Türk Mutfak Kültüründe Çorba ve Coğrafi İşaretli Çorbalar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 471 - 489, 30.10.2021

Zafer Özbey , Hasan Köşker

https://doi.org/10.32958/gastoria.956548

Cited By: 7

Öz

Çorba; besleyici özelliği, yöresel çeşitliliği ve lezzeti ile Türk mutfağında önemli bir yer tutmaktadır. Her bölge ve ilin kendine has çorba çeşitleri bulunmaktadır. Her yaş grubuna hitap eden bu çorbalar sabah kahvaltısı, öğlen ve akşam yemeklerinde sofraların vazgeçilemez yiyeceklerinden biridir. Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye’deki coğrafi işaretli ve coğrafi işaret başvuru sürecinde olan çorbaları tespit etmek ve mevcut durumu betimlemektir. Araştırmanın diğer bir amacı coğrafi işaretin önemine dikkat çekmektir. Araştırma verileri nitel araştırma yöntemi kapsamında doküman inceleme tekniği kullanılarak Türk Patent ve Marka Kurumu’nun 15 Haziran 2021 yılı “coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı istatistiklerinden” elde edilmiştir. Araştırma verileri betimsel analiz tekniği kullanılarak analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Bulgular; coğrafi işaretli 18, coğrafi işaret değerlendirme süreci devam eden 35 çorbanın olduğunu ortaya koymaktadır. Coğrafi işaretli çorbalardan biri menşe adı, biri geleneksel ürün adı, 16’sı ise mahreç işareti ile tescil edilmiştir. Başvuru süreci devam eden çorbaların ise tamamı mahreç işareti ile başvuruda bulunmuştur. İlk coğrafi işaretli çorba, 2010 yılında tescil edilmiştir. 2020 yılından itibaren coğrafi işaretli ve coğrafi işaret başvurusu devam eden çorba sayısında önemli bir artış görülmektedir. Bu durum son yıllarda coğrafi işaretleme konusunda bilincin arttığının bir işareti olarak yorumlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Türk mutfağı, çorba, coğrafi işaret, sürdürülebilirlik.

Türk Mutfak Kültüründe Çorba ve Coğrafi İşaretli Çorbalar Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Soup; It has an important place in Turkish cuisine with its nutritious feature, local variety and taste. Each region and province has its own soup types. These soups, which appeal to all age groups, are one of the indispensable foods of the tables for breakfast, lunch and dinner. The main purpose of this research is to identify the soups with geographically indicated and in the application process of geographical indication in Turkey and to describe the current situation. Another aim of the research is to draw attention to the importance of geographical indication. The research data were obtained from the "geographic indication and traditional product name statistics" of the Turkish Patent and Trademark Office on June 15, 2021, using the document review technique within the scope of the qualitative research method. Research data were analyzed and interpreted using descriptive analysis technique. The findings reveal that there are 18 soups with geographical indications, and 35 soups whose geographical indication evaluation process is ongoing. One of the soups with geographical indications was registered with the name of origin, one with the traditional product name, and 16 with the indication of origin. All of the soups, whose application process is still in progress, have applied with the indication of origin. The first geographically indicated soup was registered in 2010. As of 2020, there has been a significant increase in the number of soups with geographical indications and applications for geographical indications. This situation can be interpreted as a sign of increasing awareness about geographical indication in recent years.

Anahtar Kelimeler

Türk mutfağı, çorba, coğrafi işaret, sürdürülebilirlik.

Kaynakça

• Arlı, M. ve Gümüş, H. (2007, 10-15 Eylül,). Türk mutfak kültüründe çorbalar. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara.
• Baysal, A. (2020). Genel beslenme (19. Baskı). Ankara: Hatiboğlu Yayıncılık.
• Bérard, L. ve Marchenay, P. (2006). Local products and geographical indications: Taking account of local knowledge and biodiversity. Int. Soc. Sci. J. 58, 109–116. Büyüktuncer, Z. ve Yücecan, S. (2009). Türk mutfağının beslenme ve sağlık açısından değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 37(1-2), 93-100.
• Bilgin, A. (2012). Osmanlı İstanbul’unda yemek kültürü. Antik Çağ’dan 21.yy’a Büyük İstanbul Tarihi, (4. Cilt), İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları.
• Coşkun, F. (2014). Tarhananın tarihi ve Türkiye’de tarhana çeşitleri, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9(3), 69-79.
• Creswell, J. W. (2009). Research design qualitative, quantative and mixed methots approaches, (3. Edition). Losangeles. London. New Delhi. Singapore: Sage Publication.
• Çekal, N. ve Aslan, B. (2017). Gastronomik bir değer olarak tarhana ve coğrafi işaretlemede tarhananın yeri ve önemi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 124-135.
• Demirer, H. R. (2010). Yöresel ürün ve coğrafi işaretler; Fransa ve Türkiye üzerine bir inceleme. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Demirgül, F. (2018). Çadırdan saraya Türk mutfağı. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1),105-25.
• Fernandez, A., Liu, B., Galante, A.P., Slattery, S., Sekine, K., Ponzio, R., Palandri, C., Pantzer, Y., Barletta, M., Martin, G., ve Endo, Y. (2021). Globally ımportant agricultural heritage systems, Geographical ındications and slow food presidia technical note. http://www.fao.org/giahs/news/newsletter-detail/es/c/1330212/ Erişim Tarihi: 29.05.2021.
• Güldemir, O., Haklı, G. ve Işık, N, (2018). Türk mutfağında kahvaltıda tüketilen çorbalar ve illere göre dağılım. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (39), 56-66.
• Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 24-30.
• Gümüş, H. (2011). Türk mutfak kültüründe çorba. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Gürsoy, D. (2021). Tarihin süzgecinde mutfak kültürümüz (5. Baskı). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Hoang, G., Le, H. T. T., Nguyen, A. H. ve Dao, Q. M. T. (2020). The impact of geographical ındications on sustainable rural development: a case study of the Vietnamese cao phong orange. Sustainability, 12(11), 4711. doi:10.3390/su12114711.
• Jay, T. ve Talor, M. (2013). A case of champagne: a study of geographical indications, Corporate Governance ejournal, Faculty of Low, 29, 1-31.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80.
• Kan M. ve Gülçubuk, B. (2008). Kırsal ekonominin canlanmasında ve yerel sahiplenmesinde coğrafi işaretler, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2), 57-66.
• Kan, M., Güçbulak, B. ve Küçükçongar, M. (2012). Coğrafi işaretlerin kırsal turizmde kullanılma olanakları, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(22), 93-101.
• Kaya, M. ve Seçim, Y. (2020). Maraş tarhanası ve gelişim süreci. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(55), 1618-1628.
• Kızıldemir, Ö., Öztürk, E. ve Sarıışık, M. (2014). Türk mutfak kültürünün tarihsel gelişiminde yaşanan değişimler, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(3), 191-210.
• Kılıç, S. ve Albayrak, A. (2012). İslamiyetten önce Türklerde yiyecek ve içecekler. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2), 707-716.
• Köşker, H. (2020, 8-10 Ekim). İç Anadolu Bölgesi’ndeki coğrafi işaretli ürünlerin içerik analizi ve turistik önemi. ITTD20 International Travel and Tourism Dynamics: Overtourism, 234-243. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi. Ankara.
• Közleme, O. (2012). Türk mutfak kültürü ve din, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Işın, P. M. (2021). Avcılıktan gurmeliğe – yemeğin kültürel tarihi (4. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2020). Yiyecek içecek hizmetleri alanı, Temel yiyecek üretimi ve servis atölyesi. Ankara: Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü.
• Oraman, Y. (2015). Türkiye’de coğrafi işaretli ürünler, Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölüm, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 76-85.
• Koz, S. (2008). Selçuk devri yemekleri ve ekmekleri, İstanbul: İstanbul Kitabevi Yayınları.
• Önçel, S. (2015). Türk mutfağı ve geleceğine ilişkin değerlendirmeler. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(4), 33-44.
• Özkaya, F., Sünnetçioğlu, S. ve Can, A. (2013). Sürdürülebilir gastronomi turizmi hareketliliğinde coğrafi işaretlemenin önemi, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 1(1), 13-30.
• Rangnekar, D. (2003). UNCTAD-ICTSD Project on IPRs and Sustainable Development. Geographical Indications. University College London.
• Sınai Mülkiyet Kanunu-SMK (2017). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170110-9.htm Erişim Tarihi: 02.06.2021.
• Sabbağ, Ç. ve Boğan, E. (2019). Türk mutfağının gelişim sürecine genel bakış. Sarıışık, M ve Özbay, G. (Ed). Ulusal gastronomi ve Türk mutfağı tarihçe hammadde ritüeller, özgün yemekler ve reçeteler. (s. 12-13). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Saputra, R. (2020). Development of creative ındustries as regional leaders in national tourism efforts based on geographical ındications. BESTUUR Journal of Administrative Law, 8(2), 108-120. https://doi.org/10.20961/bestuur.v8i2.43139.
• Sandıkcı, M. ve Çıtak, B. (2020). Afyonkarahisar mutfağının yöresel çorbaları ve diğer şehirlerle karşılaştırılması. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 23(2), 256-270.
• Solmaz, Y. ve Dülger Altıner, D. (2018). Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(3), 108-124.
• Seçi̇m, Y. (2018). Selçuklu ve Osmanlı mutfağının gastronomi açısından değerlendirilmesi. Journal of Tourism Theory and Research 4(2), 122-32. doi: 10.24288/jttr.452330.
• Bozok, D. ve Özdemir Sonat, S. (2020). Çorba hazırlama metotları. Şengül, S., Sarıışık, M., Türkay, O. ve Ulema, Ş. (Ed). Mutfak sanatı kavramlar, ilkeler ve uygulamalar. (s. 117-130). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Taşdan, K., Albayrak, M. ve Albayrak, K. (2014, 3-5 Eylül). Coğrafi işaret tescilli geleneksel ürünlerde izlenebilirlik: Ankara ili örneği, XI. Ulusal Tarım Kongresi. Samsun.
• Tekelioğlu, Y. ve Demirer, R. (2008). Küreselleşme sürecinde yöresel ürünler ve coğrafi işaretlerin geleceği. Küreselleşme, Demokratikleşme ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• The World Intellectual Poperty Organization-WIPO, Geographical Indication, https://www.wipo.int/geo_indications/en/ Erişim tarihi: 25.05.2021.
• TÜRKPATENT (2014). Ulusal coğrafi işaret strateji belgesi ve eylem planı 2015-2018. https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/0E4AD197-B9BF-4065-B548-9FEBBD47BDCF.pdf Erişim Tarihi: 25.05.2021.
• TÜRKPATENT (2021). https://ci.turkpatent.gov.tr/veri-tabani Erişim Tarihi: 05.06.2021.
• Yerasimos, M. (2019). 500 yıllık Osmanlı mutfağı (14.Baskı). İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Yenipınar, U., Köşker, H. ve Karacaoğlu, S. (2014). Turizmde yerel yiyeceklerin önemi ve coğrafi işaretleme: Van otlu peyniri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 2(2), 13- 23.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2011), Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, 8. Tıpkı Basım, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yurtseven, H. R., Erkul, H. ve Kekeç Morkoç, D. (2013). Örneklerle sosyal bilimlerde araştırma yöntem ve teknikleri, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Zografos, D. (2008). Geographical Indications and Socio-Economic Development (2008). IQsensato Working Paper No. 3, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1628534 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1628534
• https://www.bbc.com/turkce/haberler/2010/12/101214_china_soup Erişim Tarihi: 10.06.2021.