Zekeriyâ Tâmir'in Er-Ra'd Adlı Eserinin Türkçe Çevirisinin Gideon Toury'nin Erek Odaklı Kuramı Işığında İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1194 - 1211, 31.08.2025

Şehide Cengiz Arslan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1695217

Öz

Çeviri yalnızca bir dildeki metnin başka bir dilde yeniden ifadesi değildir; pek çok faktörden etkilenen karmaşık bir eylemdir. Çevirinin bu karmaşık doğasını anlamak ve tanımlamak için çok sayıda çalışma ortaya koyulmuştur. Bu bağlamda Gideon Toury’nin Erek Odaklı Kuramı, çeviriyi erek dil ve kültür ışığında normlar üzerinden inceleyen bir yaklaşım sunması bakımından önemlidir. Kuramcı, araştırmasında çeviri metni kaynak ve erek kültüre yakınlığına göre; “kabul edilebilirlik” ve “yeterlilik” çerçevesinde, çeşitli normlar aracılığıyla incelemeye olanak tanıyan bir yöntem geliştirmiştir. Toury’nin bu yöntemi iki kutuplu bir yaklaşım sunsa da bir çevirinin aynı zamanda hem kabul edilebilir hem de yeterli olabileceği yönündeki görüşü bu karşıtlığa ayrı bir parantez açmaktadır. Toury’nin bu görüşünden yola çıkarak bu çalışmada, çevirmenin iki kutuptan birini tercih etmek yerine kaynak ve erek kültür normları arasında denge kurarak iki kültürün izlerini taşıyan, çift kültürlü bir metin oluşturabileceği görüşü ele alınmaktadır. Bu doğrultuda kaynak metindeki öykülerden rastlantısal örnekleme yöntemiyle seçilen metinler, erek metinle karşılaştırmalı olarak analiz edilerek ulaşılan bulgular Erek Odaklı Kuram temelinde değerlendirilmiştir. Ayrıca çevirmenin aldığı kararların izini sürmek, çeviride benimsenen normları açığa çıkarmak ve sonraki çalışmalar için yol gösterici verilere ulaşmak amaçlanmıştır. Çalışma için Modern Arap edebiyatının önemli isimlerinden Zekeriyâ Tâmir’in er-Ra‘d adlı eserinin Halim Öznurhan tarafından gerçekleştirilen Türkçeye çevirisi inceleme nesnesi olarak seçilmiştir. İnceleme sonucunda çevirmenin tek bir kutup belirlemek yerine bağlama ve anlama uygun olarak hem yeterli hem de kabul edilebilir bir çeviri gerçekleştirdiği, her iki dilden ve kültürden ögelere çevirisinde etkin bir biçimde yer verdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gideon Toury , Erek Odaklı Kuram , Zekeriya Tamir , er- Ra’d , Arap Edebiyatı

An Analysis of the Turkish Translation of Zakariya Tamer's Er-Ra'd in the Light of Gideon Toury's Target-Oriented Theory

Öz

Translation is not merely the re-expression of a text in another language; it is a complex activity influenced by many factors. Numerous studies have emerged to understand and define this complex nature of translation. In this context, Gideon Toury's Target-Oriented Theory is important as it offers an approach that examines translation through norms in the light of the target language and culture. The theorist developed a method that allows for the analysis of the translated text based on its proximity to the source and target cultures, within the framework of "acceptability" and "adequacy," through various norms. Although Toury's method presents a two-poled approach, his approach about a translation can be both acceptable and adequate opens a new dimension within this dichotomy. Based on Toury's view, this study discusses the idea that instead of choosing one of the two poles, the translator may create a bicultural text that reflects the norms of both the source and target cultures by establishing a balance between them. Accordingly, a comparative analysis was conducted between randomly sampled texts from the source stories and their corresponding target texts, with the findings evaluated through the lens of the Target-Oriented Approach. Furthermore, it was aimed to trace the translator's decisions, reveal the norms adopted in the translation, and obtain guiding data for future studies. For this purpose, the Turkish translation of ar-Raʿd by Zakariyya Tamer, one of the significant figures in modern Arabic literature, translated by Halim Öznurhan, was selected for examination. The analysis demonstrated that the translator did not choose a single pole, but instead produced translations that were both adequate and acceptable by effectively incorporating elements from both languages and cultures.

Anahtar Kelimeler

Gideon Toury , Target-Oriented Theory , Zakariya Tamer , er-Ra’d , Arabic Literature

Kaynakça

• Alioğlu, Ahmet., & Parıldı, Metin. (2024). “Zekeriya Tâmir’in öykülerinde otoriter sistemlere itaat ve başkaldırı arasında Arap birey”. Erciyes Akademi, 38(1), 203-227.
• Arslan Bilir, Hilal. (2023). “Gideon Toury’nin erek odaklı kuramı ışığında Zekeriya Tamir’in Kül İçinde Bahar adlı eserinin Türkçeye çevirisinin incelenmesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (34), 1340-1353.
• Bulut, Alev. (2015). “Çeviribilimci Gideon Toury'nin ardından (1942-2016)”. İ.Ü Çeviribilim Dergisi, 2015/2, 85-90.
• Cengiz Arslan, Şehide. (2024, Şubat). İbn Hazm'ın Tavku'l-Hamâme adlı eserinin Türkçe çevirileri üzerinden yeniden çeviri kavramına betimleyici ve eleştirel bir bakış. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ece, Ayşe. (2013). “Erek-odaklı kuram, Skopos kuramı ve bağıntı kuramı bağlamında çeviri eğitimi”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 26, 49-58.
• Fettahoğlu, Yeşim. (2016). “Suriyeli yazar Zekeriyya Tâmir’in Onuncu Günde Kaplanlar adlı hikâyesi ve tahlili”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), 63-74.
• Kavak, Fadime. (2015). “Arap Kültüründe Künyeleme Geleneği Ve Çöl Faunası Üzerindeki Yansımaları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 111-149.
• Kilci, Kübra. (2018). Suriye’de çocuk edebiyatı (Zekeriya Tamir örneği). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Levent Menteşe, Güngör. (2024). “Gideon Toury’nin erek odaklı kuramı doğrultusunda Seyyid Yahyâ-yi Şirvânî’nin Hz. Ali’yle ilgili olarak kaleme aldığı iki manzumesinin, Türkçeye yapılmış iki çevirisinin incelenmesi”. Nüsha, 59, s.120-157.
• Munday, Jeremy. (2016). Introducing Translation Studies. New York: Routledge.
• Öznurhan, Halim. (2015). “Suriyeli yazar Zekeriya Tâmir’in öykülerinde polis devleti”. TYB Akademi, 15, s.41-54.
• Sarı, Zafer. (2022, Mayıs). George Orwell'in 1984 adlı romanındaki metafor çevirilerinin betimleyici karşılaştırması. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Şaban, İbrahim., & Kilci, Kübra. (2020). “Zekeriya Tâmir ve çocuk öyküleri”. Nüsha, 20(51), s.197-214.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz. (2015). Kapılar Çeviri Tarihine Yaklaşımlar. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz. (2016). Çevirinin ABC'si. İstanbul: Say Yayınları.
• Tâmir, Zekeriya. (1987). er- Ra'd. Dımeşk: Mektebu'n-Nûrî.
• Tamir, Zekeriya. (2014). Gök Gürültüsü. İstanbul: Demavend Yayınları.
• Toury, Gideon. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
• Toury, Gideon. (2004). Çeviri normlarının doğası ve çevirideki rolü, (Çev. A. Eker), Çeviri Seçkisi–2, (Haz: Mehmet Rifat). İstanbul: Sel yayıncılık, s.149-164.
• Yalçın, Perihan., & Çay, Ali Rıza. (2014). ““Değirmenimden Mektuplar” adlı eserin Türkçe çevirileri üzerine bir inceleme”. International Journal of Language Academy, 2(4 Winter), s.266-285.
• Yazıcı, Hüseyin. (2011).”Suriye'de kısa öykü”. İ.Ü Şarkiyat Mecmuası, 2(19), s.119-142.
• Yazıcı, Mine. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual.
• Zamzam, Aya. (2013). Zekeriya Tamir'in hayatı, sanatı ve eserleri. Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.