KAYGUSUZ ABDAL’IN MİGLATA-NÂME’SİNDE DERVİŞ TİPİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1412 - 1429, 30.09.2025

Sait Yılter , Esma Çiçek

https://doi.org/10.37999/udekad.1685073

Öz

В классической турецкой поэзии поэты часто пытались выразить свои чувства и мысли посредством различных типов и личностей. Типы, благодаря своим общим характеристикам, способны представлять определённые слои общества. Одним из значимых типов в религиозно-суфийских текстах является дервиш. Типы суфия, аскета и дервиша, возникшие с позитивной точки зрения, впоследствии стали предметом произведений, представленных в негативном ключе. Эти типы также появлялись в литературных произведениях, посвящённых различным темам османского общества, таким как образ жизни, религиозные верования и социальные ценности. В данном исследовании рассматривается тип дервиша в «Миглата-наме» Кайгусуза Абдала.Произведение служит справочным источником для формирования типа дервиша в классической турецкой поэзии. В нём повествуется о переживаниях дервиша между сном и бодрствованием. Дервиш, как религиозная фигура, примечателен своим весьма выразительным изображением в произведении. Переживания дервиша на протяжении его духовного пути структурированы через обычные и необычные события. В «Миглата-наме» определяются характеристики типа дервиша на протяжении этого духовного пути, и предпринимаются попытки объяснить эти характеристики на примерах из текста.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal , Miglata-nâme , tip , derviş.

Etik Beyan

Нет ни одной ситуации, требующей этической декларации.

Destekleyen Kurum

Нет ни одного учреждения, поддерживающего работу над статьей.

Teşekkür

Нет никого, кому мы могли бы выразить свою благодарность за публикацию этой работы.

KAYGUSUZ ABDAL'IN MİGLATÂ-NAME’SİNDE DERVİŞ TİPİ

Öz

Klâsik Türk şiirinde şairler duygu ve düşüncelerini çoğu zaman çeşitli tip ve şahsiyetler üzerinden anlatmaya çalışmıştır. Tiplemeler, ortak özellikleri bakımından toplumun bir bölümünü temsil etme potansiyeline sahiptir. Tiplerin oluşumu genellikle toplumdaki tecrübelere dayanır ve tipler uzun bir zaman sürecinden sonra şekillenmiştir. Toplum hayatında önemli bir yere sahip olan dinî tiplemelere sadece tasavvufî metinlerde değil, din dışı konularda yazılan eserlerde de yer verilmiştir. Özellikle dinî-tasavvufî metinlerin önde gelen tiplerinden biri de derviştir. Olumlu bakış açısıyla ortaya çıkan sûfî, zahit ve derviş tipleri sonraları olumsuz yönleriyle eserlere konu olmuştur. Tasavvufun Anadolu’da etkili olmaya başladığı dönemde dinî tiplemelerin toplumdaki yansımaları önemli bir sosyal gerçekliği ortaya koymaktadır. Bu tiplemeler Osmanlı toplumunda da yaşam tarzı, dinî inanışlar, toplumsal değerler gibi birçok konuda edebî eserlerde görünür hâle gelmiştir.
Bu çalışmada, Anadolu’da tasavvuf anlayışının yerleşmesinde eserleriyle etkili olan Kaygusuz Abdal’ın Miglata-nâme’sinde derviş tipi incelenmeye çalışılmıştır. Eser, aynı zamanda klâsik Türk şiirinde derviş tipinin şekillenmesinde önemli bir başvuru kaynağı durumundadır. Eserde bir dervişin tasavvuf yolculuğu anlatılmıştır. Bu yolculuk sırasında dervişin uyku ile uyanıklık arasında başından geçenler anlatılmıştır. Dinî bir tip olarak derviş, eserde çok belirgin bir şekilde işlenmesi bakımından dikkat çekmektedir. Dervişin manevi yolculukları sırasında başından geçenler olağan ve olağanüstü olaylar üzerinden kurgulanmıştır. Miglata-nâme’de derviş tipinin bu manevî yolculuğu sırasında, hangi özelliklere sahip olduğu tespit edilmiş, metinden örnekler verilerek bu özellikleri açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal , Miglata-name , tip , derviş

Etik Beyan

Etik beyanını gerektiren bir durum yoktur.

Destekleyen Kurum

Makale çalışmasını destekleyen herhangi bir kurum bulunmamaktadır.

Teşekkür

Çalışmanın ortaya çıkmasında teşekkür beyanında bulunulacak kimse bulunmamaktadır.

DERVISH TYPE IN KAYGUSUZ ABDAL’S MIGLATA-NAME

Öz

In classical Turkish poetry, poets often tried to express their feelings and thoughts through various types and personalities. Types have the potential to represent a section of society in terms of their common characteristics. The formation of types is generally based on experiences in society, and types have been shaped over a long period of time. Religious types, which have an important place in social life, have been included not only in sufi texts, but also in works written on non-religious subjects. One of the leading types in religious-sufi texts in particular is the dervish. The sufi, ascetic and dervish types that emerged with a positive perspective later became the subject of works with their negative aspects. In the period when sufism began to be influential in Anatolia, the reflections of religious types in society reveal an important social reality. These types also became visible in literary works on many subjects such as lifestyle, religious beliefs and social values in Ottoman society.
In this study, the dervish type in Miglata-name by Kaygusuz Abdal, whose works were influential in the establishment of the understanding of sufism in Anatolia, was examined. The work is also an important reference source in the formation of the dervish type in classical Turkish poetry. The sufi journey of a dervish is narrated in the work. What the dervish experiences between sleep and wakefulness during this journey is narrated. The dervish, as a religious type, draws attention in the work in terms of being handled very clearly. What the dervish experiences during his spiritual journey is structured through ordinary and extraordinary events. In Miglata-name, the characteristics of the dervish type during this spiritual journey are determined, and these characteristics are tried to be explained by giving examples from the text.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal , Miglata-name , type , darvish

Etik Beyan

There is no situation requiring an ethical declaration.

Destekleyen Kurum

There is no one to whom we can express our gratitude for the publication of this work.

Teşekkür

There is no one to whom we can express our gratitude for the publication of this work.

Kaynakça

• Akalın, H. Ş. vd. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Akman, N. (2019). Kaygusuz Abdal (hayatı-eserleri-düşünceleri). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Altınparmak, Ö. F. (2005). Tarikat geleneğinde mürit-mürşit ilişkisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (14), 37-55.
• Çelik, İ. (2001). Tasavvufi bir terim olarak fakr. EKEV Akademi Dergisi, 3 (2), 191-206.
• Demirci, M. (2007). İçe dönük cihad: mücâhede. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 8 (19), 9-21.
• Eren, N. Y. (2019). Yunus Emre Divânı’nda dervişlik. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Ergin, R. (2007). İslam düşüncesinde zahir-batın ayrımı açısından Kadızadeliler örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Erol, T. (2009). Klasik Türk şiirinde derviş tipi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (17), 349-374. Fığlalı, R. E. (1989). Ali. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.II, 371-374. TDV.
• Güler, Ö. F. & Yıldız, M. (2023). Eşrefoğlu Rumi Divânı’ndaki dinî tipler üzerine bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 32, 695-722, https://doi.org/10.29000/rumelide.1252832
• Güner, A. O. (2021). Edebiyat incelemelerinde “tip” okumalarının gelenekselleşmesi sorunu ve “Fatih-Harbiye” kişileri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1 (51), 311-332, https://doi.org/10.17498/kdeniz.952631
• Güzel, A. (1999). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) menâkıbnâmesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güzel, A. (2007). Ahmed Yesevi, Hacı Bektaşı Veli, Yunus Emre ve Kaygusuz Abdal’da dört kapı kırk makam. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi, 41, 19-159.
• Güzel, A. (2021). “Kaygusuz Abdâl külliyatı (hayatı-eserleri-metin-sözlük-kaynaklar), Şehzâde Alâeddin Gaybî. Türk Dil Kurumu.
• Harmancı, M. (2017). Kaygusuz Abdal’ın Şiirlerinden Yansıyan İki Tip: “Ahî” ve “Nâşî”, Route Educational and Social Science Journal, 4(7), 352-364. / Doi: 10.17121/ressjournal.864.
• Kuran Yolu Meali (2023). (Kahraman, H. vd. Çev.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mesûd, C. (1967). Er-Râid, Darü'l-İlm li'l-Melâyîn.
• Ocak, A. Y. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda marjinal sûfîlik: Kalenderîler –XIV-XVII. yüzyıllar, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgen, M. K. (2013). Tasavvuf felsefesinde zikir kavramı. Anemon Muş Alparslan Üni̇versi̇tesi̇ Sosyal Bi̇li̇mler Dergisi. 1 (2), 215-227.
• Özköse, K. (2017). Ahmed Yesevi’nin hikmetlerinde dört kapı ve kırk makam anlayışı. AKADEMİAR Akademik İslam Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 99-133.
• Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü, Kapı. Sucu, N. (2007). Zâhid-sufî tipinin kimliği, divan edebiyatındaki yeri ve sosyal hayattaki örnekleri. İstem Dergisi, 10, 227-253.
• Uludağ, S. (1992). Behlül-i Dânâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. V, 352-353. TDV.
• Uğurlu, M. (2021). Kim bu “taş bağırlı” dervişler. Türk Dili, 837, 14-18. Uysal, B. (2022). Yunus Emre Divanı’nda kalp, dil, hatır/hâtır, gönül, yürek ve cân sözcüklerinin eşdizimlilikleri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yunus Emre ve Dünya Dili Türkçe Yılı Özel Sayısı, 249-270, https://doi.org/10.18037/ausbd.1053042
• Yazıcı, T. (1994). Derviş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.IX, 188-190. TDV.
• Yılmaz, H. K. (2010). Tevhit bilincinde yaşamak. Altınoluk Dergisi, 295, 6.