Cumhuriyet Dönemi’nde Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk Operasının Gelişimine Katkısı

Yıl 2023, Cumhuriyet Özel Sayısı, 69 - 76, 23.10.2023

Selda Kulluk Yerdelen

https://doi.org/10.17484/yedi.1332027

Öz

XVI. yüzyılda İtalya’da ortaya çıkan ve kısa bir sürede Avrupa’da yayılan opera sanatıyla tanışmamız Osmanlı İmparatorluğu döneminde olmuştur. 1789-1807 tarihleri arasında padişah olan, sanatçı kişiliğiyle tanınan III. Selim’in batı müziğine ilgisiyle ilk Boru-Trompet Takımı kurulmuş ve ilk opera 1796’da Topkapı Sarayı’nın avlusunda izlenmiştir. 1876 yılında bando topluluğu olarak Muzika-i Hümayun’un kuruluşu II. Mahmut dönemindedir. İstanbul’da saray dışında opera Giustiniani’nin Fransız Tiyatrosu’nda sahnelenir. 1908’de Meşrutiyet’in ilanına kadar Ermeni, Yahudi ya da Rum sanatçılar tiyatro binalarında özellikle İtalya’dan getirdikleri operaları oynatırlar. Opera sanatının Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşmasıyla birlikte tiyatro ve müzik alanında önemli bir sanatsal dönüşüm yaşanmıştır. Bu gelişmeler, Osmanlı toplumunun Batı kültürüyle etkileşimini ve çağdaş sanatın kabulünü yansıtan önemli bir göstergedir. Muallim İsmail Hakkı Bey’in 1908’de kurduğu İstanbul Operet Heyeti’nin bestecileri ve sanatçıları Türk’tür. Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte her konuşmasında müzik, güzel sanatlar ve konservatuarın gerekliliğinden söz etmiştir. Atatürk’ün öncülüğünde kısa zamanda ülkemizde kültür ve sanat alanında, tiyatro ve müzikte gelişmelere tanık oluruz. Bu süreç, Türkiye'nin kültürel zenginliğini ve sanatın birleştirici gücünü vurgulayan önemli bir dönüm noktası olmuştur. Atatürk'ün vizyonuyla oluşan kültürel ve sanatsal ilerlemeler, ülkemizin sanat dünyasında uluslararası alanda tanınan başarılı sanatçılar ve eserlerin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Bu bağlamda çalışmada Atatürk’ün kültür ve sanatımızda uluslaşma hareketlerinin Opera sanatımızın gelişmesindeki önemi araştırılmıştır. Derleme biçiminde çalışılan bu makalede konu hakkında gerekli literatür taraması yapılmıştır. Bilimsel araştırma yöntemlerinden olan doküman analizi yöntemiyle yazılmış olan makalede bu konuyla ilgilenen araştırmacılara ve öğrencilere bir kaynak oluşturulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Türk Operası, tiyatro, Darülbedayi

Mustafa Kemal Atatürk's Contribution to the Development of Turkish Opera in the Republican Era

Öz

The art of opera, which emerged in Italy in the 16th century and spread throughout Europe, was introduced to us during the Ottoman Empire. Selim III, who was sultan from 1789 to 1807, and known for his artistic personality, established the first Pipe-Trumpet Ensemble with his interest in western music, and the first opera was performed in the courtyard of Topkapı Palace in 1796. In 1876, the Muzika-i Hümayun was founded as a band ensemble during the reign of Mahmut II. Outside the palace in Istanbul, opera is staged at Giustiniani's French Theater. Until the declaration of the Constitutional Monarchy in 1908, Armenian, Jewish or Greek artists perform operas in theater buildings, especially operas they bring from Italy. With the spread of opera in the Ottoman Empire, an important artistic transformation took place in the fields of theater and music. These developments are an important indicator reflecting the interaction of Ottoman society with Western culture and the acceptance of contemporary art. The composers and performers of the Istanbul Operetta Company, founded by Muallim İsmail Hakkı Bey in 1908, were Turkish. With the proclamation of the Republic, Mustafa Kemal Atatürk mentioned the necessity of music, fine arts and conservatories in every speech. Under Atatürk's leadership, in a short time we witness developments in the field of culture and arts, theater and music in our country. This process was an important turning point that emphasized Turkey's cultural richness and the unifying power of art. The cultural and artistic advancements that emerged with Atatürk's vision enabled the emergence of internationally recognized successful artists and works in the art world of our country. In this context, the importance of Atatürk's nationalization movements in culture and arts in the development of opera art has been investigated in this study. In this article, which is in the form of a compilation, the necessary literature on the subject has been reviewed. In this article, which was written with the document analysis method, which is one of the scientific research methods, it is aimed to create a resource for researchers and students interested in this subject.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Turkish opera, theatre, Darülbedayi

Kaynakça

• Akçura, G. (2023). Muhsin Ertuğrul. İBB Yayınları.
• Altar, C. M. (1977). Atatürk ve müzik sanatında reform. Bilim ve Teknik, 121. Erişim adresi (17 Temmuz 2023): http://cevadmemduhaltar.com/ataturk-ve-muzik-sanatinda-reform.html
• And, M. (1986). Türkiye’de İtalyan sahnesi, İtalyan Sahnesi’nde Türkiye. Metis Yayınları.
• Baltacan, M. (2012). Ahmet Adnan Saygun’un Taş Bebek operasının incelenmesi ve reji çalışması (Tez No. 325894) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Çuhadar, H.C. (2015). Atatürk’ün müzik devrimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 19-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/32044/354137
• Ertekin, S. (2007). Türk Operasının gelişim süreci (Tez No. 211028) [Yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Güdek, B. ve Kılıç, A. (2016). Muzıka-ı Hümayun’dan günümüze klasik batı müziğinin Türkiye’deki tarihsel gelişimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 47, 89-102.
• Gürün, G. (2010) Ateş kuşu Semiha Berksoy. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karal, E. Z. (1986). Atatürk’ten düşünceler. Milli Eğitim Basımevi.
• Karabel, M. (2023, 25 Haziran). İran Şahını cin çarptı. Ege’de Sonsöz. Erişim adresi (15 Ağustos 2023): https://www.egedesonsoz.com/yazar/iran-sahi-ni-cin-carpti/18631
• Nutku, Ö. (2015). Darülbedayi’den Şehir Tiyatrosu’na. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sağlam, A. (2011). Osmanlı’da musiki devrimi. İki Aylık Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 49-61. https://www.academia.edu/37725777/Osmanl%C4%B1da_Musiki_Devrimi
• Say, A. (1997). Müzik tarihi. Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Saygun, A. A. (1987). Atatürk ve musiki. Sevda Cenap And Müzik Vakfı Yayınları.
• Tan, N. (2001). Atatürk dönemi tiyatro ve opera çalışmalarında Türk halk kültüründen nasıl yararlanıldı? I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri.
• Tuncay, M. (2012). Darülbedayi’nin operet serüveni. Özlem Belkıs (Ed.), Prof. Dr. Özdemir Nutku’ya Armağan içinde (s. 209-238). Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Tunçdemir, İ. (2012). Cumhuriyet’in kurulmasından sonra bestelenen ilk Türk operası: Özsoy operası. Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Yener, F. (1970). İlk adımlardan günümüze opera ve balemiz. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği, Taha Toros Arşivi. Erişim adresi (24 Haziran 2023): https://core.ac.uk/download/pdf/38314091.pdf
• Yöre, S. (2011). Kültürleşmenin bir parçası olarak Osmanlı’da operanın görünümü. Journal of World of Turks, 3(2), 53-69.