Dünya’da ve Türkiye’de Doğa Korumanın Kuramsal Temelleri

Yıl 2020, Yaz, 86 - 99, 18.08.2020

Yasin Koç , Abdullah Soykan

https://doi.org/10.21733/ibad.667519

Cited By: 3

Öz

İnsanın yeryüzünü en başta tarım sonrasında ise sanayi ve diğer teknolojilerle değişime uğratması ve dünya nüfusunun süreklilik arz eden bir şekilde artış göstermesi insan-çevre ilişkilerinde yeni bakış açısının ortaya çıkmasını doğurmuştur. Özellikle 1970’lerden sonra artan çevrecilik faaliyetleriyle birlikte zengin ekosistemleri ve biyoçeşitliliği sahip doğal alanları ve peyzajları güvence altına alarak gelecek nesillere aktarma düşüncesi ön plana çıkmıştır. Bu durum gerek merkezi hükümetler gerekse uluslararası örgütlerce çeşitli tedbirlerin alınmasıyla bazı önemli yapısal sorunların gündeme gelmesine neden olmuştur. Süregiden tartışmaların temelinde doğanın kimden ve nasıl korunacağı yatmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın konusu dünyada ve Türkiye’de doğa korumanın tarihi süreçte geçirdiği kuramsal değişimlerdir. Çalışma böylelikle Türkiye’de doğa koruma faaliyetlerindeki mevcut durumun dünyadaki yaklaşımlarla benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. 1970’li yıllardan sonra dünyada insansız doğa koruma yaklaşımı büyük ölçüde terk edilmiş, kırsal kalkınma ve diğer yararlanma düşünceleri neredeyse biyoçeşitliliği koruma ilkesinin önüne geçmiştir. Türkiye’de de benzer eğilimlerin ortaya çıktığı ancak kırsal kalkınma, eko turizm gibi pratiklerin gerçekten söz konusu alanlarda amacına ulaşıp ulaşmadığı doğa koruma literatüründe önemli bir eksiklik olarak dikkat çekmektedir. Bu bağlamda denilebilir ki koruma-kullanma ve kırsal kalkınma pratiklerinin ilişkisini, ortaya çıkan sorunları ortaya koymak için korunan alanların özgün kültürel ve doğal özelliklerini göz önüne alan daha fazla sayıda idiyografik karakterli nitel çalışmaya ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Doğa Koruma, insan-Çevre, Dünya, Türkiye, Biyoçeşitlilik

Theoretical Basis of the Nature Conservation in the World and Turkey

Öz

The transformation of the world
with industry and other technologies in the first place after agriculture and
the continuous growth of the world's population has led to the emergence of a
new perspective in human-environmental relations. Especially after the 1970s,
with increasing environmental activities, the idea of transferring natural
areas and landscapes with rich ecosystems to future generations has come to the
fore. This situation has led to the development of some important structural
problems by taking various measures by both central governments and
international organizations. The basis of the ongoing debate is who and how to
protect nature. In this context, the subject of the study is the theoretical
changes that nature conservation has undergone in the historical process in the
world and in Turkey. The study aims to demonstrate the similarities and
differences of the current situation in nature conservation activities in
Turkey with the approaches in the world. After the 1970s, the world's unmanned
nature conservation approach was abandoned, and rural development and other
exploitation ideas almost outnumbered the principle of biodiversity
conservation. It is noted as an important deficiency in the nature conservation
literature whether similar trends have emerged in Turkey but whether practices
such as rural development and eco tourism have actually achieved their goal in
these areas. In this context, it can be said that a more numerous qualitative
studies with idiographic character, taking into account the relationship of
conservation and rural development practices and the unique cultural and
natural characteristics of protected areas to present the emerging problems,
can be said to be need.

Anahtar Kelimeler

Nature Conservation, Human-Environment

Kaynakça

• Akdur, R. (2005). AB ve Türkiye’de çevre koruma politikaları, Türkiye’nin AB’ye uyumu. Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları. Ankara.
• Algan, A. ve Dündar, A. K., (2003). Türkiye’nin çevre konusunda verdiği sözler.. Türkiye Antroposen Açısından Bakış. İçinde: Özçağlar, A. (Ed.), TÜCAUM V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2008. (16-17 Ekim 2008) Bildiriler Kitabı. Ankara.
• Arat, Z. (2000) 1970’lerden sonra çevrede kurumsal yapının gelişimi. Türkiye’de çevrenin ve çevre korumanın tarihi sempozyumu. 7-8 Nisan 2000. İTÜ, İstanbul.
• Arı, Y. (2003). Manyas Gölü´nün kültürel ekolojisi: tarihi süreçte adaptasyon ve değişim. Türk Coğrafya Dergisi, 40 (1): 75-97.
• Arı, Y., ve Soykan, A. (2006). Kazdağı Milli Parkı´nda kültürel ekoloji ve doğa koruma. Türk Coğrafya Dergisi, 44, 11-32.
• Avcı, H. B (2012). Kazdağı Milli Parkı ve Ekoturizm. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde (ss. 457-463). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Ayaşgil, T. (2012). Kazdağları’nın Peyzaj ve Reakreasyon Potasiyeli. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde (ss. 353-359). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Ayhan, A. (1999). Balıkesir ve çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar. Zağnos Vakfı Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları. Balıkesir.
• Ayhan, A. (2011). Balıkesir’in kimliği 1. Balıkesir Kent Arşivi Yayınları. Balıkesir.
• Bakırcı, M. (2007). Türkiye’de Kırsal Kalkınma Kavramlar-Politikalar-Uygulamalar. Nobel Akademik Yayıncılık. Ankara.
• Brockington, D. (2004). Community Conservation, Inequality and Injustice: Myths of Power in Protected Area Management. Conservation and Society, 2(2). 12-15.
• Brockington, D. and Igoe, J. (2006). Eviction for Conservation: A Global Overview. Conservation and Society, 4(3). 44-55.
• Campbell, A., Miles. L., Lysenko, I., Hughes, A. and Gibbs, H. (2008). Carbon storage in protected areas: Technical report. Cambridge, UK: UNEP World Conservation Monitoring Centre.
• Castillo-Eguskitza, N., Rescia, A. J. and Onaindia, M. (2017). “Urdaibai Biosphere Reserve (Biscay, Spain):Conservation against development?”. Science of the Total Environment 592, 124-133.
• Çavuşoğlu, M. (2012). Zeytin ve Zeytin Yağı Turizmi Edremit Yöresinde Bir Araştırma. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde (ss. 395-405). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Çeken, H., K. ve Dalgın, L, T. (2007). Kırsal kalkınmada yeni bir yaklaşım kırsal turizm ve Türkiye’ye yönelik teorik bir çalışma. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 7:(1),1-14.
• Çevre ve Orman Bakanlığı, Korunan Alanlar, Çevrimiçi Kaynak: https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/korunan-alanlar-i-85778 28.06.2019 Tarihinde erişildi.
• Çoban, A., Hamamcı, C. ve Keleş, R. (1993). Çevre Politikası. İmge Yayınları. Ankara.
• Çolak, A. H. (2001) Ormanda Doğa Koruma. Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
• Dıraor, M. B. (2008). Katılım öncesi AB fonları ve kırsal kalkınma, fırsatlar, sorunlar ve Türkiye için öneriler. DPT. Ankara.
• Doğan, M. (2006). Türkiye ziraatinde makineleşme: traktör ve biçerdöverin etkileri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 14, 66-75.
• Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Korunan Alan İstatistikileri, Çevrimiçi Kaynak: https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Menu/18/Korunan-Alan-Istatistikleri 22.09.2019 Tarihinde erişildi.
• Dudley, N., Stolton, S., Belokurov, A., Krueger, L., Lopoukhine, N., MacKinnon, K., Sandwith, T. ve Sekhran, N. (2009). Natural Solutions: Protected areas helping people cope with climate change. Gland, Switzerland, Washington DC and New York: IUCN-WCPA, TNC, UNDP, WCS, The World Bank and WWF.
• Durmaz, B., (2004). Avrupa Birliği’nde çevre politikası alanında muhtemel müzakere sürecine yönelik genel hazırlıkların örneklerle çalışılması. AB Genel Sekreterliği Yayınları. İstanbul.
• Duymaz, A. (2001). Kazdağı ve Sarıkız Efsaneleri üzerine bir değerlendirme.Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 5. S 54-64
• Duymaz, A. ve Şahin, H, İ. (2008) Kaz dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 11 Sayı 19.12-33
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ ve Sönmez, S. (2008). Türkiye’de doğal ortam bozulmasını etkileyen antropojenik faktörler. İçinde:Tücaum V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 16–17 Ekim 2008. Ankara.
• Ervin, J., N. Sekhran, A. Dinu. S. Gidda, M. Vergeichik and J. Mee (2010). Protected Areas for the 21st Century: Lessons from UNDP/GEF’s Portfolio. New York: United Nations Development Programme and Montreal: Convention on Biological Diversity.
• Escobar, A. (1998). Whose knowledge, whose nature? Biodiversity, conservation and the political ecology of social movements. Journal of Political Ecology, 5, 53-82.
• Göney, S. (1987) Türkiye ziraatinin coğrafi esasları I, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No 2600, S11.
• Juffe-Bignoli, D., Burgess, N.D., Bingham, H., Belle, E.M.S., de Lima, M.G., Deguignet, M., Bertzky, B., Milam, A.N., Martinez-Lopez, J., Lewis, E., Eassom, A., Wicander, S., Geldmann, J., van Soesbergen, A.,Arnell, A.P., O’Connor, B., Park, S., Shi, Y.N., Danks, F.S., MacSharry, B., Kingston, N. (2014). Protected Planet Report 2014. UNEP-WCMC: Cambridge, UK.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). 10. Kalkınma Planı: Çevrimiçi Kaynak: 2014-2018. 20.10.2016 tarihinde http://kkp.tarim.gov.tr/sp/Onuncu%20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1(2014-2018).pdf adresinden erişildi.
• Keleş, R. (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. İmge Yayınları. Ankara.
• Keleş, R. (2016). Kentleşme politikası. İmge Kitapevi, Ankara.
• Koruma Alanlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmi Gazete: 23 Mart 2012.
• Kurtaslan, B. Ö. (2005). Türkiye’de Tabiat Varlıklarının Korunması Konusunda Yaşanan Yasal ve Yönetsel Sorunlar ile Çözüm Önerileri. Korumada Elli Yıl Sempozyumu. 17-18 Kasım 2005, MSGSÜ. İstanbul.
• Kurtaslan, B. Ö. (2005). Türkiye’de tabiat varlıklarının korunması konusunda yaşanan yasal ve yönetsel sorunlar ile çözüm önerileri. Korumada Elli Yıl Sempozyumu. 17-18 Kasım 2005, MSGSÜ. İstanbul.
• Mace, G. M. (2014.) Whose conservation? Science 345, 6204: 1 558–1 560. (DOİ:1 0.1 1 26/science.1 254704)
• MacKinnon, K., Dudley, N. and Sandwith, T. (eds.) (2012). Putting Natural Solution to Work: Mainstreaming Protected Areas in Climate Change Responses. BfN Skripten 321. Berlin and Gland, Switzerland: Germany Federal Agency for Nature Conservation and IUCN
• MacKinnon, K., Dudley, N. and Sandwith, T. (eds.) (2012). Putting Natural Solution to Work: Mainstreaming Protected Areas in Climate Change Responses. BfN Skripten 321. Berlin and Gland, Switzerland: Germany Federal Agency for Nature Conservation and IUCN
• MPGM Mevzuat, Yönetmelik ve Genelgeler : http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.5413&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=milli%20parklar Çevrim içi, 2016.
• Orman ve Su İşleri Bakanlığı (2016). 2016 Kurumsal Mali Durum Beklentiler Raporu. Stratejik Geliştirme Başkanlığı. Ankara. Çevrim içi http://www.ormansu.gov.tr/docs/default-source/duyuru-ekleri/2016/2016-y%C4%B1l%C4%B1-kurumsal-mali-beklentiler-raporu---orman-ve-su-i%C5%9Fleri-bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1.pdf?sfvrsn=0
• Özçağlar, A. (2003). Coğrafyaya giriş. Ümit Matbaacılık. Ankara.
• Özçağlar, A. (2011). İdari coğrafya. Ümit Matbaacılık. Ankara.
• Özkan, E. ve Çağrıtekin, D. (2012). Güre Kaplıcalarının Termal Turizm Potasiyeli Açısından Değerlendirilmesi. . İçinde: Kazdağı III. Ulusal Sempozyumu, Balıkesir.
• Özsarı, M. (2012) Edremit Halkevi ve Edremit Halkevinde Yapılan Kültürel Çalışmalar. . İçinde: Kazdağı III. Ulusal Sempozyumu, Balıkesir.
• Protected Planet Report. UNEP, 2012. Çevrimiçi https://www.iucn.org/sites/dev/files/import/ downloads/protectedplanetreport.pdf
• Saatçi, G. (2012). Turistik Çekicilik Unsuru Olarak Milli Parklar: Kazdağları Üzerine Kavramsal Bir Analiz. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı İçinde (ss. 451-457). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Satıl, F. (2012). Kazdağları ve Çevresinin Botanik Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu içinde (ss. 375-378). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Satıl, F. ve Dirmenci, T. (2012). Kazdağlarının Endemik Bitkileri ve Tehlike Kategorileri. . İçinde: Kazdağı III. Ulusal Sempozyumu, Balıkesir. Sayı : 28242. Çevrim içi: http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx#
• Task Force on Economic Benefits of Protected Areas of the World Commission on Protected Areas (WCPA) of IUCN, in collaboration with the Economics Service Unit of IUCN (1998). Economic Values of Protected Areas: Guidelines for Protected Area Managers. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. xii+52pp.7
• TDK sözlük çevrim içi http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts 20.10.2016 tatihinde erişildi.
• Thomas, L. and Middleton, J. (2003). Guidelines for Management Planning of Protected Areas. Protected Area Guidlines Series No. 10 World Commission on Protected Areas (WCPA), IUCN-The World Conservation Union.
• UNDP (2004). Ecotourism Development, A Manual for Conservation Planners and Managers Volume II: The Business of Ecotourism Management and Development. The Nature Conservancy, Arlington, Virginia, USA.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2015). World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, (ST/ESA/SER.A/366).
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2015). World Population Prospects: The 2015 Revision, Key Findings and Advance Tables. Working Paper No. ESA/P/WP.241.
• Uysal, İ. ve Tunalı, M. (2012). Kazdağı Psödoalpin Bölgesinde Yetişen Bazı Soğanlı Bitki Taksonlarının Morfolojisi, Anatomisi, Ekolojisi Üzerine Araştırmalar. İçinde: Kazdağı III. Ulusal Sempozyumu, Balıkesir.
• Warf, B. (ed.) (2006). Encyclopedia of Human Geography. Thousand Oaks, Calif.: Sage Publications.
• West, P., Igoe, j. and Brockington, D. (2006). Parks and Peoples: The Social Impact of Protected Areas. The Annual Review of Anthropology, 35, 251-277.Doi: 10.1146/annurev.anthro.35.081705.123308
• Wittemyer, G., Etsen, P., Bean, W.T., Coleman, A., Burton, O., and Brashares, J.S. (2008). Accelerated human population growth at protected area edges. Science, 321(5885), 123-126
• Yağan, B.D., Bozyel, M.E., Karakaş, S. ve Gönüz, A. (2012). Kazdağı Doğal Yayılışı Hypericum tetrapterum fr. Taksonunun Morfolojik, Anatomik Yapısı ve Doğal Habitat Üzerin Gözlemler. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu içinde (47-51). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi