İBN HİŞÂM’IN ŞERḤU ḲAṬRİ’N-NEDÂ VE BELLİ’Ṣ-ṢADÂ ADLI ESERİNDE BEYİTLERLE İSTİŞHÂD YÖNTEMİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 344 - 361, 28.03.2025

Sadullah Tilkitaş

https://doi.org/10.37999/udekad.1629871

Öz

Şiirle istişhâd yönteminin Arap dilinin kurallarının belirlenmesindeki önemi yadsınamaz. Âlimler sarf, nahiv ve iştikâk gibi alanlarda dil kurallarıyla ilgili meselelerin izahında bu metodu kullanmışlardır. İbn Hişâm (ö. 761/1360), dilin inceliklerini, kurallarını ve anlam zenginliğini ortaya koymak maksadıyla kaleme aldığı Şerhu kaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ adlı eserinde nahiv kurallarını tespit ederken birçok beyit ile istişhâd etmiştir. Araştırmamız, müellifin, Arap dilinin cümle yapısına dair kaideleri açıklarken şiire yaklaşımını ve şiirle istişhâd yöntemini ortaya koymayı böylece nahiv kurallarının daha iyi anlaşılmasını amaçlamaktadır. Ayrıca İbn Hişâm’ın çoğunlukla nahiv kurallarını kısmen de sarf konularını ele aldığı bu çalışmasında beyitlerle istişhâd yöntemi örnekler üzerinden ele alınarak ortaya konulmaya çalışılacaktır. Nahiv kuralların doğru bir şekilde anlaşılması, dilin doğru kullanımında büyük öneme sahiptir. Bu amaçla çalışmamızda, beyitlerin, estetik bir araç olmasının ötesinde dil bilgisi kurallarını öğretici bir işleve sahip olduğu vurgulanmış, dil kurallarına dair teorik açıklamaların somut örneklerle pekiştirilmesini sağlayan beyitlerle istişhâdın, dilin doğal akışını daha iyi anlamamıza olanak sağlaması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Nahiv, İbn Hişâm, Beyit, Şiirle istişhâd.

THE METHOD OF CITING VERSES AS EVIDENCE IN IBN HISHAM'S COMMENTARY ON KATRI AL-NADA WA BALL AL-SADÂ

Öz

The importance of the method of istishhad through poetry in determining the rules of the Arabic language cannot be denied. Scholars have used this method in explaining issues related to linguistic rules in areas such as morphology, syntax, and etymology. Ibn Hishâm, in his work Sarh Qatr al-Nada wa-Ball al-Sadâ, written with the aim of revealing the subtleties and semantic richness of the language in determining the rules of syntax, cited numerous couplets for istishhad. Our study aims to highlight the author's approach to poetry and the method of istishhad through poetry while explaining the rules of Arabic sentence structure, with the goal of facilitating a better understanding of syntactic rules. In this work, in which Ibn Hisham primarily addresses syntax rules and to some extent morphology, the method of istishhad through couplets will be discussed through examples. A correct understanding of syntax rules is of great importance in the proper use of the language. For this purpose, in our study, the instructional aspect of couplets, beyond their aesthetic appearance, is emphasized, and it is aimed that the use of couplets for istishhad, which reinforces explanations of these rules with examples, will enable us to better understand the language.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Syntax, Ibn Hisham, Couplet, Showing evidence through poetry

Kaynakça

• Abbas, H. (t.y.). En-Nahvü’l-vâfi (15. bs, C. 4). Dâru’l-Maârif.
• Akbaş, Y. A. (2023). “Müsnedün İleyh Ve Müsned Bağlamında Lafzî Mutâbakat Ve Udûl. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 1 (23), 59-79.
• Akşit, E. (2017). Arap Dilinde Mâ Edatı ve İşlevleri. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 4, 41-59.
• el-Bağdâdî, A. (1997). Ḫizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab (C. 3). Mektebetü’l-Ḫancî.
• Dede, H. & Sevdi, A. (2022). Arap Grameri ve Edebiyatında أما بعد (Emmâ Ba’d) İfadesi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(29), 145-158. https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.981012
• el-Endelüsî, M. B. Y. B. A. E. H. (1997). et-Teẕyîl ve’t-tekmîl fî şerḥi’t-Teshîl (C. 4). Dâru’l-Kalem.
• el-Ezherî, E. V. Z. H. B. A. (t.y.). Şerhu’l-Ezheriyye. el-Matbaatü’l-Kübrâ.
• el-Fâsî, M. (1983). Şerhu Kifâyeti’l-mutehaffiz. Dâru’l- ’Ulûm li’t-Tıbâati ve’n-Neşr.
• el-Murâdî, H. B. K. (2008). Tavdîhü’l-mekâsid ve’l-mesâlik bi şerhi Elfiyeti İbn Mâlik (C. 3). Dâru’l-Fikri’l-’Arabî.
• en-Neysabûrî, E.K. M. B. E.H. (1998). Bahiru`l-burhan fi meâni Müşkilâti`l-Kur`an (C. 2). Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ.
• es-Sîrâfî, Y. B. E. S. (2008). Şerḥu kitâbi Sîbeveyhi (C. 2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• es-Süyûtî, C. A. B. E. B. (t.y.). Heme‘u’l-hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘ (C. 1). el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye.
• eş-Şuarâü’l-Hüzeliyyûn. (1965). Dîvânu’l-Hüzeliyyîn (C. 1). ed-Dâru’l-Kavmiyye li’t-Tıbâati ve’n-Neşr.
• ez-Zemahşerî, E. K. M. B. Ö. (1407). El-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl (C. 2). Dâru’l-Kâtibi’l- ‘Arabî.
• İbn Akîl, B. A. B. A. (1980). Şerḥu İbn ʿAḳīl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik (2. bs, C. 4). Dâru’t-Türâs.
• İbn Ḥicce, T. E. B. B. A. (2004). Ḫizânetü’l-edeb ve ġâyetü’l-ereb (C. 1). Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl.
• İbn Hişâm, A. B. Y. (1985). Muġni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb (6. bs). Daru’l-Fikr.
• İbn Hişâm en-Nahvî, E. M. A. B. Y. (t.y.). Şerhu Şüẕûriẕ-ẕeheb fî maʿrifeti kelâmi’l-ʿArab. eş-Şeriketü’l-Müttehide li’t-Tevzî.
• İbn Hişâm en-Nahvî, E. M. A. B. Y. (1383). Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’s-sadâ, (11. bs).
• İbn Mâlik et-Tâî, C. M. B. A. (1982). Şerḥu’l-Kâfiyeti’ş-şâfiyye (2. bs, C. 1). Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ.
• İbn Mâlik et-Tâî, C. M. B. A. (1990). Şerhu Teshîli’l-fevâid (C. 4). Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr.
• İbn Mâlik, M. ibnü’l-imâm C. (2000). Şerhu İbn Nâzım ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Nâzır el-Ceyş, T. A. B. M. (1429). Temhidül-kavâid bi şerhi Teshili’l-fevaid (C. 2). Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâat-i ve’n-Neşr.
• İbn Yaîş, E. B. M. Y. B. A. (2001). Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî (C. 2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İmruülkays, E. V. H. B. H. (2004). Divân-ı İmruülkays (2. bs). Dâru’l-Ma‘rife.
• Kâtib Çelebi, M. A. H. H. (1941). Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (C. 1).
• Kehhâle, Ö. R. (1957). Mu‘cemü’l-müellifîn (2. bs, C. 12). Mektebetü’l-Müsennâ.
• Kocabiyik, H. İ. (2017). İstifhâm Edatları. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 649-663. https://doi.org/10.33905/bseusbed.354307
• Lebîd b. Rebîa, E. U. (2004). Dîvân-u Lebîd b. Rebîa. Dâru’l-Ma’rife.
• Mecmeu’l-Lugati’l-Arabiyye. (t.y.). el-Mu’cemu’l-vasît. Daru’d-da’ve.
• Özbalıkçı, M. R. (2022). Katrü’n-Nedâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 25, ss. 59-60).
• en-Neccâr, M. A. (2001). Ḍıyâu’s-sâlik ilâ Evḍahil-Mesâlik (C. 2). Müessesetu’r-risale.
• Nedim Hüseyin. (1998). El-Kavâidü’t-tatbîkıyye fi’l-lüğati’l-Arabiyye. Müessesetü Bahsûn li’n-Neşri ve’t-Tevzî.
• Serkîs, Y. İ. (1928). Mu’cemu’l-maṭbûati’l- ‘Arabiyye ve’l-mu‘arrabe. Maṭbaatu Serkîs.
• Şurrab, M. M. H. (2007). Şerhu Şevâhidi’ş-şi'riyye fi ümmühati'l-kütüb en-Nahviyye (C. 1). Müessesetu’r-risale.
• Tarafe, A. (2002). Divân-u Tarafe b. el-’Abd (3. bs). Dârul-Kütübi’l-İlmiyye.
• Tilkitaş, S., el-Kahvecî, E. & Dede, H. (2024). Arap Edebiyatında Muallakalar (İttifak Edilen Şairler). Kitap Dünyası Yayınları.
• Ülker, Ş. (2021). İbn Hişâm’ın Şerhu Katri’n-Nedâ Adlı Eseri Bağlamında Dilcilere Karşı Tutumu. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 369-377. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.878254
• Zeynüddîn el-Mısrî, H. B. A. (1996). Mûsılut-tullâb ila Kavaidil-irab. Müessesetu’r-risale.
• Zeynüddîn el-Mısrî, H. B. A. el-Ezheri. (2000). Şerhü’t -Tasrih ala’t-tavdih bi maḍmûni’t-tavḍîh fi’n-Nahv (C. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zürrumme, G. B. U. B. M. (1982). Dîvân-u Zî rumme. Müessesetü’l-İman.