Üniversite Tercihlerine Yönelik Dijital Kariyer Rehberliği Hizmetinin Göz İzleme ve Otantik Görevler Aracılığıyla Kullanıcı Deneyimi Değerlendirmesi

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 3, 969 - 999, 22.12.2025

Mustafa Tepgeç , Sinan Keskin

Öz

Yükseköğretime geçiş sürecindeki kararlar sadece bireylerin kariyer yollarını değil aynı zamanda toplumun uzun vadeli istihdam yapısını ve stratejik insan kaynağı planlamasını belirlemede kritik öneme sahiptir. Bu süreçte dijital kariyer rehberliği sistemleri bireylere veri temelli karar desteği sunarak adayların daha bilinçli tercihler yapmalarına olanak tanımaktadır. Ancak bu sistemlerin hedeflenen amaca hizmet edebilmesinin en temel ölçütlerinden biri kullanılabilirliktir. Bu çalışmada Yükseköğretim Atlası (YÖK Atlas) sisteminin kullanılabilirliği; etkililik, verimlilik ve kullanıcı memnuniyeti boyutları açısından incelenmiştir. Araştırma, yükseköğretime geçiş sürecindeki sekiz lise son sınıf öğrencisiyle gerçekleştirilmiştir. Katılımcılar, Program Atlası, Tercih Sihirbazı ve Mezun Başarı Atlası gibi modülleri kapsayan otantik görevler üzerinden kullanılabilirlik değerlendirmelerini gerçekleştirmiştir. Etkililik görev tamamlama oranlarıyla, verimlilik göz hareketleri, sesli düşünme verileri, süre analizleri gibi bilişsel çaba göstergeleriyle, memnuniyet ise anketlerle değerlendirilmiştir. Bulgular, görevlerin önemli ölçüde tamamlandığını ancak yüksek bilişsel çaba gerektirdiğini göstermiştir. Bu durum, içerik organizasyonu, arama fonksiyonunun kısıtlılığı, modüller arası bilgi bütünlüğü, yönlendirme mekanizmalarının yetersizliği gibi kullanılabilirlik problemlerini ortaya koymaktadır. YÖK Atlas katılımcılar tarafından faydalı ve güvenilir bir kaynak olarak görülürken kullanım kolaylığı düşük olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, çok yöntemli kullanılabilirlik yaklaşımlarından yararlanılarak yürütülen bu çalışmada YÖK Atlas sisteminin daha sezgisel ve kullanıcı dostu bir dijital kariyer rehberlik sistemi aracı haline gelmesi için mevcut kullanılabilirlik problemleri belirlenmiş ve iyileştirme önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretime geçiş , dijital kariyer rehberliği , kullanılabilirlik , insan-bilgisayar etkileşimi , göz-izleme

Etik Beyan

Bu araştırma Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu onayı ile yürütülmüş olup, tüm süreçlerde araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyulmuştur.

Evaluating User Experience of a Digital Career Guidance System for University Choice through Eye-Tracking and Authentic Tasks

Öz

The decision-making process during the transition to higher education is crucial for shaping individuals career trajectories and influencing society’s long-term employment patterns and strategic human resource planning. Digital career guidance systems aim to facilitate this process by providing data-driven decision support that enables students to make more informed choices. However, usability stands as one of the most fundamental criteria for ensuring that such systems can effectively serve their intended purpose. The usability of the Higher Education Atlas (YÖK Atlas) was evaluated in terms of effectiveness, efficiency, and user satisfaction. This study was conducted with eight high school seniors who were in the process of transitioning to higher education. Participants completed usability evaluations through authentic tasks involving modules, such as the Program Atlas, Preference Wizard, and Graduate Success Atlas. Effectiveness was measured by task completion rates, efficiency through cognitive effort indicators (eye-tracking, think-aloud, and duration analysis), and satisfaction through surveys. The results showed that while most tasks were completed successfully, participants invested considerable cognitive effort. Usability issues were observed in content organization, limited search functionality, inconsistencies across modules, and inadequate guidance mechanisms. While participants valued YÖK Atlas as a valuable and reliable resource, they reported that it was difficult to use. The main problems concerned content organization, weak search functions, inconsistencies between modules, and a lack of precise guidance. Conducted using a multi-method usability approach, this study identified existing usability problems and provided recommendations to enhance navigation and interaction design, making the platform more intuitive and user-friendlyon support that enables students to make more informed choices. However, usability stands as one of

Anahtar Kelimeler

Higher education transition , digital career guidance , usability , human-computer interaction , eye-tracking

Etik Beyan

This research was conducted with the approval of the Ethics Committee of Hatay Mustafa Kemal University, and all procedures were carried out in accordance with research and publication ethics.

Kaynakça

• Akgül, Y. (2024). Evaluating the performance of websites from a public value, usability, and readability perspectives: a review of Turkish national government websites. Universal Access in the Information Society, 23(2), 975-990.
• Albayrak, D., & Çağıltay, K. (2013, October). Analyzing Turkish e-government websites by eye tracking. In 2013 Joint Conference of the 23rd International Workshop on Software Measurement and the 8th International Conference on Software Process and Product Measurement (pp. 225-230). IEEE.
• Albert, B., & Tullis, T. (2022). Measuring the user experience: Collecting, analyzing, and presenting UX metrics. Morgan Kaufmann. https://doi.org/10.1016/C2011-0-00016-9
• Allen, M., Currie, L. M., Bakken, S., Patel, V. L., & Cimino, J. J. (2006). Heuristic evaluation of paper-based Web pages: a simplified inspection usability methodology. Journal of Biomedical Informatics, 39(4), 412-423. https://doi.org/10.1016/j.jbi.2005.10.004
• Arthana, I. K. R., Pradnyana, I. M. A., & Dantes, G. R. (2019, February). Usability testing on website wadaya based on ISO 9241-11. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 1165, No. 1, p. 012012). IOP Publishing.
• Arslan, D. (2018). Yükseköğretimde tanıtım faaliyet ve araçlarının üniversite öğrenci tercihlerindeki rolü: Doğu Akdeniz Üniversitesi örneği (Master's thesis, Eastern Mediterranean University (EMU)-Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ)).
• Brasfield, M. W., Lancaster, C., & Burke, M. F. (2021). Exploring factors that affect school counselors' use of time. Journal of School Counseling, 19(30).
• Brooke, J. (1996). SUS: A quick and dirty’ usability scale. Usability Evaluation in Industry, 189(194), 4–7.
• Carter, B. T., & Luke, S. G. (2020). Best practices in eye tracking research. International Journal of Psychophysiology, 155, 49–62. https://doi.org/10.1016/j.ijpsycho.2020.05.010
• Creswell, J. W., & Clark, V. L. P. (2017). Designing and conducting mixed methods research. Sage publications.
• Çağıltay, K. (2011). İnsan bilgisayar etkileşimi ve kullanılabilirlik mühendisliği: Teoriden pratiğe. Ankara: ODTU Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• Demir, Ö., Tuluk, A., Ay, K., Özçelik, F., & Tüzün, H. (2017) The evaluation of E-government web portal in Turkey through eye-tracking method. ECER (European Conference on Educational Research) 2017 Copenhagen, Denmark
• Demirkol, D., & Şeneler, Ç. (2018). A Turkish translation of the system usability scale: The SUS-TR. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 237-253.
• Demirkol, D., Seneler, C., Daım, T., & Shaygan, A. (2020). Measuring perceived usability of university students towards a student information system (SIS): A Turkish university case. Technology in Society, 62, 101281.https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101281
• Dix, A. (2009). Human-computer interaction. In Encyclopedia of database systems (pp. 1327-1331). Springer, Boston, MA.
• Donker-Kuijer, M. W., De Jong, M., & Lentz, L. (2008). Heuristic web site evaluation: exploring the effects of guidelines on experts' detection of usability problems. Technical Communication, 55(4), 392-404.
• Dumas, J. F., & Redish, J. C. (1993). A practical guide to usability testing. Greenwood Publishing Group Inc..
• Fitri, L. E., Setiawan, D., & Kaswari, T. (2024). Usability analysis of the career system at jambi university using sus and heuristic evaluation to improve employer satisfaction. Journal of Business Studies and Management Review, 8(1), 114-123. https://online-journal.unja.ac.id/jbsmr/article/view/41607/20074
• Galavi, Z., Norouzi, S., & Khajouei, R. (2024). Heuristics used for evaluating the usability of mobile health applications: a systematic literature review. Digital Health, 10, 20552076241253539.
• Goldberg, J. H., & Wichansky, A. M. (2003). Eye tracking in usability evaluation: A practitioner's guide. In the Mind's Eye (pp. 493-516). North-Holland.
• Gümüş, N., Türkel, E., & Şen, G. (2015). Üniversite tercihlerinde öğrencilerin yararlandıkları bilgi kaynaklarının belirlenmesine yönelik Kastamonu üniversitesi öğrencileri üzerinde bir araştırma. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 43-67.
• Hobbs, H. (2019). Usability Study of a Student-Centered Career Resource Website for Faculty and Staff. University of Hawaiʻi at Mānoa LTEC 690 Spring 2019.
• ISO. (2018). Ergonomics of human-system interaction – Part 11: Usability – Definitions and concepts (ISO 9241-11:2018). International Organization for Standardization. https://www.iso.org/obp/ui/#iso:std:iso:9241:-11:ed-2:v1:en
• Kadirhan, Z., Gül, A., & Battal, A. (2015). Sistem kullanılabilirlik ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Educational Sciences & Practices, 14(28), 149-167.
• Khurumova, V., & Pinto, J. C. (2023). Online and computer-assisted career guidance: Are students prepared for it?. Frontiers in Psychology, 14, 1117289.
• Kurt, T., & Fidan, T. (2021). Kariyer oluşumunda üniversite: Beklentiler ve gerçekler. Yükseköğretim Dergisi, 11(2), 421-437. https://doi.org/10.2399/yod.20.591001
• Mukaromah, S., Pratama, A., Wahanani, H. E., Idhom, M., & Safitri, E. M. (2024, November). Evaluating the Usability and Career Guidance Functionality of an Academic Performance Tracking Application Using the UEQ. In 2024 IEEE 10th Information Technology International Seminar (ITIS) (pp. 394-400). IEEE. https://doi.org/10.1109/ITIS64716.2024.10845716
• Nielsen, J. (1994). Usability engineering. Morgan Kaufmann.
• Nielsen, J. (2012). Usability 101: Introduction to usability. Nielsen Norman Group, 2012. https://www.nngroup.com/articles/usability-101-introduction-to-usability/
• Nielsen, J., & Landauer, T. K. (1993, May). A mathematical model of the finding of usability problems. In Proceedings of the INTERACT'93 and CHI'93 conference on Human factors in computing systems (pp. 206-213).
• Norman D. (2013). The design of everyday things. MIT Press: Cambridge, MA, USA.
• Novák, J. Š., Masner, J., Benda, P., Šimek, P., & Merunka, V. (2024). Eye tracking, usability, and user experience: A systematic review. International Journal of Human–Computer Interaction, 40(17), 4484-4500. https://doi.org/10.1080/10447318.2023.2221600
• Özçelik, E., Kurşun, E., & Çağiltay, K. (2006). Göz hareketlerini izleme yöntemiyle üniversite web sayfalarinin incelenmesi. Akademik Bilişim, 9-11.
• Pirolli, P., & Card, S. (1999). Information foraging. Psychological Review, 106(4), 643–675. https://doi.org/10.1037/0033-295X.106.4.643
• Pushpakumar, R., Sanjaya, K., Rathika, S., Alawadi, A. H., Makhzuna, K., Venkatesh, S., & Rajalakshmi, B. (2023). Human-computer interaction: Enhancing user experience in interactive systems. In E3S Web of Conferences (Vol. 399, p. 04037). EDP Sciences.
• Rosenfeld, L., Morville, P., & Arango, J. (2015). Information Architecture: For the Web and Beyond. O’Reilly Media.
• Şahin, S., Kağnıcı, D. Y., Siyez, D. M., Denizli, S., & Başaran, İ. (2024). Career counseling in public schools through the eyes of counselors in Turkey. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 14(73), 217-227.
• Sauro, J., & Lewis, J. R. (2016). Quantifying the User Experience: Practical Statistics for User Research (2nd ed.). Morgan Kaufmann.
• Sönmez, M., Çelik, D., Aküzüm, F., Dündar, M., & Özçelik, T. (2023). Okullarda rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde karşılaşılan sorunlarla ilgili yapılan araştırmaların sonuçlarının incelenmesi: içerik analizi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(92), 463-476. https://doi.org/10.26450/jshsr.3486
• Sweller, J. (1988). Cognitive load during problem solving: Effects on learning. Cognitive Science, 12(2), 257–285.
• Tanış, H., Akçay, A., Yılmaz, N., Yiğit, M. F., & Tüzün, H. (2022). How usable is Coursera? A usability analysis through eye-tracking and authentic tasks. Participatory Educational Research, 9(4), 379-395.
• Thüring, M., & Mahlke, S. (2007). Usability, aesthetics and emotions in human–technology interaction. International Journal of Psychology, 42(4), 253-264. https://doi.org/10.1080/00207590701396674
• Tractinsky, N., Katz, A. S., & Ikar, D. (2000). What is beautiful is usable. Interacting with Computers, 13(2), 127-145. https://doi.org/10.1016/S0953-5438(00)00031-X
• Tüzün, H., Telli, E., & Alır, A. (2016). Usability testing of a 3D touch screen kiosk system for way-finding. Computers in Human Behavior, 61, 73-79. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.03.006
• Yeşilyaprak, B. (2019). Türkiye’de mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetleri: güncel durum ve öngörüler. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(2), 73-102. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910714
• Yükseköğretim Kurulu. (2025). Yükseköğretim Program Atlası (YÖK Atlas). https://yokatlas.yok.gov.tr/