif Nörobilimler. (Yay. Karakaş, S.). MN Medikal & Nobel: Ankara.
• Freud, Sigmund (1995). The Basic Writings of Sigmund Freud (Çev. A. A. Brill), New York: Random House.
• Fromkin, Victoria A. (Ed.) (1980). Errors in Linguistic Performance: Slips of the Tongue, Ear, Pen and
• Hand. New York: Academic Press.
• Karaağaç, Günay (2022). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kayhan Aktürk, Şükriye (2021). “İletişim, Dil ve Konuşma Bozukluklarına Genel Bakış.” Dil konuşma Bozukluğu (Ed. Evrim Gerçek, Şaziye Seçkin Yılmaz). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Kerimoğlu, Caner (2021). “Chomsky’nin Problemi: Dilin Evrimi”. ÇÜTAD, C: 6, S: 2. 598-614.
• Kerimoğlu, Caner (2022). “Dilin Kökeni Arayışları-5: Beyin ve Dil”. Dil Araştırmaları, S: 30, 21-37.
• Kozan, Olena; Öksüz, Gamze (2010). “Beyin ve Dil: Araştırmaların 150 Yılı”. Dil Dergisi, S: 147, 22-39.
• Nalbant, Mehmet Vefa (2017). “Türkçede bir sözcük türü ve sözcük türetme yolu olarak karma sözcükler”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 1(1), 59-66.
• Onan, Bilginer (2010). “Beynin Bilişsel İşlevleri Üzerine Yapılan Araştırmalar ve Ana Dili Eğitimine Yansımaları”. TÜBAR-XXVII-/2010-Bahar.
• Pınar, Yunus; Pınar, Nihal Kubilay; Çetintaş, Bengül (2015). “Dilbilim, Sinirdilbilim ve Beyin Araştırmaları Bulguları Işığında Çocuklarda İlk ve İkinci Dil Gelişimi ve İkidillilik”. İdil. C: 4, S: 18.
• Porzig, Walter (2011). Dil Denen Mucize, (Çev. Vural Ülkü), 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarı, İsa (2017). “Bir Dil Sürçmesi Türü Olarak Çaprazlama ve Türkçe Örnekler Bağlamında Yapısal Özellikleri”. SUTAD, Güz 2017; (42): 85-95.
• TDK (1949). Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK (2023). Türkçe Sözlük (A-J, K-Z). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Topaloğlu, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Torey, Zoltan L. (2017). Bilinçli Zihin (Çev. Ali Bucak). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Torun, Şükrü (2018). Beyin ve Dil, İşlevsel Nöroanatomi. Ankara Detay Yayıncılık
• Usta, Çiğdem (2005), Mizah Dilinin Gizemi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Üçok, Necip (2004). Genel Dilbilim (Lengüistik). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Vardar, Berke (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı). İstanbul: Multilingual Yayınları.