Dânişnâme-i ‘Alâî Bağlamında İbn Sînâ Metafiziğinin Temel Kavramları ve Bu Kavramların Mantıksal ve Metafiziksel İşlevi

Yıl 2019, Güz, 555 - 574, 09.12.2019

Haci Sağlık

https://doi.org/10.21733/ibad.647328

Öz

İbn Sînâ, İslam
düşüncesinin en önemli simalarından biridir. O, başta metafizik olmak üzere
tıp, fizik, mantık, matematik gibi kendi döneminin neredeyse bütün bilimleriyle
uğraşmış ve bu alanlarda birçok önemli eser yazmıştır. Dânişnâme-i ‘alâî,
metafizik, mantık, fizik ve matematik bilimlerinden oluşan onun önemli
eserlerinden biridir. Bu bilimler içerisinde günümüzde de hala önemini koruyan
alanlardan biri de metafiziktir. İbn Sînâ, Dânişnâme-i ‘alâî’nin Metafizik
bölümünde ilk önce bilimler tasnifi, varlık, cisim ve kategorileri ele
almıştır. Daha sonra metafiziğin temel kavramları olan tümel-tikel,
bir/lik-çok/luk, öncelik-sonralık, illet-ma‘lûl, sonluluk-sonsuzluk,
bilkuvve-bilfiil, ile zorunlu ve mümkün kavramlarının analizini yapmıştır. O,
bu kavram analizinden sonra metafiziğin temel meseleleri olan Zorunlu Varlık, O’nun
zatı ve sıfatları, mümkün varlık ile mümkün varlık alanlarının varlığa gelmesi,
değişim ve dönüşümünün mahiyetini ortaya koymuştur. Bu
çalışmamızda Dânişnâme-i ‘alâî metafiziğinin temel kavramlarının
mantıksal ve kavramsal düzeyde tahlilini yaptıktan sonra bunların metafiziğin
temel meselelerindeki tatbiki ve işlevini ortaya koymaya çalıştık. Bunu
yaparken sosyal bilimlerin ve felsefenin temel yöntemlerinden olan anlama,
yorumlama, mukayese etme ve değerlendirmeye dayalı bir metot izledik.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, Dânişnâme-i ‘alâî, tümel, illet, bilkuvve

The Basic Concepts of Avicenna’s Metaphysic in the Context of Dânişnâme-i ‘Alâî and Logical and Metaphysical Functions of These Concepts

Öz

Avicenna is one of the most
important figures of Islamic philosophy. He
dealt with almost all the sciences of his time, such as medicine, physics,
logic, mathematics, especially metaphysics and wrote many important works in
these fields. Dânişnâme-i
‘alâî is one of his important works consisting of metaphysic, logic, physic and
mathematic. Among
these sciences, metaphysic is one of the areas that still maintain its
importance today. Avicenna firstly wrote the classification of sciences,
beings, objects and categories in the metaphysic section of Dânişnâme-i ‘alâî. Then,
he analyzed the basic concepts of metaphysic, which are universal-particular,
unity-plurality, priority-posteriority, cause-effect, finitude-eternity,
potentiality-actuality and necessary-contingent. After this concept analysis,
he revealed the Compulsory Existent, personality and characteristic of
Compulsory Existent, the contingent existent, the existence of contingent being, the nature of their
change and transformation, which
are the main issues of metaphysic. In this study, after analyzing the
basic concepts of Dânişnâme-i ‘alâi metaphysics on a logical and conceptual
level, we tried to reveal their application and function on the basic issues of
metaphysic. In doing so, we have
followed a method based on understanding, interpretation, comparison and
evaluation, which is one of the basic methods of social sciences and
philosophy.

Anahtar Kelimeler

Avicenna, Dânişnâme-i ‘alâî, universality, cause, potentiality, compulsory

Kaynakça

• KAYNAKÇAAkkanat, H. (2013). Ortaçağ İslam felsefesinde tümeller. Adana: Giriş Kırtasiye. Akkanat, H. (2010). İslam felsefesinde tikelleri tümel tarzda bilmek. Felsefe Dünyası. 51/1, 144-185.Aristoteles. (1997). Fizik. (çev. Saffet Babür). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Aristoteles. (2010). Metafizik. (çev. Ahmet Arslan). İstanbul: Sosyal Yayınları. Aristoteles. (1996). Yorum üzerine, (çev. Saffet Babür). Ankara: İmge Kitabevi.Aristoteles. (1991). Posterior analytics. Jonathan Barnes (edit.). Complete Works of Aristotle içinde. Princeton: Princeton University Press. Amînîyân, A. M. (1383 (hş.). Mebânî-yi felsefe-i İslâmî. Kum: Bûstân-i Kitâb. el-Fârâbî. (936/1986). Ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla. (thk. Albert Nasrî Nasr). Beyrut: Dâru’l-Meşrik. el-Fârâbî. (1349/1930). ed-Da‘âvâ’l-kalbiyye. Resâilu’l-Fârâbî içinde. Haydarâbâd.el-Fârâbî. (1986). Kitâbu’l-‘ibâre. el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde. (nşr. Refîk el-Acem). Beyrut: Dâru’l Meşrik.el-Fârâbî. (1986). Kitâbu’l-isagûcî. el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde. (nşr., Refîk el-Acem). Beyrut: Dâru’l Meşrik.el-Fârâbî. (1974). Mutluluğu Kazanma/Tahsîlu’s-sa‘ade. Fârâbî’nin üç eseri içinde. (çev. H. Atay). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. el-Gazzâlî. (2014). Filozofların tutarsızlığı/Tahâfütü’l-felâsife. (çev. M. Kaya ve H. Sarıoğlu). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.el-Gazzâlî. (1961). Makâsıdu’l-felâsife. (thk. Süleyman Dünyâ). Mısır: Dâru’l-Maârif.Güner, A. (2001). Kâkûyîler. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 24, s. 219-221). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. İbn Sînâ. (1383/2004). Dânişnâme-i ‘alâî:İlâhiyyât. (thk. Muhammed Mu‘în), Hemedân: Dânişgâh-i Bû Alî Sînâ.İbn Sînâ. (1391(hş.)). Dânişnâme-i ‘alâî:Mantık. Risâle-i mantık-ı Dânişnâme-i ‘Alâî içinde. (tsh. Nevâb Mekrabî). Tahrân: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmî-yi Sadrâ. İbn Sînâ. (1960). el-İşârât ve’t-tembîhât. I-IV. (thk. Süleyman Dünya, Nasîruddîn et-Tûsî’nin şerhiyle beraber). Mısır: Dâru’l Maarif.İbn Sînâ. (1992). en-Necât fî’l-Mantık ve’l-İlâhiyyât. I-II. (thk. Abdurrahman Umeyra). Beyrut: Daru'l-Cîl.İbn Sînâ. (1353/1934). er-Risâletu’l-‘arşiyye. Mecmû‘u resâili’ş-Şeyhi’r-Reîs İbn Sînâ içinde. Haydarâbâd: Dâru’l-Ma‘ârif el-Osmâniye.İbn Sînâ. (2004). eş-Şifâ:Fizik. (çev. M. Macit ve F. Özpilavcı). I-II. İstanbul: Litera Yayınları.İbn Sînâ. (1952). eş-Şifâ:el-‘ibâre. eş-Şifâ, el-Mantık içinde. (thk. C. Anawati ve dğr.). Kahire. İbn Sînâ. (2005). eş-Şifâ:İlâhiyyât the metaphysics of the Healing, a parallel English-Arabic text. (trans. M. Marmura). Utah: Brigham Young University Press.İbn Sînâ. (2006). eş-Şifâ:Mantığa giriş /Medhal. (çev. Ö. Türker), İstanbul: Litera Yayınları.İbn Sînâ. (2004). eş-Şifâ:Metafizik. (çev. E. Demirli-Ö. Türker). I-II. İstanbul: Litera Yayınları.İbn Sînâ. (2013). Tanımlar kitabı/Kitâbu’l-hudûd. (çev. A. Akyol ve İ. Arslan). Ankara: Elis Yayınları.İbn Sînâ. (2004). Uyûnu’l-hikme. İbn Sînâ Risaleler içinde. (çev. A. Açıkgenç ve M.H. Kırbaşoğlu). Ankara: Kitâbiyât Yayınları.Kaya. M.C. (2011). Varlık ve imkan. İstanbul: Klasik Yayınları.Kılıç, C. (2008). Fârâbî’nin kitâbu’l-vâhid ve’l-vâhde isimli eserinde ‘bir/lik ve çok/luk kavramı’. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/13, 377-402.el-Kindî. (1369/1950). Risâle fî îzâhi tenâhî cirmi’l-âlem. Resâilu’l-Kindî el-felsefiyye içinde. (nşr. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde). Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî.el-Kindî. (1369/1950). Risale fî hudûdi’l-eşya ve rusûmihâ. Resâilu’l-Kindî el-felsefiyye içinde (nşr. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde). Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî.el-Kindî. (1369/1950). Risâle fî’l-felsefeti’l-ûlâ. Resâilu’l-Kindî el-felsefiyye içinde. (nşr. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîdde). Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî.Maraş, İ. (2007). İbn Sînâ felsefesinde bir (vahid) ve birlik (vahde) anlayışı. Dinî Araştırmalar. 10/30, 41-54.Platon. (2013). Phaidon. (çev. F. Akdemir). İstanbul: Say Yayınları.Ross, W. D. ( 2002). Aristoteles. (çev. Ahmet Arslan ve dğr.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Taylan, N. (2010). Anahatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Yayınları.Türker, M. (1956). Üç tehâfüt bakımından felsefe ve din münâsebeti. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.Türker, Ö. (2013). Üç mesele-1: Alemin ezelîliği. Gazzâlî konuşmaları içinde. İstanbul: Küre Yayınları.Türker, Ö. (2010). İbn Sînâ felsefesinde metafizik bilginin imkanı sorunu. İstanbul: İsam Yayınları.