İstanbul ve çevirmenleri: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Orhan Pamuk’un edebi anlatılarında şehrin çevirisi

Yıl 2020, Sayı: 19, 876 - 886, 21.06.2020

Şule Demirkol Ertürk

https://doi.org/10.29000/rumelide.752909

Öz

Şehrin bir “söylem” olarak çözümlenebileceği ve “kültürel bir metin” olarak okunabileceği görüşünden yola çıkan bu makale, edebi yapıtlarında İstanbul’u özel bir konuma yerleştirmiş olan Ahmet Hamdi Tanpınar ve Orhan Pamuk’u, şehrin birer çevirmeni olarak ele almaktadır. Sunulan vaka çalışmalarında, Tanpınar’ın “İstanbul” başlıklı denemesi ve Pamuk’un İstanbul, Hatıralar ve Şehir başlıklı kitabı, şehrin çevirileri olarak incelenmektedir. Bu çerçevede Tanpınar ve Pamuk, bir metin olarak ele alınan şehri, farklı yorumlarla okuyan ve kendi “bilişsel durumları” ve “tavırları” doğrultusunda yeni bir dile aktaran çevirmenler olarak görülmektedir. Tıpkı diller arası çeviride olduğu gibi, bu çeviride de kaynak metnin yani şehrin tüm özellikleriyle erek metne aktarılması mümkün olmayacağı için bir seçme ve eleme sürecinin söz konusu olduğu ileri sürülmektedir. Maria Tymoczko’nun da belirtmiş olduğu gibi, herhangi bir kaynak dilde yazılmış bir metindeki tüm bilgi ve anlamın çeviride aktarılması mümkün olmadığı için çevirmenler kaynak metnin bazı yönlerini öne çıkarırken bazılarını dışarıda bırakarak kaynak metnin kısmi ve taraflı temsillerini oluştururlar; ancak bu kısmi temsiller, metonimi yoluyla tüm metni temsil eder. Bu makale kapsamında incelenen iki şehir anlatısında da benzer bir seçme ve eleme sürecinin söz konusu olduğu, şehrin çevirmeni olarak görülebilecek iki yazarın anlatılarında şehrin farklı yönleriyle öne çıktığı ve bu anlatıların metonimik olarak tüm şehrin yerine geçerek şehrin anlaşılması için sembolik bir düzen kurduğu iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, edebiyat çevirisi, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Pamuk, Türk edebiyatında İstanbul

Istanbul and its translators: Translation of the city in Ahmet Hamdi Tanpınar’s and Orhan Pamuk’s literary narratives

Öz

Based on the assumption that cities can be analysed as “discourse” and read as “cultural text”, this article proposes to approach Ahmet Hamdi Tanpınar and Orhan Pamuk, who placed a special value on the city of Istanbul, as translators of the city. The two case studies devoted respectively to Tanpınar’s essay titled “İstanbul” and Pamuk’s book titled İstanbul, Hatıralar ve Şehir, examine the selected narratives as translations of Istanbul. From the same perspective, Tanpınar and Pamuk are considered as translators of Istanbul, who read the city as a source text, bringing their own interpretation to it, and rendering the city text into a new language, in line with their “cognitive states” and “attitudes”. It is argued that translators of the city have to make choices, transferring some aspects of the city into the target text while excluding some others, just like in interlingual translations. As also indicated by Maria Tymoczko, translators always have to select parts of the source text, emphasizing some elements while excluding some others as it is not possible to render all the content of a source text in a given target language. As a result, they provide partial representations of the source text but these partial representations metonymically stand for the whole. The present article argues that a similar selection and elimination process applies to the selected city narratives which also provide partial representations of Istanbul. The two authors conceived as translators of the city are seen to foreground different aspects of their source texts, and provide “metonymic” representations of the city, which establish a symbolic order within which the city is construed.

Anahtar Kelimeler

Translation Studies, literary translation, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Pamuk, Istanbul in Turkish literature

Kaynakça

• Akcan, E. (2006). The Melancholies of Istanbul. World Literature Today, 80 (6), 39–41.
• Barthes, R. (1985). Sémiologie et urbanisme. L’Aventure sémiologique içinde (ss. 261-271). Paris: Editions du Seuil.
• Boase-Beier, J. (2003). Mind Style Translated. Style, 37 (3), 253-265.
• Cronin, M. (2006). Translation and Identity. Londra: Routledge.
• Demirkol Ertürk, Ş. (2013a). Images of Istanbul in translation: A case study in Slovenia. Across Languages and Cultures, 14( 2), 199-220.
• Demirkol Ertürk, Ş. (2013b). Şehrin Sunduğu Metni Okumak: Türkçe ve Fransızca Istanbul. Istanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 4, 1-22.
• Demirkol Ertürk, Ş. (2012). Le rôle des traductions et des réécritures dans le voyage des récits sur la ville d’Istanbul. Synergies Turquie, 5, 81-93.
• Demirkol Ertürk, Ş. (2011). The ‘Attitude’ of the Translator as an Intercultural Agent and the Role She Assumes in World Literature. Translation Studies in the New Millennium, 9, 39-50.
• Demirkol Ertürk, Ş. (2010). The city and its translators istanbul metonymized and refracted in the literary narratives of Ahmet Hamdi Tanpınar and Orhan Pamuk in Turkish, English and French. Yayımlanmamış doktora tezi. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çeviribilim Doktora Programı.
• Eker Roditakis, A. (2015). The identity metonymics of translated Turkish fiction in English. Saliha Paker, Şehnaz Tahir Gürçağlar ve John Milton (Der.), Tradition, Tension and Translation in Turkey içinde (ss. 273–296). Amsterdam: John Benjamins.
• Freely, J. (1998). Istanbul: The Imperial City. Harmondsworth: Penguin Books.
• Hermans, T. (2007). The Conference of the Tongues. Manchester: St. Jerome Publications.
• Jakobson, R. (2004). Çevirinin Dilbilimsel Özellikleri Üstüne, (çev. Ömer. B. Albayrak). Mehmet Rifat (Der.), Çeviribilim Nedir? Başkasının Bakışı içinde (ss. 89-97). İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Moran, B. (1998). Bir Huzursuzluğun Romanı: Huzur. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış içinde (ss. 203-223). İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Naci, F. (2008). Huzur. Abdullah Uçman ve Handan İnci (Der.), Bir Gül Bu Karanlıklarda. Tanpınar Üzerine Yazılar içinde (ss. 177-186). İstanbul: 3 F Yayınevi.
• Pamuk, O. (1999). Bir İstanbul Romancısıyım. Bir Söyleşiden Süzülenler. İstanbul Dergisi, 29, 59–79.
• Pamuk, O. (2006). Babamın Bavulu. https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/pamuk-lecture_tu.pdf, (Erişim tarihi: 1 Mart 2020).
• Pamuk, O. (2007). İstanbul, Hatıralar ve Şehir (15. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sharpe, W. C. (1990). Unreal Cities: Urban Figuration in Wordsworth, Baudelaire, Whitman, Eliot, and Williams. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Simon, S. (2012). Cities in translation: Intersections of Language and Memory. Londra: Routledge.
• Tanpınar, A. H. (1996). Medeniyet Değiştirmesi ve İç İnsan. Yaşadığım Gibi içinde (ss. 34-39). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2006). İstanbul. Beş Şehir, 22. Basım içinde (ss. 117-208). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanyeli, U. (2008). “İstanbullaşmak”. Pelin Derviş, Bülent Tanju ve Uğur Tanyeli (Der.), İstanbullaşmak, Olgular, Sorunsallar, Metaforlar içinde (ss. 175-178). İstanbul: Garanti Galeri.
• Tymoczko, M. (1999). Translation in a Postcolonial Context. Manchester: Saint Jerome Publishing.
• Tymoczko, M. (2000). Translation and Political Engagement. Activism, Social Change and the Role of Translation in Geopolitical Shifts. The Translator, 6(1), 23-47.
• Wirth-Nesher, H. (1996). City Codes. Reading the Modern Urban Novel. New York: Cambridge University Press.
• Wolf, M. (1995). Translation as a process of power: Aspects of cultural anthropology in translation. Mary Snell-Hornby, Zuzana Jettmarová ve Klaus Kaindl (Der.), Translation as Intercultural Communication içinde (ss. 123-134). Amsterdam: John Benjamins.