Ortaokul öğrencilerinin fen bilgisi laboratuvarına ilişkin metaforik algılarının incelenmesi

Yıl 2021, Sayı: 39, 24 - 33, 30.06.2021

Mehmet Ali Pınar Güldem Dönel Akgül

Öz

Fen bilgisinde laboratuvar, öğrenmenin etkili bir şekilde gerçekleştiği, öğrencilerin kendilerini rahat hissettikleri, yaparak yaşayarak öğrenmelerin meydana geldiği ve bilgi kalıcılığının olumlu yönde etkilendiği öğrenme ortamları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada ortaokul öğrencilerinin fen bilgisi laboratuvarına ilişkin sahip oldukları metaforların (zihinsel imgeler) neler olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Araştırmaya 2019-2020 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Doğu Anadolu bölgesinin bir ilinde sosyoekonomik bakımdan alt düzeydeki bir ortaokulunda eğitim gören 44 erkek ve 51 kız olmak üzere toplam 95 ortaokul öğrencisi gönüllü olarak katılmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim (fenomenoloji) desenine uygun olarak yürütülmüştür. Verilerin toplanması için her öğrenciye “Fen bilgisi laboratuvarı……… gibidir. Çünkü….” cümlesi yöneltilmiş ve öğrencilerden boşlukları doldurmaları istenmiştir. Çalışma verilerinin analizi ve yorumlanması için içerik analizi ve betimsel analiz teknikleri kullanılmıştır. Öğrenciler fen bilgisi laboratuvarına ilişkin 50 farklı metafor üretmiş ve bu metaforlar yedi farklı kategoride değerlendirilmiştir. Bu metaforlar içerisinde en çok ‘bilim yuvası’, ‘eğlence yeri’ ve ‘Güneş sistemi’ metaforları kullanılmıştır. Bu metaforlardan bilgilenme yeri olarak fen laboratuvarı, merak edilen gizemli yer olarak fen laboratuvarı, keşfetme yeri olarak fen laboratuvarı, yaşama hazırlayan yer olarak fen laboratuvarı, eğlence kaynağı olarak fen laboratuvarı, değerli ve faydalı yer olarak fen laboratuvarı, ders için gerekli yer olarak fen laboratuvarı olmak üzere toplam yedi farklı kategoriye ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

fen laboratuvarı, metafor, ortaokul öğrencileri, fenomenoloji desen

Kaynakça

• Akan, D., Yalçın, S. & Yıldırım, İ. (2014). Teachers’ metaphoric impressions related to school manager. İlköğretim Online, 13(1), 169- 179.
• Akçay, S. (2016). Öğretmen adaylarının biyoteknoloji algısının metaforlar yoluyla analizi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 139-151.
• Akgün, S. (2008). Fen bilgisi öğretiminde laboratuar kullanımının öğrencilerin başarılarına disiplinler arası etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kars.
• Aktamış, H. ve Dönmez, G. (2016). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine, bilime, fen bilimleri öğretmenine ve bilim insanına yönelik metaforik algıları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 7-30.
• Alger, C. L. (2009). Secondary teachers’ conceptual metaphors of teaching and learning: changes over the career span. Teaching and Teacher Education, 25(5), 743–751. https://doi.org/10.1016/j.tate.2008.10.004
• Anılan, B. (2017). Fen bilimleri öğretmen adaylarının kimya kavramına ilişkinin metaforik algıları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(2), 7-28.
• Annells, M. (2006). Triangulation of qualitative approaches: Hermeneutical phenomenology and grounded theory. Journal of Advanced Nursing, 56(1), 55-61. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.03979.x
• Arık, S. ve Özdemir, E. B. (2016). Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının fen laboratuvarına yönelik metaforik algıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 673-688.
• Arslan, M. M. ve Bayrakçı, M. (2006). Metaforik düşünme ve öğrenme yaklaşımının eğitim öğretim açısından incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 35(171), 100-108. http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/171/171/8.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Ateş, M. ve Karatepe, A. (2013). Üniversite öğrencilerinin “çevre” kavramına ilişkin algılarının metaforlar yardımıyla analizi. International Journal of Social Science, 2(6), 1327-1348.
• Aydın, F. ve Eser Ünaldı, Ü. (2010). Coğrafya öğretmen adaylarının “Coğrafya” kavramına ilişkin algılarının metaforlar yardımıyla analizi. International Online Journal Of Educational Sciences, 2(2), 600-622.
• Aydın, İ. S. ve Pehlivan, A. (2010). Türkçe öğretmeni adaylarının “öğretmen” ve “öğrenci” kavramlarına ilişkin kullandıkları metaforlar. Turkish Studies, 5(3), 818-842.
• Aydın, E. ve Sulak, S. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının “değer” kavramına yönelik metafor algıları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 482-500.
• Aydın, S. ve Yalmancı, S. G. (2013). Öğretmen adaylarının biyoloji kavramına yönelik metaforik algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,10(21), 209-223.
• Aykutlu, I., Bezen, S., & Bayrak, C. (2019). An examination of pre-service teachers’ metaphorical perceptions concerning physics lab applications. Bartın University Journal of Faculty of Education, 8(1), 32-53.
• Bağ, H., ve Küçük, M. (2017). Sınıf öğretmenliği lisans program öğrencilerinin fen bilimleri laboratuvar imajları. Route Educational and Social Science Journal, 4(2), 271-286.
• Bektaş, M., Okur, A., & Karadağ, B. (2014). İlkokul ve ortaokul son sınıf öğrencilerinde metaforik algı olarak kitap. Türk Kütüphaneciliği, 28(2), 154-168.
• Bernard, H. R., & Ryan, G. W.(2009). Analyzing qualitative data: Systematic approache. London: Sage Publications.
• Bozkurt, E. ve Sarıkoç, A. (2008). Fizik eğitiminde sanal laboratuar, geleneksel laboratuarın yerini tutabilir mi? [Can the virtual laboratory replace the traditional laboratory in physics education?]. Ahmet Kelesoglu Education Faculty Journal, 25, 89-100.
• Cerit, Y. (2010). Öğrenci, öğretmen ve yöneticilerin müdür kavramı ile ilgili metaforlara ilişkin görüşleri. Eğitim ve Bilim, 33(147), 3-13.
• Çallıca, H., Erol, M., Sezgin, G., Kavcar, N. (2001). İlköğretim kurumlarında laboratuvar kullanımına ilişkin bir çalışma. IV. Fen Bilimleri Kongresi. Ankara: MEB. Basımevi.
• Çepni, S. ve Ayvacı, H. Ş. (2011). Laboratuvar destekli fen ve teknoloji öğretimi, (ed.) Salih Çepni, Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi (ss. 204-234), Pegem Akademi, Ankara.
• Demirci Güler, M. P. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının fen ve teknoloji dersine ilişkin metaforik tanımlamaları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(41), 53-63.
• Deniş Çeliker, H., ve Akar, A. (2015). Ortaokul öğrencilerinin doğaya ilişkin metaforları. Journal of Kirsehir Education Faculty, 16(2), 101-119.
• Dere, İ. (2019). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının ‘iyi vatandaş’ kavramı hakkındaki metaforik algıları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 434-456.
• Döş, İ. (2010). Aday öğretmenlerin müfettişlik kavramına ilişkin metafor algıları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 607-629.
• Ekici, G. (2010). Lise öğrencilerinin biyoloji laboratuvarı sınıf çevresine ilişkin algılarının incelenmesi. e-Journal of New World Sciences Academy, 5(3), 1092-1106.
• Ekiz, D. ve Koçyiğit, Z. (2013). Sınıf öğretmenlerinin “öğretmen” kavramına ilişkin metaforlarının belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 439-458.
• Erten, S. (1991). Biyoloji laboratuvarlarının önemi ve laboratuvarlarda karşılaşılan sorunlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(9), 315-330.
• Gür, H., Hangül, T. ve Kara, A. (2014). Öğretmen adaylarının üniversite hocası hakkındaki metaforları ve bir değerlendirme aracı olarak metafor. International Journal of Social Science, 25, 427-444.
• Gürbüzoğlu-yalmancı, S. ve Aydın, S. (2013). Öğretmen adaylarının biyoloji kavramına yönelik metaforik algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(21), 208-223.
• Gürdal, A. (1991). İlkokul fen eğitiminde laboratuvar ve araç kullanımı. Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 145–155.
• Güveli, E., İpek, A., S., Atasoy, E. ve Güveli, H. (2011). Sınıf öğretmen adaylarının matematik kavramına yönelik metafor algıları. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education, 2(2),140-159.
• Güzel, H. (2001). İlköğretim okullarındaki I ve II kademedeki fen bilgisi derslerinde laboratuvar etkinlikleri ve araç kullanımı düzeyi. IV. Fen Bilimleri Kongresi, Ankara: MEB Basımevi.
• Hacıfazlıoğlu, Ö., Karadeniz, Ş. ve Dalgıç, G. (2011). Okul yöneticilerinin teknoloji liderliğine ilişkin algıları: metafor analizi örneği. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(1), 97-121.
• Harman, G. ve Şeker, R. (2019). Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Fizik, Kimya ve Biyoloji deneylerine yönelik algılarının metaforlar aracılığı ile incelenmesi. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 154-174.
• Hofstein, A., & Lunetta, V. N. (1982). The role of the laboratory in science teaching: Neglected aspects of research. Review of Educational Research, 52(2), 201-217. https://doi.org/10.3102/00346543052002201
• İbret, B. Ü. ve Aydınözü, D. ( 2011). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin “Dünya” kavramına ilişkin geliştirdikleri metaforlar. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(1), 85-102.
• Kaleli, G. Y. ve Güven, B. (2015). Öğretmen adaylarının uzaktan eğitime yönelik algılarının metaforlar yoluyla belirlenmesi. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education, 6(2), 299-322.
• Kaptan, F. ve Korkmaz, H. (2001). Fen Bilgisi Öğretimi, ilköğretimde etkili öğretme ve öğrenme el kitabı, T.C. MEB. Projeler Koordinasyonu Merkezi Başkanlığı, Ankara.
• Kılıç, D. S. ve Soran, H. (27-29 April 2011). Biyoloji Laboratuvar Uygulamalarına Yönelik Davranış Niyeti Anketi, 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya.
• Koç, E. S. (2014). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretmen ve öğretmenlik mesleği kavramlarına ilişkin metaforik algıları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 47-72.
• Korkmaz, F. ve Bağçeci, B. (2013). Lise öğrencilerinin ‘‘üniversite’’ kavramına ilişkin metaforik algıların incelemesi, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 187-204.
• Kurt, T. (2003). Fen bilgisi dersinde uygulamaların yeri ve önemi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Kuyucu, Y., Şahin, M. ve Kapıcıoğlu, M. O. (2013). Okul öncesi öğretmenlerinin “çocuk” kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 43-53.
• Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago and London. University of Chicago Press.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2nd edition). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Nakiboğlu, C. ve Meriç, G. (2000). Genel kimya laboratuvarında V - diyagramı kullanımı ve uygulamaları. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(1), 58-75.
• Öztürk, Ç. (2007). Sosyal bilgiler, Sınıf ve Fen Bilgisi öğretmen adaylarının Coğrafya kavramına yönelik metafor durumları. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2): 55-69.
• Palmquist, R. A. (2001). Cognitive style and users’ metaphors for the web: an exploratory study. The Journal of Academic Librarianship, 27(1), 24–32. https://doi.org/10.1016/S0099-1333(00)00205-6
• Patton, Q. M. (2002). Qualitative evaluation and research methods. London: Sage Publications.
• Pilav, S. ve Elkatmış, M. (2013). Öğretmen adaylarının Türkçe kavramına ilişkin metaforları. Turkish Studies, 8(4), 1207-1220.
• Punch, K. F. (2009). Introduction to research methods in education. London: Sage Publications.
• Saban, A. (2004). Giriş Düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
• Saban, A. (2008). Okula ilişkin metaforlar. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi, 55(55), 459-496.
• Saban, A. (2009). Öğretmen adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Saban, A., Koçbeker, B. N. ve Saban, A. (2006). Öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(2), 461-522.
• Saraç, H. (2019). Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin akıllı tahta ve cep telefonu hakkında görüşleri: metafor analizi çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 45(45), 22-37. doi: 10.9779/PUJE.2018.224
• Sarı, M. (2013). İlköğretim fen ve teknoloji dersinde yer alan fizik konularının öğretiminde laboratuvarın yeri ve basit araç-gereçlerle yapılan fizik deneylerinin öğretmen adaylarının görüşlerinden yararlanarak değerlendirilmesi [Call center located in the teaching of physics topics in science and technology lab in the physics experiments and simple tool-instrument taking advantage of evaluation of teacher candidates’ views]. Journal of Research in Education and Teaching, 2(2), 115-121.
• Shaw, D. M., Barry, A., & Mahlios, M. (2008). Preservice teachers' metaphors of teaching in relation to literacy beliefs. Teachers and Teaching: theory and practice, 14(1), 35-50. https://doi.org/10.1080/13540600701837632
• Şahin, B. (2013). Öğretmen adaylarının “matematik öğretmeni”, “matematik” ve “matematik dersi” kavramlarına ilişkin sahip oldukları metaforik algılar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 9(1), 313 -321.
• Şenel ve Aslan (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının bilim ve bilim insanı kavramlarına ilişkin metaforik algıları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 76-95.
• Telli, A., Yıldırım ,İ. H., Şensoy, Ö., Yalçın, N. (2004). İlköğretim 7. sınıflarda basit makinalar konusunun öğretiminde laboratuvar yönteminin öğrenci başarısına etkisinin araştırılması. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), 291-305.
• Töremen, F. ve Döş, İ. (2009). İlköğretim öğretmenlerinin müfettişlik kavramına ilişkin metaforik algıları. International Journal of Educational Reform,13(3), 295-306.
• Ural, E. ve Başaran Uğur, A. R. (2018). Öğretmen adaylarının fen laboratuvarı kavramına ilişkin metaforik algıları. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 4(3), 50-64.
• Uzunkol, E. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının genetiği değiştirilmiş organizmalara (GDO) ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla analizi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 94-101.
• Wolf, S. J. ve Fraser, B,. J. (2008). Learning environment, attitudes and achievement among middle-school science students using ınquiry-based laboratory activities. Research in Science Education, 38(3), 321-341. https://doi.org/10.1007/s11165-007-9052-y
• Yadigaroğlu, M. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının kimya laboratuvarına yönelik metaforik algıları. Anadolu Öğretmen Dergisi, 2(2), 71-82.
• Yadigaroğlu, M., Demircioğlu, G., Demircioğlu, H. ve Akar, H. (2018). Metaphorical perceptions of science teacher candidates towards teacher and teaching profession. International Journal on New Trends in Education and Their Implications, 9(3), 1-10.
• Yalçın, M. ve Erginer, A. (2012). İlköğretim okullarında okul müdürüne ilişkin metaforik algılar. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, 1(2), 229-256.
• Yaşar, Ş., ve Girmen, P. (2012). İlköğretim öğrencilerinin Türkçe dersi konuşma ve yazma sürecinde metaforlardan yararlanma durumları. Mersin üniversitesi eğitim fakültesi dergisi, 8(3), 13-23.
• Yazar, T., Özekinci, B. ve Lala, Ö. (2017). Öğretmen ve okul yöneticilerinin değerler eğitimi kavramına ilişkin metaforik algıları. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(3), 245-269.
• Yenice, N. (2005). İlköğretim fen ve teknoloji eğitiminde laboratuvar uygulama ve yöntemleri. M. Aydoğdu ve T. Kesercioğlu (Ed.). İlköğretimde fen ve teknoloji öğretimi içinde (s. 144-168). Ankara: Anı
• Yeşilyurt, M. (2003). Yükseköğretim temel fizik laboratuvar uygulamalarında bütünleştirici yaklaşım. (Yayımlanmamış doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Yılmaz, F., Göçen, S. ve Yılmaz, F.(2013). Öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin algıları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1),151- 164.
• Yücel Cengiz, İ. (2016). Biyoloji öğretmen adaylarının laboratuvar kavramına ilişkin metaforları ve görsel imajları. (Yayımlanmamış yüksek linsans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Zhao, H., Coombs, S., & Zhou, X. (2010). Developing professional knowledge about teachers through metaphor research: facilitating a process of change. Teacher Development, 14(3), 381-395. https://doi.org/10.1080/13664530.2010.504024