Osmanlı’da taşra darülmuallimin-i sıbyanların kuruluşu: Adana Darülmuallimin-i Sıbyan (1892-1908)

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 56 - 73, 24.05.2022

Ayse Yanardağ

https://doi.org/10.17497/tuhed.1016350

Cited By: 1

Öz

Çok uluslu Osmanlı Devleti’nde farklı etnik topluluklar kurdukları eğitim kurumlarında kendi dil, gelenek ve dinsel inanışlarına göre eğitim vermişlerdir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin kurucu unsuru olan Müslüman Türkler de kendine özgü eğitim kurumları kurmuşlardır. Müslüman Türkler geleneksel olarak medrese ve sıbyan mekteplerinde eğitim görmüşlerdir. Bu eğitim kurumları eğitim anlayışı ve sistemi bakımından ezbere dayalı ve kısmen Şeyhülislamlığa bağlı olmuşlardır. 19.yyda dağılan devleti kurtarmak için yenilikler yapılmıştır. Eğitim alanında da yenilikler yapılmış olup 1838’de geleneksel eğitim kurumları dışında rüştiyeler açılmıştır. Yeni açılan rüştiyeler geleneksel eğitim sistemi ve anlayışı dışında tutulmaya çalışmıştır. Bu nedenle rüştiyelerde uygulanan farklı ders müfredatı ve uygulamasına usûl-ı cedit denilmiştir. Usûl-ı cediti uygulayacak donanımda öğretmen yani muallim yetiştirmek için 1848’de Darülmuallimin (Öğretmen Okulu) açılmıştır. Ancak öteden beri sıbyan mekteplerinin bilinen yetersizliği rüştiyelere gelen öğrencilerin yetersizliğinde bir kez daha görülmüştür. Sıbyan düzeyinde yenilikler ertelenemez hale gelmiştir. Bu nedenle ilköğretim seviyesinde açılan ibtidai mekteplerde usûl-ı cedit yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Ardından ibtidai mekteplere muallim yetiştirmek için 1868’de Darülmuallimin-i sıbyan (İlk Öğretmen Okulu) açılmıştır. İstanbul’da açılan ibtidai mektepler ve Darülmuallimin-i sıbyanlar taşrada yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Adana’da 1880’de rüştiye ve ibtidai mektebi, 1892’de Darülmuallimin-i sıbyan mektebi açılmıştır. Adana Darülmuallimin-i sıbyan mektebinde yeni anlayışta öğretmen yetiştirilirken diğer yandan mevcut öğretmenler ve köy imamları hizmet içi eğitim denebilecek şekilde eğitimden geçirilmiştir. Ancak Adana Darülmuallimin-i sıbyan mektebi pek rağbet görmemiş, fazla öğrencisi olmamıştır. Bu çalışma öncelikle bir tarih çalışması olup Adana’da Darülmuallimin-i sıbyan’ın kuruluşu ve neden fazla öğrencisi olmadığı, ortaya çıkan sorunlar arşiv belgelerine dayalı olarak incelenmiştir. 1892-1908 yılları arasında Adana Darülmuallimin-i sıbyan mektebinin kuruluşu ve gelişmesi tarihsel bir bakışla sebep-sonuç ilişkisi içinde açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada Osmanlı arşiv belgeleri, maarif salnameleri ve Adana vilayet salnamelerinden yararlanılmıştır. Ayrıca telif eserler kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

usûl-ı cedit, muallim, Adana darülmuallimin-i sıbyan, Adana ilköğretmen okulu

Establishment of provincial darülmuallimin-i sıbyan in the Ottoman Empire: Adana Darülmuallimin-i Sıbyan (1892-1908)

Öz

In the multinational Ottoman Empire, different ethnic communities gave education according to their own language, tradition and religious beliefs in the educational institutions they established. In this context, Muslim Turks, who were the founding elements of the Ottoman Empire, also established their own educational institutions. Traditionally, Muslim Turks were educated in madrasahs and sıbyan schools (primary schools). These educational institutions were based on rote learning and partially dependent on Shaykh al-Islam in terms of their educational understanding and system. In the 19th century, innovations were made to save the disintegrating state. Innovations were also made in the field of education, and Ottoman junior high schools were opened in 1838, apart from traditional education institutions. The newly opened high school were tried to be kept out of the traditional education system and understanding. For this reason, the different course curriculum and application applied in high school is called the New Method. Darülmuallimin (Teacher's School) was opened in 1848 in order to train teachers equipped to implement the New Method. However, the known inadequacy of primary schools was seen once again in the inadequacy of students who came to secondary schools. Innovations at the Sıbyan level have become irrecusable. For this reason, usul-i cedit was tried to be spread in the ibtidai schools opened at the primary education level. Then, Darulmuallimin-i Sıbyan (The School of Primary Teachers’ Training) was opened in 1868 to train teachers for primary schools. Primary schools and Darülmuallimin-i Sıbyans opened in Istanbul were tried to be popularized in the provinces. In this context, a secondary school and a primary school were opened in Adana in 1880 and Darülmuallimin-i Sıbyan School in 1892. While teachers were trained in a new way in Adana Darülmuallimin-i Sıbyan school, existing teachers and village imams were trained in a way that can be called in-service training. However, Adana Darülmuallimin-i Sıbyan was not very popular and did not have many students. This study is primarily a historical one, and the establishment of Darülmuallimin-i Sıbyan in Adana and why it did not have many students and the problems that arose were examined based on archival documents. The establishment and development of Adana Darülmuallimin-i Sıbyan School between the years 1892-1908 has been tried to be explained in a cause-effect relationship with a historical perspective. In the study, Ottoman archive documents, educational yearbooks and Adana province yearbooks were used. In addition, copyrighted works were also used.

Anahtar Kelimeler

usûl-ı cedit, teacher, Adana darülmuallimin-i sıbyan, Adana primary teachers' school

Kaynakça

• Referans1 Akyol, T. (1993). Cedîdcilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara:T DV, Cilt 7, s. 211-213.
• Referans2 Akyüz, Y. (1978). Türkiye’de öğretmenlerin sosyal değişmedeki etkileri(1839-1950). Ankara:Doğan.
• Referans3 Akyüz, Y. (1994). İlköğretimin yenileşme tarihinde bir adım: Nisan 1847 Talimatı, OTAM, S. 5, s. 2-47.
• Referans4 Akyüz, Y. (2006). Türkiye’de öğretmen yetiştirmenin 160. yılında Darülmuallimin’in ilk yıllarına toplu ve yeni bir bakış. OTAM, 20, s. 17-58.
• Referans5 Akyüz, Y. (2007). Doğuşunun Yüzüncü Yılında Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesinin İlk On yılına Bakışlar (1908-1918). OTAM, 22, s.1-49.
• Referans6 Akyüz, Y. (2012). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000-2012. Ankara: Pegem.
• Referans7 Alkan, M. Ö. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri (1839-1924). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Referans8 Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme. (2014). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Referans9 Berkes, N. (2008). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi.
• Referans10 BOA, A.MKT.MHM. Sadaret Mühimme Kalem-i Evrak, 437-89.
• Referans11 BOA, İ. DH. İrade Dahiliye, 203-26689.
• Referans12 BOA, İ..MVL. İrade Meclis-i Vala, 584-26278.
• Referans13 BOA, İ..ŞD. İrade Şura-yı Devlet, 10-484.
• Referans14 BOA, MF.İBT. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi, 1-77.
• Referans 15 BOA, MF.İBT. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi, 1-31.
• Referans16 BOA, MF. İBT. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi, 55-6.
• Referans17 BOA, MF.İBT. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi, 58-6.
• Referans 18 BAO, MF.İBT. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi 275-30.
• Referans19 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 30-67.
• Referans20 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 153-118.
• Referans21 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 155-97.
• Referans22 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 556-29.
• Referans23 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 665-45.
• Referans24 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 256-42.
• Referans25 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 338-4.
• Referans26 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 310-59.
• Referans27 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 401-46.
• Referans28 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 336-37.
• Referans29 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 345-43.
• Referans30 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 349-23.
• Referans31 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 406-27.
• Referans32 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 401-14.
• Referans33 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 551-19.
• Referans34 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 793-42.
• Referans35 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 851-63.
• Referans36 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 930-68.
• Referans37 BAO. MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 947-9.
• Referans38 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 954-45.
• Referans39 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 898-1.
• Referans40 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 924-72.
• Referans41 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 1129-59.
• Referans42 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 246-54.
• Referans43 BAO, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 255-9.
• Referans44 BOA, MF.MKT. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, 931-57.
• Referans45 Çelik, A. (2007). Hatıralarla sıbyan mektepleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(0), s.125-135.
• Referans46 Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da sıbyan mektepleri ve ilköğretimin örgütlenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(17), s. 173-183.
• Referans47 Dersaadet Mekatib-i İbtidaiyesi İçin Talimat-ı Mahsusa. (1316/1898). Salname-i Nezareti Maarif- i Umumiye, s. 326-338. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Referans48 Develioğlu, F. (2005). Osmanlıca – Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara:Aydın Kitabevi.
• Referans49 Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi, cilt 1, 2. İstanbul: Eser.
• Referans50 Ergün, M. ve Çiftçi, B. (2016). Türk dünyasının ilk ortak eğitim reformu: usul-ü cedit hareketi. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, s. 1-15.
• Referans51 Erdoğdu, T. (1996). Maarif-i umumiye nezareti teşkilatı I. SBF Dergisi, 1(51), s. 183-247.
• Referans52 Turan, H. (2019). III.Selim’den Tanzimat’a Osmanlı devleti’nde yeniden yapılanma hareketleri. AUID, Aksaray İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(11), s. 37-46.
• Referans53 Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Referans54 Karal, E. Z. (1998). Büyük Osmanlı tarihi. Cilt I, Ankara:TTK.
• Referans55 Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. SUSBID, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(8), s. 170-189.
• Referans56 Koçer, H. A. (1992). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi. İstanbul: MEB.
• Referans57 Kodaman, B. (1991). Abdülhamit devri eğitim sistemi. Ankara: TTK.
• Referans58 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi. (1292/1875). Düstur, Cilt 2, s. 184-201. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Referans59 Öztürk, C. (1996). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası. Ankara: TTK.
• Referans60 Özalp, R. (1982). Milli eğitimle ilgili mevzuat (1857-1923). İstanbul: MEB.
• Referans61 Salname-i Adana. (1299/1881).
• Referans62 Salname-i Adana. (1312/1894).
• Referans63 Salname-i Adana. (1318/1900).
• Referans64 Salname-i Maarif-i Umumiye. (1317/1899). Matbaa-i amire.
• Referans65 Salname-i Maarif-i Umumiye. (1318/1900). Matbaa-i amire.
• Referans66 Salname-i Maarif-i Umumiye. (1319/1901). Matbaa-i amire.
• Referans67 Salname-i Maarif-i Umumiye. (1321/1902). Matbaa-i amire.
• Referans68 Şahbaz, H. (2005). Türkçe ilkokuma ve yazma öğretiminde ses yöntemi ve İsmail hakkı elifba’sı. Türkiyat Araştırmaları, 2, s. 55-66.
• Referans69 Tezcan, M. (1985). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Eğitim Bilimleri Fakültesi.
• Referans70 Türkyılmaz, S. (2018). Usul-i cedit eğitim ve Selim Sabit’in elifba risalesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 17(17), s.127-139.
• Referans71 Türkoğlu, A. (1980). Türk ve fransız eğitim sistemlerinin evriminin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(13) s. 177-197.
• Referans72 Unat, F. R. (1964). Türkiye eğitim sisteminin gelişmesine tarihi bir bakış. Ankara: MEB.
• Referans73 Ülken, H. Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken.
• Referans74 Yanardağ, A. (2020). Osmanlı’dan erken cumhuriyet dönemine miras kalan bir ilköğretim meselesi;muallim muavinleri. TUHED, Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 9(2), s. 510-531.