YEREL GİYSİLERİN KÜLTÜREL DEĞERLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME: TUNCELİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 1124 - 1140, 31.12.2024

Nazan Oskay

https://doi.org/10.37999/udekad.1573552

Öz

Giyim-kuşam, kökeninde insanoğlunun doğanın sert koşullarına karşı korunma amaçlı kullanılmış olsa da süreç içerisinde kültürel bir öğe ve kültürün bir taşıyıcısı olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanın doğal çevresi, yaşadığı coğrafî konum, ekonomik ve toplumsal yapısı giyimin şekillenmesinde katkıda bulunan önemli etmenlerdir. Kökeninde vücudu korumanın bir yolu olarak icat edilen, ancak zamanla kişiliği ifade etmenin bir aracı ve sosyal bir sembol haline gelen giyim-kuşam, ulusların geçirdiği evreleri, örf ve adetleri hakkında da veriler sunmaktadır. Bu çerçevede, Anadolu giyim-kuşam geleneği, malzeme, biçim ve bezeme unsurlarıyla halk kültürünün değerli kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Zengin giyim-kuşam örneklerine sahip olan Anadolu’nun bu kültürel izlerine her bölgede ulaşmak mümkündür. Bu yörelerden biri olan Tunceli ili, kadın ve erkek kıyafetleri açısından geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. Ancak teknolojinin gelişmesi ve küreselleşme ile gittikçe tek tipe dönüşme, kentin sahip olduğu giyim-kuşamla ilgili kültürel değerlerin kaybolmayla yüz yüze kalmasına neden olmuştur. Bu bağlamda, araştırma, Tunceli’nin geleneksel giyim-kuşamının özelliklerini, işlevlerini ve kültürel önemini kaydederek, bölgenin zengin kültürel mirasının gelecek nesillere aktarılmasını hedeflemektedir. Bu doğrultuda, kentte gerçekleştirilen alan araştırması sonucunda elde edilen örnekler belgelenmiş ve fotoğraflanarak sunulmuştur. Araştırma sürecinde yapılan gözlem, inceleme ve bulgular metne aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

gelenek, giyim, kültür, tunceli, dersim

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı tarafından desteklenen “Tunceli El Sanatları (2013-GS-B052)” adlı proje kapsamında gerçekleştirilmiştir. Katkılarından dolayı YYÜ- Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı’na teşekkür ederiz.

Teşekkür

Makalenin yazılmasında katkı sunan Prof. Dr. Eylem Güzel'e ve Prof. Dr. İbrahim Tosun'a çok teşekkür ederim.

A STUDY ON THE CULTURAL VALUES OF LOCAL CLOTHES: TUNCELI EXAMPLE

Öz

Although initially used by humankind as protection against the harsh conditions of nature, clothing has evolved over time into a cultural element and a medium for conveying culture. Factors such as the natural environment, geographical location, economic conditions, and social structure, in which the human exists, significantly contribute to the shaping of clothing. Originating as a means to protect the body, clothing has gradually become a tool for expressing individuality and a social symbol, offering insights into the stages nations have undergone and their traditions and customs. Within this framework, the traditional clothing heritage of Anatolia, with its materials, forms, and decorative elements, constitutes one of the valuable sources of folk culture. The cultural traces of Anatolia, rich in examples of traditional attire, can be observed in every region. As one of these regions, Tunceli offers a wide variety of traditional clothing for both men and women. However, the advancement of technology and globalization, leading to a homogenization of attire, has resulted in the cultural values associated with the traditional clothing of the region being threatened with extinction. In this context, the study aims to ensure the transmission of this rich cultural heritage to future generations by documenting the characteristics, functions, and cultural significance of traditional attire in Tunceli. To this end, examples collected through field research conducted in the region were documented and presented with accompanying photographs. Observations, analyses, and findings gathered during the research process were recorded and included into the text.

Anahtar Kelimeler

tradition, clothing, culture, tunceli, dersim

Kaynakça

• Referans1. Argıt, B. İ. (2016). Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam. Antikçağdan XXI. yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Toplum, 21, 230-247.
• Referans2. Ayhan, F. (2021). Türk Geleneksel Giyim Kültüründe Şalvar. Humanities Sciences, 16(1), 59-70.
• Referans3. Baudrillard, J. (1984). La mode ou la féerie du code. Gallimard.
• Referans4. Bayraktar, F. (1989). Giyim. MEB Yayınları.
• Referans5. Crane, D. (2003). Moda ve Gündemleri (Giyimde Sınıf, Cinsiyet ve Kimlik). (Çelik, Ö. Çev.)., Ayrıntı.
• Referans6. Çınar. P. ve Demir, N. (2014). Dersim (Tunceli) Geleneksel Kadın Giyim Kültür. 2.Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Tunceli Üniversitesi.
• Referans7. Gürsoy, T. A. (2004). Dünden Bugüne Giyim Kültürü ve Moda. Mithat Selection.
• Referans8. Güzel, E. (2018). Tunceli Yöresi Düz Dokumaları. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Referans9. Kacar, N. (2018). Denizli İli Çal İlçe ve Yöresi Geleneksel Kadın Giysi Özelliklerinin Giyim Kültürü Açısından İncelenmesi. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Referans10. Kroeber, A.L. & Kluckhohn, C. (1952). Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions. Cambridge.
• Referans11. Kutlu, M. M. (1987). Şavaklı Türkmenlerde Göçer Hayvancılık. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi.
• Referans12. Mutaf, A. (2015). İnanç-Statü-Tarz Üçleminde Osmanlı Kadınlarının Giyim-Kuşam Kültürü ve Sosyal Hayattaki Fonksiyonelliği: 17. yüzyıl Edremit örneği. Balıkesir İlahiyat Dergisi 1(2), 283-299.
• Referans13. Salman, F. & Atmaca, Z. (2009). Erzurum’da Geleneksel Kadın Giysilerinin Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Sanat Güzel sanatlar Fakültesi Dergisi, 15, 11- 17.
• Referans14. Subbaraman, S. (1999) Catalog-ing ethnicity. Interventions, 1(4), 572-589.
• Referans15. Tosun, İ. & Koç, A. (2014). Pertek Yöresi Ağızlarındaki Bazı Birleşik Sözcükler. 2.Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Birinci Baskı. 652-666.
• Referans16. Tosun, İ. & Koç, A. (2011). Pertek (Tunceli) Yöresi Kurmancisinde Geçen Türkçe Sözcükler. Diyalektolog. 2. 55-76.
• Referans17. Wilson, E. (1988) Adorned in Dreams: Fashion and Modernity. University of California.
• Referans18. Woolf, V. (1928). Orlando: A Biography. A Harvest Book Harcourt, Inc.
• Referans19. Yüksel, I. (2012). Tunceli El Sanatları. Tunceli: Tunceli Valiliği. Kaynak Kişiler:
• Referans20. Besi Ağlar-Sin Köyü- Hozat- 1959- İlkokul mezunu.
• Referans21. Erdal Ağlar- Merkez-Tunceli- 1972- Üniversite mezunu.
• Referans22. Fatma Akgül- Koyungölü Köyü- Ovacık- Tunceli- 1936- Okuma-Yazma bilmiyor.
• Referans23. Fatma Şenli- Hozat- 1966- İlkokul mezunu.
• Referans24. Fedi Güler –Tunceli- Merkez -1914, Okuma-Yazma bilmiyor.
• Referans25. Hatun Kahraman- Doğanköy- Çemişgezek- 1936- Okuma-Yazma bilmiyor.
• Referans26. Hediye Ağlar- Merkez- Tunceli- 1932, Okuma-Yazma bilmiyor.
• Referans27. Hüseyin Bulut, 1940, Yamaçova-Pertek- İlkokul mezunu.
• Referans28. Hüseyin Şenli- Tunceli- Merkez- 1959- Ortaokul mezunu.
• Referans29. İbrahim Tosun- Pertek- 1968- Üniversite mezunu.
• Referans30. Leyla Arpa- Pertek- Tunceli- 1965- İlkokul mezunu.
• Referans31. Sultan Demir- Pertek- Tunceli- 1965, Lise mezunu, Sultan Moda Evi Sahibi.
• Referans32. Zülküf Durmuş, Yukarıgülbahçe- Pertek- 1930- Okuma-Yazma bilmiyor