Reading Religious Education From Sociological Perspective

Yıl 2020, Sayı: 9, 33 - 50, 27.06.2020

Bülent Çelikel

Öz

One of the most dynamic and sensitive subjects of the science of religious education is related to the 'justification' of this field. Because academics working on this subject must base their opinions on reasonable, consistent, and solid arguments. This imperative gives the science of religious education an 'understanding-interpretive' which supports its interdisciplinary position beyond the 'apologetic' approach. This imperative also requires taking into account the course of development of ideas related to 'human nature.' Otherwise, it will be in contradiction with the work put forward, and this will cause some problems in practice. When it comes to 'human nature,' it is usual to base education on the psychological perspective. Even so, the ideas put forward are closely related to the social aspect of the human. Thus human understanding, evolving from 'passive' point to an 'active' point in the development process of psychology, has developed towards the idea of 'social actor' in the tradition of sociological thought. This development is more apparent in the view of the symbolic interaction theory representing George Herbert Mead on topics such as 'self,' 'meaning,' 'participation,' 'experience.' In this article, based on Anthony Giddens' definition of 'socialization' reflecting an integrative sociological approach, especially in the face of the 'structure-agency' dichotomy. This article first highlighted the reflections of the symbolic interaction theory in education and then its projections in religious education. It illustrates the contribution of the sociological perspective to the need for a realistic perspective in the solution of the problems faced by religious education in practice today.

Anahtar Kelimeler

Religious education, Sociological foundation, Self-concept, Socialization, Symbolic interactionism, George Herbert Mead

Din Eğitimini Sosyoloji Gözüyle Okumak

Öz

Din eğitimi biliminin en dinamik ve en hassas konularından biri bu alanın ‘temellendirilmesi’ ile ilgilidir. Zira bu konuda geliştirilen görüşlerin makul, tutarlı ve sağlam argümanlara dayanması gerekir. Bu zorunluluk din eğitimi bilimine ‘savunmacı’ yaklaşımın ötesinde, disiplinler arası konumunu da destekleyen, ‘anlayıcı-yorumlayıcı’ niteliğini kazandırır. Yine bu zorunluluk ‘insan doğası’ ile ilgili fikirlerin gelişim seyrini de dikkate almayı gerektirir. Aksi durumda ortaya koyulan görüşler gerçeklikle tezat teşkil edecek, bu da uygulamada birtakım sıkıntılara yol açacaktır. İnsan doğası söz konusu olduğunda eğitimde temellendirmenin daha çok psikoloji bilimi çerçevesinde yapıldığı görülür. Böyle de olsa ortaya konulan fikirler insanın sosyal yönüyle yakından ilişkilidir. Nitekim psikolojinin gelişim çizgisi içinde ‘pasif’ noktadan ‘aktif’ bir noktaya doğru ilerleyen insan anlayışı, sosyolojik düşünce geleneğinde de ‘toplumsal aktör’ fikrine doğru gelişim göstermiştir. Bu gelişim, George Herbert Mead temsilinde sembolik etkileşimciliğin ‘benlik’, ‘anlam’, ‘katılım’, ‘deneyim’ gibi konular etrafındaki yaklaşımında daha net görülür. Bu makalede, özellikle ‘yapı-özne’ (structure-agency) ikiliğinin ortaya çıkardığı sorunlar karşısında bütünleştirici niteliği bakımından Anthony Giddens’ın ‘sosyalleşme’ tanımı doğrultusunda, sembolik etkileşimciliğin önce eğitimdeki yansımaları daha sonra da din eğitimindeki izdüşümleri ele alınmıştır. Bu şekilde günümüzde din eğitiminin uygulamada yüz yüze kaldığı sorunların çözümünde ihtiyaç duyulan gerçekçi zemine sosyolojik bakış açısının sunacağı katkı somut bir şekilde örneklendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Sosyolojik temel, Benlik, Sosyalleşme, Sembolik etkileşimcilik, George Herbert Mead

Kaynakça

• Adade, Q. C. (2019). Symbolic interactionism: The Basics. Vernon Press.
• Akyürek, S. (2017). İlk ve ortaöğretimde din öğretimi: Kuramsal çerçeve. R. Doğan & R. Ege (Ed.), Din Eğitimi El Kitabı İçinde (5. Baskı, ss. 87-112). Ankara: Grafiker.
• Altaş, N. (2003). Çokkültürlülük ve din eğitimi. Ankara: Nobel.
• Altaş, N. (2019). Kültürlerarası eğitim anlayışının gelişim sürecinde Prof. Dr. Beyza Bilgin. M. Selçuk & C. Tosun & R. Doğan (Ed.), Prof. Dr. Beyza Bilgin’e Armağan: Beyza Bilgin’de Din Eğitimi, Din Eğitiminde Beyza Bilgin. İçinde (ss. 157-174) Ankara: Grafiker.
• Aydın, M. Ş. (2011). Açık toplumda din eğitimi. Ankara: Nobel.
• Aydın, M. Ş. (2018). Din eğitimi bilimi. Kayseri: Kimlik.
• Aydın, M. Z. (2017). Dünyada din eğitim ve öğretimi. R. Doğan & R. Ege (Ed.), Din Eğitimi El Kitabı İçinde (5. Baskı, 197-234). Ankara: Grafiker.
• Bahçekapılı, M. (2011). Batılı ülkelerde din eğitiminin kültürlerarası barış ve hoşgörüye olan katkısının üzerine bazı değerlendirmeler. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 21, 129-152.
• Baker, C. (1995). Zorunlu eğitime hayır (2. Baskı). (A. Sönmezay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Bauman, Z. (2019). Sosyolojik düşünmek (A. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Biesta, G. J. J. (1997). George Herbert Mead’s lectures on philosophy of education at University of Chicago (1910-1911). Annual Meeting of the American Educational Research Association The John Dewey Society Chicago.
• Biesta, G. J. J., & Miedema, S. (2002). Instruction or pedagogy? The need for a transformative conception of education. Teacher and Teaching Education, 18, 173-181.
• Biesta, G. J. J., & Trohler, D. (2016). Introduction: George Herbert Mead and the development of a social conception of education. In G. J. J. Biesta & D. Trohler (Ed.), The Philosophy of Education: George Herbert Mead. (pp.1-16). Routledge.
• Bilton vd., T. (2009). Sosyoloji (2. Baskı). (K. İnal, Çev.). Ankara: Siyasal.
• Bilgin, B. (1988). Eğitim bilimi ve din eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Blumer, H. (2004). George Herbert Mead and human conduct. (Morrione, T. J. (Ed.). New York: Altamira Press.
• Cevizci, A. (2011). Eğitim felsefesi. İstanbul: Say.
• Ceylan, Y. (2018). Din eğitimine pragmatist bir yaklaşım. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLVII, 139-159.
• Ceylan, Y. (2019). Ninian Smart’ın din eğitimiyle ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi. EKEV Akademi Dergisi, 23(79), 483-498.
• Conroy, J. C., & Davis, R. A. (2019). Din eğitimi. H. Ünder (Ed.), & N. Doğan (Çev.), Eğitim Felsefesi Kılavuzu. İçinde (ss. 444-457). Ankara: Pegem A.
• Çelikel, B. (2008). Fazlur Rahman’ın geleneksel islâmî eğitim eleştirisi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 133-145.
• Çelikel, B. (2009). Din eğitimi neden çağdaşlaş(a)madı? fazlur rahman’ın küreselleşme bağlamındaki cevabı. Türkiye Günlüğü, 97, 172-180.
• Çelikel, B. (2014). Din eğitiminin psikolojik temeli üzerine bir değerlendirme. EKEV Akademi Dergisi, 18(58), 537-550.
• Çelikel, B. (2019). Aşırı bireycilik ve din eğitimi. M. Bayyiğit & M. Özkan & A. A. Çanakçı & A. Abdelghany (Ed.), Hz. Peygamber ve Gençlik Sorunları. İçinde (1. Baskı, ss. 370-374). Konya: Palet.
• Demir, Ö. (2015). Felsefe ve din eğitimi ilişkisinde felsefi kazanımlar. Ekev Akademi Dergisi, 19(64), 195-224.
• Doğan, R. (2015). İlahiyat fakültelerinin eğitim anlayışı nasıl olmalıdır? Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? İçinde (ss. 351-370). İstanbul: Ensar.
• Doğan, R. (2019). Prof. Dr. Beyza Bilgin’in okulda din öğretimine/din derslerine yaklaşımı. M. Selçuk & C. Tosun & R. Doğan (Ed.), Prof. Dr. Beyza Bilgin’e Armağan: Beyza Bilgin’de Din Eğitimi, Din Eğitiminde Beyza Bilgin İçinde (ss. 129-148). Ankara: Grafiker.
• Ergün, M. (1997). Eğitim sosyolojisi (4. Baskı). Ankara: Ocak.
• Ertürk, Y. D. (2017). Davranışlarımız ve biz. İstanbul: Pozitif.
• Ev, H. (2012). Din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinde probleme dayalı öğrenme. Ankara: Nobel.
• Furat, A. Z. (2013). İslam toplumunda kimlik oluşumu ve din eğitimi. Konya: Yediveren.
• Gearon, L. (2014). The Paradigms of contemporary religious education. Journal for the Study of Religion, 27, 55-81.
• Giddens, A. (2005). Sosyal teorinin temel problemleri (Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Paradigma.
• Giddens, A., & Sutton, P. W. (2018). Sosyolojide temel kavramlar (A. Esgin, Çev.). Ankara: Phoenix.
• Goodwin, G. A., & Scimecca, J. A. (2015). Klasik sosyolojik teori (Ü. Tatlıcan, Ed.). İstanbul: Say.
• Gutek, G. L. (2001). Eğitim felsefesi. (N. Kale, Çev.). Ankara: Ütopya.
• Gündüz, T. (2003). İslam, gençlik ve din eğitimi. İstanbul: Düşünce.
• Güngör, Ö. (2013). Sosyolojik bir teori olarak sembolik etkileşimciliğin ontolojik temeli ve din olgusu. AİBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (1), 57-91.
• Hern, M. (2008). Alternatif eğitim: Hayatımızın okulsuzlaştırılması (E. Ç. Babaoğlu, Çev.). İstanbul: Kalkedon.
• Hewitt, J. P., & Shulman, D. (2019). Benlik ve toplum: sembolik etkileşimci sosyal psikoloji. (B. Aktaş, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Illich, I. (2000). Okulsuz toplum. (M. Özay, Çev.). İstanbul: Şûle.
• Köylü, M. (2006). Sosyal din eğitimi modeli: abd ve latin amerika ülkeleri örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(12), 109-128.
• Mead, G. H. (2015). Mind, self and society: the definitive edition. (Morris C. W., Ed.). USA: The University of Chicago Press.
• Mead, G. H. (2017). Zihin, benlik ve toplum. (Y. Erdem, Çev.). Ankara: Heretik.
• Miedema, S. (2014). From religious education to worldview education and beyond: the strength of a transformative pedagogical paradigm. Journal for the Study of Religion, 27(1), 82-103.
• Moore, A. J. (1989). A social theory of religious education. In a. j. moore (ed.), religious education as social transformation (pp.9-36). Religious Education Press.
• Nazıroğlu, B. A. (2013). Vatandaşlık ve din eğitimi. İstanbul: Açılım Kit.
• Okumuşlar, M. (2013). Sosyalleşme sürecinde din eğitimi. İstanbul: Yediveren.
• Parladır, S. (1999). Genel öğretim-din öğretimi ilişkisi. Cumhuriyet’in 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi İçinde (ss.65-70). Ankara: Türk Yurdu.
• Poloma, M. M. (2012). Çağdaş sosyoloji kuramları (5. Baskı). (H. Erbaş, Çev.). Ankara: Palme.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji kuramları. (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki.
• Roux, C. (1998). Paradigm shift in teaching religion. Journal for the Study of Religion, 11(2), 125-138.
• Selçuk, M. (2000). Din eğitimi özgürleştiren bir süreç olabilir mi? Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar içinde (ss.207-225). Ankara: MEB.
• Spring, J. (1997). Özgür eğitim (2. Baskı). (A. Ekmekçi, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Sutinen, A. (2008). Constructivism and Education: education as an ınterpretative transformational process. Studies in Philosophy and Education, 27(1), 1-14.
• Swingewood, A. (2014). Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi. (O. Akınhay, Çev.; 4. Baskı). Ankara: Agora.
• Taylor, E. W., & Cranton, P. (2012). The Handbook of transformative learning. Jossey-Bass Pub.
• Tezcan, M. (2018). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Anı.
• Tosun, C. (2014). Din eğitimi bilimine giriş (7. Baskı). Ankara: Pegem A.
• Turan, İ. (2013). Avrupa birliği sürecinde türkiye’de din eğitimi politikaları. İstanbul: İz.
• Turner, J. H., Beeghley, L., & Powers, C. H. (2013). Sosyolojik teorinin oluşumu (3. Baskı). (Ü. Tatlıcan, Çev.). Bursa: Sentez.
• Vermeer, P. (2017). Din eğitimi ve sosyalleşme (R. Diler, Çev.). Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V (1), 185-199.
• Wardekker, W. L., & Miedema, S. (2016). Kimlik, kültürel değişim ve din eğitimi (R. Gürel, Çev.). Bilimname, XXX (1), 561-580.
• Yılmaz, H. (2003). Din eğitimi ve sosyal barış. İstanbul: İnsan.