A READING ON EŞBER IN THE CONTEXT OF CAPTAIN AHAB SYNDROME

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1081 - 1095, 30.09.2025

Mustafa Dere

https://doi.org/10.37999/udekad.1696927

Öz

This study aims to examine Abdülhak Hamid Tarhan’s verse play Eşber in the context of Captain Ahab syndrome. Captain Ahab syndrome, which is not found in official medical literature, is a psychological condition defined by Herman Melville’s novel Moby Dick and manifested by the protagonist Captain Ahab, whereby an individual directs their entire being toward an obsessive goal, disregarding everything else. The main problem of the study is how the psychological and literary characteristics of this syndrome can be traced through the character of Eşber. In this context, the aim is to reveal Eşber’s behaviors/statements that can be associated with Captain Ahab syndrome through a thematic and comparative approach. It is important to note that the literature on Captain Ahab is extremely limited. Studies in this scope mostly consist of literary analyses. However, in some cases, reference is made to Ahab syndrome, and attempts are made to establish a connection between the situation in question and Ahab. As a result, it was observed that Eşber exhibited many behaviors and statements similar to Captain Ahab, and it was noted that a comparative reading within this framework facilitated a better understanding of the character of Eşber.

Anahtar Kelimeler

Herman Melville , Moby Dick , Abdülhak Hâmid Tarhan , Eşber , Captain Ahab syndrome

KAPTAN AHAB SENDROMU BAĞLAMINDA EŞBER ÜZERİNE BİR OKUMA DENEMESİ

Öz

Bu çalışma Kaptan Ahab sendromu bağlamında Abdülhak Hâmid Tarhan’ın (1852-1937) Eşber (1297/1880) adlı manzum piyesini incelemeyi amaçlamaktadır. Resmi tıp literatüründe yer almayan Kaptan Ahab sendromu, Herman Melville’in (1819-1891) Moby Dick romanındaki başkişi Kaptan Ahab üzerinden tanımlanan ve bireyin tüm varlığını saplantılı bir hedefe yönelterek her şeyini hiçe sayması şeklinde tezahür eden psikolojik bir durumdur. Çalışmanın temel problemi, bu sendromun psikolojik ve edebî özelliklerinin, Eşber karakteri üzerinden nasıl izlenebileceğidir. Bu bağlamda Eşber karakterinin Kaptan Ahab sendromu ile ilişkilendirilebilecek davranışlarını/söylemlerini tematik ve karşılaştırmalı bir yaklaşımla ortaya koymak hedeflenmiştir. Söz konusu yaklaşım, hem edebî incelemelerde disiplinlerarası yöntemlerin uygulanabilirliğini göstermek hem de Türk edebiyatında benzer psikolojik durumların tespiti açısından önem taşımaktadır. Kaptan Ahab ile ilgili literatürün son derece sınırlı olduğunu belirtmek gerekir. Bu kapsamdaki çalışmalar daha çok edebî analizlerden oluşmaktadır. Fakat bazı durumlarda Ahab sendromuna atıf yapılmakta ve sözü edilen durum ile Ahab arasında ilişki kurulmaya çalışılmaktadır. Sınırlılık olarak, incelemede yalnızca Kaptan Ahab ile Eşber karakteri arasında birebir karşılaştırmaya gidilmiş, doğrudan doğruya ele alınan konu ile ilgisi olmadığı için tarihsel, sosyokültürel vb. bağlamlar üzerinde durulmamıştır. Sonuç olarak Eşber’in Kaptan Ahab’a benzeyen birçok davranışa/söyleme sahip olduğu görülmüş, bu çerçevede yapılan mukayeseli bir okumanın Eşber karakterinin daha iyi anlaşılmasını sağladığı fark edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Herman Melville , Moby Dick , Abdülhak Hâmid Tarhan , Eşber , Kaptan Ahab sendromu

Kaynakça

• Akıncı, G. (1954). Abdülhak Hâmit Tarhan Hayatı, Eserleri, Sanatı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Akyüz, K. (1979). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Allender, D. Moby Dick and the Psycpathology of Transcendent Rage. https://theotherjournal.com/2007/10/moby-dick-and-the-psychopathology-of-transcendent-rage/ (Erişim Tarihi: 19.07.2025).
• Brooks, P. (2016). Psikanaliz ve Hikâye Anlatıcılığı. (H. Demir Atay-H. Atay, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Çamlıbel, F. N. (1959). Heyecan ve Sükûn. Yeni Matbaa.
• Denizarslanı, Y. (2023). Hınç Asabiyeti ve Kaptan Ahab: Herman Melville’in Moby Dick’inde Amerikan Kahramanının Düşüşü. New Era International Journal of Interdisciplinary Social Researches, 8 (20), 13-33. https://doi.org/10.5281/zenodo.8344745
• Doğan, A. (2020). Abdülhak Hamit Tarhan. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tarhan-abdulhak-hamit (Erişim Tarihi: 15.07.2025).
• Enginün, İ. (2006a). Yeni Türk Edebiyatı -Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (2006b). Abdülhak Hâmit Tarhan. İ. Parlatır (Ed.) içinde Tanzimat Edebiyatı (s. 411-555). Akçağ Yayınları.
• Eradam, Y. (2014). Moby Dick Syndrome: Monomania & Obsessive Compulsive Behaviour in Literature. Zekiye Antakyalıoğlu (Ed.) içinde History in Western Literature (s. 535-544). Ürün Yayınları.
• Karaburgu, O. (2012). Şairin Sahneye Düşen Gölgesi -Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatroları Üzerine Bir İnceleme-. Kesit Yayınları.
• Karaburgu, O. (2013). Şair-i Âzam Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatro Yazarı Olarak Dil ve Üslûbu. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), 270-287.
• Lingo, S. K. (2012). Nameless, Inscrutable, Unearthly: An Examination of Obsession in Moby Dick. [Yayımlanmamış Lisans Tezi]. The University of Maine.
• Melville, H. (2022). Moby Dick. (S. Eyuboğlu-M. Urgan, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Moran, B. (2008). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları.
• Okay, O. (1995). Eşber. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 11. s. 459-460. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sewell, M. (2009). The Ahab Syndrome: Embitterment as Mentall Illness. http://www.marilynsewell.com/2009/05/the_ahab_syndrome_embitterment/ (Erişim Tarihi: 20.05.2025).
• Tanpınar, A. H. (2003). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Çağlayan Kitabevi.
• Tarhan, A. H. (1297/1880). Eşber.
• Tarhan, A. H. (1945). Eşber. (İ. H. Danişmend, Haz.). Kanaat Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• VandenBos, G. R. (2007). APA Dictionary of Psychology. American Psychological Association.
• Weiner, S. (1992). Captain Ahab’s Disability. The New England Journal of Medicines, 326 (15), 1030-1031. https://doi.org/10.1056/NEJM199204093261519