Vaja-Pşavela'da Doğa, Dil ve Sessizliğin Anlamı Yılan Yiyen

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 945 - 966, 31.08.2025

Gül Mükerrem Öztürk

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1695643

Öz

Son yıllarda edebiyat eleştirisi giderek doğa ve insan dışı varlıklara odaklanmaktadır. Bu çalışma, Gürcü şair Vaja-Pşavela’nın Yılan Yiyen (1901) adlı şiirini ekokritik ve post-insan felsefesi perspektifinden analiz ederek doğanın pasif bir arka plan olarak mı yoksa aktif ve konuşan bir özne olarak mı tasvir edildiğini incelemektedir. Başkahraman Mindia’nın hayvanların, bitkilerin ve doğa unsurlarının seslerini algılama yetisi, epistemolojik bir dönüşümü simgelemekte ve doğayı ifade yeteneğine sahip bir özne konumuna yerleştirmektedir. Jacques Derrida’nın hayvan çalışmalarına dayanarak yapılan bu analiz, doğanın yalnızca tepkisel değil, aynı zamanda yanıt verebilme kapasitesine sahip olduğunu öne sürerek antropomerkantil ve logomerkantil bakış açılarına meydan okumaktadır. Çalışma ayrıca, şiirde yer alan yılan, Kaji / Kajeti ve Düşüş kavramı gibi mitolojik ve İncil kökenli motifleri inceleyerek Hıristiyan ve animist fikirlerin yakınsamasını ortaya koymaktadır. Şiirin sonunda doğanın sessizliği kayıtsızlık anlamına gelmemekte; aksine, insanlığın dinleme yetisinin zayıfladığını yansıtmaktadır. Bununla birlikte, buğday ve çiçeklerin sunulması yalnızca sembolik bir boyun eğme eylemi değil, aynı zamanda gönüllü bir sorumluluk ifadesi olarak değerlendirilmekte ve doğanın ahlaki etkenliğini vurgulamaktadır. Sonuç olarak Yılan Yiyen adlı eser, insan ile insan olmayan varlıklar arasındaki ilişkiyi yeniden tanımlamakta ve doğanın sürekli bir iletişim hâlinde olduğunu, esasen bu sesi duymayan tarafın insan olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vaja-Pşavela , doğa , sessizlik , animizm , posthümanizm , hayvan çalışmaları , yılan motifi.

Meaning of Nature, Language and Silence in Vaja-Pshavela Snake Eater

Öz

In recent years, literary criticism has increasingly focused on nature and non-human entities. This study analyses the Georgian poet Vazha-Pshavela’s poem Snake Eater (1901) through the lenses of ecocriticism and posthumanist philosophy to assess whether nature is portrayed not as a passive backdrop but as an active, speaking subject. The protagonist Mindia’s ability to perceive the voices of animals, plants, and natural elements signifies an epistemological shift, positioning nature as a subject capable of articulation. Drawing on Jacques Derrida’s animal studies, this analysis argues that nature is not merely reactive but possesses the capacity for response, thereby challenging anthropocentric and logocentric perspectives. This study also explores mythical and biblical motifs—such as the serpent, Kaji/Kajeti, and the notion of the Fall—to illuminate the convergence of Christian and animistic ideas within the poem. The silence of nature at the poem’s conclusion does not denote indifference; rather, it reflects humanity’s waning ability to listen. Additionally, the offering of wheat and flowers is interpreted not as a mere symbolic act of submission but as an expression of voluntary responsibility, underscoring nature’s moral agency. Ultimately, Snake Eater redefines the relationship between humans and the nonhuman, emphasizing that nature continuously communicates—it is humanity that fails to listen.

Anahtar Kelimeler

Vazha-Pshavela , nature , silence , animism , posthumanism , animal studies , snake motif.

Kaynakça

• Abashidze, Kita (1962). Etiudebi XIX Saukunis Kartuli Literaturis Şesakheb (Etüdler: 19. Yüzyıl Gürcü Edebiyatı Üzerine). Tbilisi: Tbilisis Sakhelmtsipo Universitetis Gamomtsemloba.
• Arabuli, Avtandil (2003). Şenişvnebi Gvelis Mç’amelis temaze (Yılan Yiyen Teması Üzerine Notlar). Sjani, 4, 135–153.
• Bakradze, Akaki (1968). “Gvelis Mçameli da Kartuli Miti” (Yılan Yiyen ve Gürcü Miti). Mnatobi, 6, 161–167.
• Barnovi, Vasil (1964). Tkhzulebani: T’ X (Eserler: Cilt 10). Tiflis: Literatura da Khelovneba.
• Benashvili, Dimitri (1961). Vaja-Pşavela: Şemokmedi da Moazrovne (Vaja-Pşavela: Yaratıcı ve Düşünür). Tiflis: Sabçota Mtserali.
• Chkhenkeli, Tamaz (2009). Tragikuli Nighbebi (Trajik Öyküler). Tiflis: Memkvidreoba.
• Danelia, Sergo (1927). VaJa-Pşavela da Kartveli Eri (Vaja-Pşavela ve Gürcü Halkı). Tbilisi: Poligraptrestis Me-2 Stamba.
• Derrida, Jacques (2008). The Animal That Therefore I Am (Ed. M.-L. Mallet). New York: Fordham University Press.
• Derrida, Jacques (2009–2010). The Beast and the Sovereign (Eds. M. Lisse, M.-L. Mallet & G. Michaud). Chicago & London: University of Chicago Press.
• Gachechiladze, Amberki (1959). Gadmotsema “Khogais Mindiaze” da Poema “Gvelis Mçameli” (Khogais Mindia’nın Yorumu ve Gvelis Mçameli Şiiri). Tbilisi: Sakartvelos SSR Metsnierebata Akademiis Gamomtsemloba.
• Huggan, Graham (2004). “Greening postcolonialism: Ecocritical perspectives”. MFS Modern Fiction Studies, 50(3), 701–733.
• Kashia, Janri (2013). Gvelis-Mçameli: Gagebis Tsda (Gvelis Mçameli: Anlamaya Bir Girişim). Tbilisi: Kartuli Biograpiuli Tsentri.
• Kiknadze, Grigol (1989). Vazha-Pshavelas Şemokmedeba (Vaja-Pşavela'nın Eserleri). Tbilisi: Tbilisis Sakhelmtsipo Universitetis Gamomtsemloba.
• Kutelia, Aleksandre (1947). Vaja-Pşavela: Moazrovne da Humanisti (Vaja-Pşavela: Düşünür ve Hümanist). Tbilisi: Sakhelgami.
• Manes, Christopher (1992). “Nature and Silence”. Environmental Ethics, 14(4), 339–350.
• Ramishvili, Daniel (1961). “Gvelis Mçamelis mtavari gmiris – Mindias Sakhe Kartul Literaturul Kritikaşi” (Gvelis Mçameli’nin Ana Karakteri Mindia'nın Gürcü Edebiyat Eleştirisindeki Temsili). Vaja-Pşavelas Dabadebidan Asi Tslistavisadmi Midzghvnili Krebuli 1, 129-139.
• Sakartvelos SSR Metsnierebata Ak’ademia. (1981). Sakartvelos istoriis ts'qaroebis k’omisia: Mtskheturi khelnatseri (Gürcistan Tarihsel Kaynaklar Komisyonu: Mtskheta Elyazması). Tbilisi: Metsniereba.
• Sharabidze, Tamar (2012). “Mitosurisa da Kristianulis Ertoblioba Vaja-Pşavelas Şemokmedebaşi” (Mitoloji ve Hristiyanlığın Birlikteliği Vaja-Pşavela'nın Eserlerinde). Vaja-Pjavela 150: Tanamedrove İnterpretatsiata Tsdani, 94–134).
• Siradze, Revaz (2012). Mitosuri Khilvisa da Çvenebata Punktsia Vaja-Pşavelas Poemebşi. (Mitolojik Bakış ve Temsil İşlevi Vaja-Pşavela'nın Şiirlerinde). In Vazha-Pshavela 150: Tanamedrove interpretatsiata tsdani. Tbilisi: Tbilisis Sakhelmtsipo Universitetis Gamomtsemloba.
• The Holy Bible: Containing the Old and New Testaments with the Apocryphal/Deuterocanonical Books: New Revised Standard Version. (1990). Nashville: Thomas Nelson Publishers.
• Vartagava, Ipolite (1921). Vazha-Pshavela: Kritikuli Mimokhilva (Vaja-Pşavela: Eleştirel bir Değerlendirme). Tiflis: Tsera-Kitkhvis Gamavrtserebeli Sazogadoebis Gamotsema.
• Vazha-Pshavela (1964). Tkhzulebata Sruli Krebuli. (Tüm Eserler). Tiflis: Sabçota Sakartvelo.
• Vazha-Pshavela (1981). Three Poems. (Çev. Donald Rayfield). Tbilisi: Ganatleba.