Tevfik el-Hakîm’in Cennetten Çıkış adlı tiyatro oyununda dilsel ifade düzeyleri ve konuşma dilinin fasihleştirilmesi

Yıl 2022, Sayı: 31, 1129 - 1161, 21.12.2022

İhsan Doğru Emad Abdelbaky Abdelbaky Aly

https://doi.org/10.29000/rumelide.1222236

Öz

Tiyatro iki bin yıldan fazla bir süre önce ortaya çıkmış ve diğer edebi sanatlar arasında yerini almıştır. İlk önce Yunanistan’da başlamış onlardan Avrupalılar, Avrupalılardan da Araplar dâhil olmak üzere diğer milletler bu sanatı öğrenmiştir. Tiyatro, şarkı, dans ve şiir gibi diğer sanat türlerini de içine alabilen bir sanattır. Bir yandan sanatla diğer yandan edebiyat ve dille bağlantılıdır. Tiyatronun dili ve biçemi hakkında yazarlar ve konuyla ilgili araştırmacılar arasında sıklıkla tartışmalar yaşanmıştır ve hala devam etmektedir. Bundan yaklaşık bir buçuk asır öncesinden itibaren tiyatro sanatı, Avrupa tiyatro oyunlarının çevirilmesi ile Arap dünyasına aktarılmaya başlanmıştır. Arap yazarlar da bu konu ile ilgilenmişler ve çeviri aşamasından yaratıcılık aşamasına geçmişlerdir. Bu yazarlardan birçoğu tiyatro konusunda önemli eserler ortaya koymuştur. Onların en ünlüleri arasında pek çok oyun yazan, sanat ve edebiyat ortamında ün kazanan ve Arap tiyatrosu için özel bir kalıp geliştirmeye çalışan Tevfik el-Hakîm vardır. Tevfik el-Hakîm kendi deyimiyle oyunlarının dilini sadeleştirmeye ve halk dilini standart dile yaklaştırmaya çalışmıştır. Yazar, el- Varta (Sorun) isimli tiyatro oyununun sonunda dil probleminden ve konuşma dilinin standart dile yakınlaştırılmasından bahsetmiş ve (konuşma dilinin fasihleştirilmesi), (Fasih konuşma dili) ve (konuşma Arapçası) gibi terimler kullanmış; dilin geleceğiyle ilgili tehlikelere dikkat çekmiş ve oyunlarında lehçeyi fasih dile yakınlaştırmaya çalışmıştır. Bu araştırmada, ona ait oyunlardan biri olan ve ilk üç oyunu fasih dille, dördüncüsü ise konuşma diliyle yazılmış dört tiyatro oyunu içeren ‘‘el- Hurûc mine’l-Cenne’ (Cennetten çıkış)’’ isimli eseri incelenmiştir. Bu kapsamda oyunda yer alan Mısır lehçesindeki kelimeler ile fasih dildeki karşılığı arasındaki yakınlık araştırılmıştır. Ayrıca Tevfik el-Hakîm’in kullandığı dilsel ifade düzeyleri belirtilmiştir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonunda yazarın kitabın son tiyatro oyununda -genel olarak- fasih dile yakın kelimeler kullandığı ve bazı kelimelerin yazarın belirttiği izin ve kısaltmalar çerçevesinde kabul edilebilir olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

: المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح; المسرح العربي; الفصحى; تفصيح العامية; توفيق الحكيم; الخروج من الجن, : المسرح, المسرح العربي, الفصحى, تفصيح العامية, توفيق الحكيم, الخروج من الجن

Linguistic expression levels and conversion of spoken language into standart Arabic in Tawfiq al-Hakim's theater play entitled Leaving Paradise

Öz

Theater emerged more than two thousand years ago and has taken its place among other literary arts. It first started in Greece, and Europeans learned from them, and other nations, including Arabs, learned this art from Europeans. It is an art that can include other forms of art such as song, dance, and poetry. It is connected with art on the one hand and literature and language on the other. There have been frequent discussions in the past between writers and researchers about the language and style of theatre, and these debates still continue. About a century and a half ago, the art of theater began to be transferred to the Arab world by translating European theater plays, and Arab writers began to engage with it, so they moved from the translation stage to the creativity stage. Many of them came out with their works. Among the most famous of them is Tawfiq al-Hakim, who wrote many plays and gained fame in the arts and literature. And at the same time he tried to develop a special pattern for Arabic theatre. Tawfiq al-Hakim, in his own words, tried to simplify the language of his plays and to bring the spoken language closer to the standart language. At the end of the play called al- Varta (The Problem), the author talked about the language problem and bringing the spoken language closer to the standart language and used terms such as (converting spoken language into fusha), (fasih colloquialism) and (spoken Arabic); drawed attention to the dangers of the future of the language, and tried to bring dialect closer to the standart language. In this research, one of his plays, ''al-Hurûc mina'l-Jannah (Leaving Paradise)'', which includes four theater plays, the first three of which were written in fasih language and the fourth in colloquial language was examined. In addition, the linguistic expression levels used by Tevfik al-Hakim are stated. In this study, document analysis method, one of the qualitative research methods, was used. At the end of the research, it was concluded that the author used -in general- words close to standart language in the last theater play of the book, and some words were acceptable within the framework of the author's permission and abbreviations as it stated by author.

Anahtar Kelimeler

: المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح، المسرح العربي، الفصحى، تفصيح العامية، توفيق الحكيم، الخروج من الجن, المسرح; المسرح العربي; الفصحى; تفصيح العامية; توفيق الحكيم; الخروج من الجن, : المسرح, المسرح العربي, الفصحى, تفصيح العامية, توفيق الحكيم, الخروج من الجن

مستويات التعبير اللغوي وتفصيح العامية في مسرحية الخروج من الجنة لتوفيق الحكيم

Öz

خرج المسرح إلى الوجود منذ أكثر من ألفين سنة ونال مكانته بين سائر الفنون الأدبية، فقد بدأ باليونان فأخذ منهم الأوروبيون وبعد ذلك أخذت سائر الأمم -بما فيهم العرب- من الأوروبيين، وهو فن قد يشمل داخله أنواع الفنون الأخرى؛ كالغناء والرقص والشعر، وهو مرتبط بالفن من ناحية وبالأدب واللغة من ناحية أخرى، وكثيرا ما دار نقاش حول لغة المسرح وكيفيتها بين كتَّاب المسرحيات والباحثين فيها وما زال هذا النقاش مستمر إلى يومنا هذا. منذ حوالي قرن ونصف من الزمان بدأ فن المسرح ينقل إلى البيئة العربيَّة عن طريق ترجمة المسرحيات الأوروبية وبدأ الكتَّاب العرب ينهمكون فيه، فانتقلوا من مرحلة الترجمة الى مرحلة الإبداع، فبرز كثير منهم بمؤلفاتهم؛ ومن أشهرهم توفيق الحكيم الذي ألَّف كثيرا من المسرحيات وذاع صيته بين أواسط الفن والأدب، وفي الوقت نفسه هو حاول وضع قالب خاص بالمسرح العربي. وتوفيق الحكيم –بقوله- حاول تبسيط لغة مسرحياته وتقريب العامية من الفصحى، وقد تحدَّث الكاتب في أواخر مسرحيته المسماة (الورطة) عن مشكلة اللغة وتقريب العامية من الفصحى واستخدم مصطلحات مثل (تفصيح العامية) و(العامية الفصحى) و(عربية التخاطب) وأشار إلى خطر في مستقبل اللغة، فحاول في مسرحياته تقريب اللهجة من الفصحى. في هذا البحث تم بدراسة "الخروج من الجنة" إحدى أعماله الأدبية التي تتضمن أربع مسرحيات؛ المسرحيات الثلاث الأولى منها بالفصحى والرابعة بالعامية، لنوضح هذا التقارب بين الكلمات في اللهجة المصرية ومقابلها في الفصحى، و تم الإشارة إلى أوجه التقارب بينهما، وتم توضيح أيضا مستويات التعبير اللغوي المستعملة عند توفيق الحكيم. وفي هذا البحث تم استخدام دراسة الوثائق إحدى طرق البحث النوعي، وفي نهاية البحث تم التوصل إلى أن الكاتب قد استخدم -بشكل عام- في مسرحيته الأخيرة من الكتاب كلمات قريبة من الفصحى و يجوز قبول هذه الكلمات في إطار الرُخَص والاختزالات كما أشار إليها كاتبها.

Anahtar Kelimeler

: المسرح, المسرح العربي, الفصحى, تفصيح العامية, توفيق الحكيم, الخروج من الجن

Kaynakça

• Aristoteles (2013a). Retorik. (Çev.) Mehmet H. Doğan. 11. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aristoteles (2013b). Poetika. (Çev.) Samih Rıfat. 9. Baskı. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Aytaş, G. (2014). İletişim Gerekliliği Açısından Tiyatro, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3 Winter, p. 239-246, ANKARA-TURKEY.
• Bedevî, M.M. (1996). el-Mesrah el- ‘Arabî. İng. Çev. Mumine Beşîr el- ‘Avf. ‘Alâmu’l- Edebi’l- ‘Arabiyyi’l- Mu‘âsir içinde. Haz. el-Eb Robert b. Kâmil el- Yesû‘î. Beyrut: Şerike el-Muttehide li’t-Tevzi‘
• Bedevî, M.M. (2016). el- Mesrah el- ‘Arabî el- Hadîs fî Mısr, Çev. Envâr Abdulhâlik. Kahire: el- Merkez el-Kavmî li’t-Terceme.
• Bostancı, A., Özli, Z. (2019). Er-Risâle Dergisindeki Doğu Edebiyatına Dair Yazılar Üzerine Bir İnceleme. Bilimname, 2019 (38) , 229-249. DOI: 10.28949/ bilimname.626031.
• el- Câhiz, ‘U. B. (t.y.). el- Mehâsin ve’l-Ezdâd. Kahire: Mektebetu’l- Hâncî.
• Carlson, M. (2010). Nazariyyât el- Mesrah Arz Nakdî ve Târîhî min’el- İğrîk ila’l- Vakti’l-Hâzir. I.baskı. Çev. Vecdî Zeyd. I.c. Kahire: el- Merkez el-Kavmî li’t-Terceme.
• el-Cevherî, İ. (1990). es- Sıhâh: Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l- ‘Arabiyye. 4. Baskı. Tahk. Ahmed Abdulgaffar ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l- ‘İlm li’l-Melâyîn.
• Ebû ‘Ayyâş, S. (2015). Mu‘cemu Mustalahâti’l- Funûn. I. Baskı. Amman: Dâru Usâme li’n-Neşri ve’t- Tevzî‘
• Ebû Nuvâs, H.H. (1953). Dîvânu Ebî Nuvâs, Tahk. Ahmed Abdulmecid el-Gazâlî. Mısır: Matbaatu Mısr.
• Er, R. (1990). “Modern Mısır Tiyatrosu (I)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.33, 1-2, s. 123-140.
• Er, R. (1992). “Modern Mısır Tiyatrosu (II)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XXV, 1 (1992), s. 105-122.
• Ergül, A. (1995). “Çağdaş Mısır Tiyatrosu’nda Tevfîku’l-Hakîm ve Üç Entelektüel Tiyatrosu”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Fazlıoğlu, Ş. (2012). Tevfîk el-Hakîm, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 41.cilt, ss.13-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gökgöz, T. (2021). Modern Mısır tiyatrosunda Ya‘kûb Sannû‘ (Ebû Nazzâra) ve tiyatrocu kişiliği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 405-420. DOI: 10.29000/rumelide.949009
• el- Hakîm, T. (t.y. a). Eşvâku’s- Selâm. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. b). el- Eydî en-Nâime. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. c). es- Safka. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. d). el- Varta. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. h). et- Ta‘âm li-Kulli Fem. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. r). Kâlibuna’l- Mesrahî. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. s). el- Hurûc min’el- Cenne. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. t). el- Hamîr. Mısr: Dâru Mısr li’t-Tibâa.
• el- Hakîm, T. (t.y. z). Mesrahu’l- Muctema‘. Mısr: Mektebetu’l- Âdâb ve Matbaatiha.
• Kal‘acî, A. (2012). el- Mesrah el-Hadîs, el- Hitâb el-Ma‘rifî ve Cemâliyyâti’t- Teşkîl. Şam: Menşûrât İttihâdi’l- Kuttâbi’l- ‘Arab.
• Karabulut, T. (2020). Gerçeğin Yeniden İnşasında Tiyatroda Gündelik Dilin Kullanımı, Medeniyet Sanat - İMÜ Sanat Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, s. 27-43.
• Keskin, A.E. (2011). Tevfîk El-Hakîm’in Mitolojik Tiyatroları: Picmâlyûn ve El-Melik Ûdîb. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences Cilt Volume 11, Sayı Number 47, AralıkDecember 2011, 29-53
• Mecma‘ el-Luga el-Arabiyye (2004). el- ‘Âmmiyyetu. el- Mu‘cem el- Vesît sözlüğü içinde. (4.Baskı, s. 629)
• Mendûr, M. (2020). Mesrahu Tevfîk el-Hakîm. Birleşik Krallık: Muessesetu Hindâvî.
• Ulutaş, M. (2018). Dil Becerilerinin Geliştirilmesinde Tiyatro Metinlerinden Yararlanma, Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 2(2), 104-125.
• İsmail, S. A. (2016). Târîhu’l- Mesrah Fi’l- ‘Âlemi’l- ‘Arabî fi’l- Karni’t-Tâsi‘a Aşer. Mısır: Muesseset Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-Sekâfe.
• Tur, S. (2010). “Suriye Tiyatrosu”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 11,Sayı:2 (Aralık 2010, Eskişehir.