Rusça Makale Özetlerinde Üstsöylem Belirleyicileri: İşlevsel ve Anlamsal Özellikler

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1316 - 1331, 31.08.2025

Nurgul Ozdemir

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1693359

Öz

Bu çalışma, Rusça yazılmış akademik makale özetlerinde kullanılan üstsöylem belirleyicilerinin türlerini, kullanım sıklıklarını ve işlevlerini inceleyerek, çağdaş filoloji söyleminin temel özelliklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırmada, 2020–2025 yılları arasında e-library, CyberLeninka, SPBGU (St. Petersburg Devlet Üniversitesi) ve MGU (Moskova Devlet Üniversitesi) gibi akademik platformlarda yayımlanan 100 Rusça makale özeti, basit rastgele örnekleme yöntemiyle seçilerek incelenmiştir. Tarama (betimsel) ve ilişkisel araştırma desenine dayanan çalışmada, Hyland’ın (2005) üstsöylem sınıflandırması temel alınarak, etkileşimli (interactive) ve etkileşimsel (interactional) belirleyicilerin işlevsel ve anlamsal yönleri analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, üstsöylem belirleyicilerinin yalnızca metin içi geçişleri düzenleyen unsurlar olmadığını; aynı zamanda yazarın söylemsel tutumunu, metnin yapısını ve okuyucuya yönelik iletişim stratejilerini şekillendirdiğini göstermektedir. Günümüz akademik söyleminde yazarların, bilgiyi okuyucuya açık, sistematik ve nesnel bir biçimde sunmaya özen gösterdiği; bu bağlamda insan merkezli ancak tarafsız bir yaklaşım benimsediği görülmektedir. Etkileşimli belirleyiciler içinde özellikle ekleme ve neden-sonuç bildiren bağlaçların yoğun kullanımı, özetlerin mantıklı ve düzenli bir bilgi aktarım yapısına sahip olduğunu göstermektedir. Buna karşın karşıtlık bildiren bağlaçların sınırlı düzeyde kullanılması, özetlerin eleştirel değil, daha çok açıklayıcı bir işlev taşıdığını düşündürmektedir. Metin içi referansların azlığı, özetlerin kaynak metinden bağımsız bir söylem birimi olarak yapılandığını ortaya koyarken; şahıs zamirlerinin ve bilgi konumlama belirleyicilerinin seyrekliği, yazarın kendini geri planda tuttuğu nesnel bir anlatı geliştirdiğini göstermektedir. Bununla birlikte, vurgulayıcılar ve değerlendirme ifadesi taşıyan sözcüklerin stratejik kullanımı, yazarın söylemde tamamen silinmediğini, aksine dolaylı biçimde konumlandığını ve bireysel sesini söylemsel stratejiler aracılığıyla metne yansıttığını ortaya koymaktadır. Bu bulgular, üstsöylem belirleyicilerinin yalnızca biçimsel değil, aynı zamanda bilimsel otorite, nesnellik ve anlam inşası süreçlerinde merkezi bir rol üstlendiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Üstsöylem , Etkileşimli üstsöylem , Etkileşimsiz üstsöylem , Rus akademik söylemi , Bilimsel dil

Metadiscourse Markers in Russian Article Abstracts: Functional and Semantic Properties

Öz

This study aims to reveal the main features of contemporary philological discourse by examining the types, frequency of use and functions of metadiscourse markers used in abstracts of academic articles written in Russian. In the study, 100 abstracts of Russian-language articles published on academic platforms such as e-library, CyberLeninka, SPBGU (St. Petersburg State University) and MGU (Moscow State University) between 2020 and 2025 were selected and analyzed using simple random sampling method. Based on a descriptive and correlational research design, the study analyzed the functional and semantic aspects of interactive and interactional markers based on Hyland's (2005) metadiscourse classification. The findings show that metadiscourse markers are not only elements that regulate in-text transitions; they also shape the author's discursive attitude, the structure of the text and communication strategies towards the reader. In today's academic discourse, it is seen that authors take care to present information to the reader in a clear, systematic and objective manner; in this context, they adopt an anthropocentric but impartial approach. Among the interactive determinants, especially the intensive use of conjunctions expressing addition and cause-effect indicates that summaries have a logical and orderly information transfer structure. On the other hand, the limited use of conjunctions expressing opposition suggests that summaries carry an explanatory function rather than a critical one. While the scarcity of in-text references reveals that summaries are structured as a discourse unit independent of the source text, the sparseness of personal pronouns and information positioning markers suggests that the author develops an objective narrative in which he/she keeps himself/herself in the background. However, the strategic use of emphasizers and evaluative words reveals that the author is not completely erased in the discourse, on the contrary, he is indirectly positioned and reflects his individual voice to the text through discursive strategies. These findings suggest that metadiscourse markers play a central role not only in the formal but also in the processes of scientific authority, objectivity and meaning construction.

Anahtar Kelimeler

Metadiskurs , Interactive , Interactional , Russian academic discourse , Scientific language.

Kaynakça

• Dağ Tarcan, Özlem (2017). “Türkçe Bilimsel Metinlerde Etkileşimli Üstsöylem Belirleyicileri.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(2), 176-194 DOI:10.1501/sbeder0000000144.
• Hyland, Ken (2005). Metadiscourse. Exploring Interaction in Writing. London: Continuum.
• Hyland, Ken (1998). “Persuasion and context: The pragmatics of academic metadiscourse.” Journal of Pragmatics 30, 437-455. https://doi.org/10.1016/S0378-2166(98)00009-5
• Hyland, Ken (2017). “Metadiscourse: What is it and where is it going?” Journal of Pragmatics 113, 16-29. doi: 10.1016/j.pragma.2017.03.007
• Hyland, Ken ve Polly Tse (2004). “Metadiscourse in academic writting: A reappraisal.” Applied Linguistics 25(2), 156-177. https://doi.org/10.1093/applin/25.2.156
• Martin, James Robert ve Peter White (2005). The language of evaluation: appraisal in English. New York: Palgrave Macmillan.
• Şen, Ekin (2020). “Makale Özetlerinde “Ben” ve “Biz”: Bir Üstsöylem Çözümlemesi.” International Journal of Language Academy 8 (1), 62-72. http://dx.doi.org/10.29228/ijla.39695
• Şen, Ekin (2021). “Üstsöylem: Tanım, Modeller, Çözümlemeler Çerçevesinde Bir Değerlendirme.” Kültür Araştırmaları Dergisi 8(February), 275-299. DOI: 10.46250/kulturder.863659.
• Vande Kopple, William (1985) “Some exploratory discourse on metadiscourse.” College composition and Communication 36, 82–93.
• Баранов, Анатолий Николаевич ve Дмитрий Олегович Добровольский (2024). “Дискурсивные практики в динамике системы русской фразеологии: на примере фразеологизмов-конструкций.” Вестник Санкт-Петербургского университета. Язык и литература 21(3), 655–667. https://doi.org/10.21638/spbu09.2024.308.
• Бахтин, Михаил Михайлович (1979). Эстетика словесного творчества. М.: Искусство.
• Бухаркин, Петр Евгеневич (2020). “Н. К. Гудзий — облик ученого в исторической ретроспективе.” Вестник Санкт-Петербургского университета. Язык и литература 17(2), 158–171. https://doi.org/10.21638/spbu09.2020.201
• Вежбицкая, Анна. (1978). “Метатекст в тексте” Новое в зарубежной лингвистике №8. 402–424.
• Гаспаров, Борис Михайлович (1996). Язык. Память. Образ. Лингвистика языкового существования. М.: Новое литературное обозрение.
• Мисонжников, Борис Яковлевич (2020). “Комментарий в структуре медиапубликации как субъект формирования метадискурса.” Мир лингвистики и коммуникации: электронный научный журнал №4. 267–282.
• Рябцева, Нина Константиновна (1994). “Коммуникативный модус и метаречь [Текст]” Логический анализ языка. Язык речевых действий М.: Наука, 82-92.
• Тарский, Альфред (1972). “Истина и доказательство.” Вопросы философии №8, 136–145.
• Чернявская, Валерия Евгеньевна (2017). “Методологические возможности дискурсивного анализа в корпусной лингвистике.” Вестник Томского государственного университета 50, 135–148. DOI: 10.17223/19986645/50/9.
• Чумак-Жунь, Ирина Ивановна (2007). “Автометадискурс как составляющая поэтического дискурса.” Русский язык: исторические судьбы и современность. III Международный конгресс исследователей русского языка (Москва, МГУ им. М. В. Ломоносова, филологический факультет, 20-23 марта 2007 г.): труды и материалы / сост. М. Л. Ремнева, А. А. Поликарпов. М.: МАКС Пресс. 334-335.
• Якобсон, Роман. (1975). “Лингвистика и поэтика.” Структурализм: «за» и «против» №1. 193–230.