Kadim belgeler, değişen yaklaşımlar: Modern Osmanlı tarihyazımında mahkeme kayıtlarının kullanımı üzerine bir analiz

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 135 - 152, 22.05.2021

Faika Çelik

https://doi.org/10.17497/tuhed.890154

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma 1930’lardan günümüze Osmanlı tarihçilerinin tedavülünde olan ve Osmanlı tarihinin “altın madeni” olarak değerlendirilen şer‘i mahkeme kayıtları ya da şer‘iyye sicillerinin hangi metodolojik ve teorik çerçeveler dâhilinde kullandıklarının kritik bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktadır. Gerek alanda itibar görmüş şer‘iyye sicilli temelli çalışmalar gerekse 1990’lı yıllardan itibaren bu çalışmalar üzerine kaleme alınan tarihyazınsal değerlendirmeler bize şer‘iyye sicillerinin şimdiye kadar belli başlı üç yaklaşımla ele alındığını gösterirler. 1) Yapısalcı yaklaşımda, sicillerde bulunan mebzul miktarda veriler, sosyal ve ekonomik yapıları değerlendirmek için yorumlanır. 1960’larda başlayıp 1990’ların ortalarına kadar devam eden bu aşamada, kadı sicilleri toplum ve ekonomideki uzun vadeli yapısal örüntüleri incelemek ve çeşitli bölgelerin, eyaletlerin ve şehirlerin bütüncül tarihini yazmak için kullanılmıştır. 2) 1990’ların ortalarından itibaren ise, sicil temelli tarih yazımında post yapısalcı okumalarda geliştirilen soruların ve yaklaşımların bazılarının dikkate alınıp eleştirel bir şekilde benimsenmesi yoluyla kademeli olarak “kültüre yöneliş” gerçekleşmiştir. 3) Yirmi birinci yüzyılın başlarına gelindiğinde, “kültüre yöneliş” hâlâ devam etmekle beraber bazı Osmanlı tarihçileri kadı sicillerini “sosyo- hukuki (socio-legal)” bir gözlükle okumaya başlamıştır. Kadı sicillerinin sosyo-hukuki perspektiften okunması kültürel yaklaşımlardan ve söylem analizinden büyük ölçüde beslenmekle beraber, sayısal analiz kullandığı için farklıdır. Bu çalışmada yukarıda bahsedilen yaklaşımlar daha ayrıntılı bir şekilde açıklanmakta, ayrıca alandaki bazı dönüm noktaları ve Osmanlı tarih yazımını nasıl şekillendirdikleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı mahkeme kayıtları, şer‘iyye sicilleri, tarihyazımı, yapısalcılık, postmodernizm

Old documents, shifting approaches: An analysis on the use of Sharia court records in modern Ottoman historiography

Öz

The main purpose of this study is to present a summary of new approaches developed by Ottoman historians concerning the Ottoman sharia court records (also known as sicils) since the 1990s. Both the well-received studies based on the sharia court records and the critical historiographical essays published on the limitations of these records demonstrate that the court records have been used up until now in the service of three main approaches. 1) The Structuralist Approach in which the vast amount of data the sicils contain is qualified in order to evaluate social and economic structures. In this phase, starting from the 1960s to the mid-1990s, the court records were primarily used to explore long-durée structural patterns in the society and economy and to write the holistic history of the various regions, provinces, and cities. 2) By the mid-1990s, however, the sicil-based historiography gradually took its “cultural turn” through considering and critically appropriating some of the questions and approaches developed within the poststructural readings. 3) By the turn of the twenty-first century, while the “cultural turn” is still in effect, some Ottoman historians started to read the court records “sociolegally.” The sociolegal readings of the court records are very much nurtured by cultural approaches and discursive analysis yet it has one marked difference: the use of quantitative analysis. In this work, these approaches are examined thoroughly by considering certain turning points and landmarks in the field and how they shaped contemporary Ottoman historiography.

Anahtar Kelimeler

Ottoman court records, sharia records, historiography, structuralism, postmodernism

Kaynakça

• Abacı. N. (2020). Her dâim mudârib: Anayerliliğinin öncülerinden şahsiyet sahibi Konyalı Hatice’nin kendine koca alması ve çalıştırmasının hikâyesi. Toplumsal Tarih 322 s. 40-43.
• Abacı. N. (2018).“Koca olsun bu gece olsun: Kırk iki günde üç kez âdet gören Bursalı Fatma’nın hikâyesini kurgulamak (17. Yüzyıl)”, Âb-ı Hayât’ı aramak, Gönül Tekin’e armağan, Haz. Ozan Kolbaş - Orçun Üçer, İstanbul: Yeditepe, s. 689-699
• Abacı Dörtok, Z. (2013). “Bilgi çağında tarihçi olmak”: Sosyal ağ analizi yaklaşımı ve Osmanlı tarihi çalışmaları. Turkish History Education Journal, 2(2), 32-57.
• Abu-Lughod, J. (1987). The Islamic City: Historic myth, Islamic essence, and contemporary relevance. International Journal of Middle Eastern Studies, 19(2), s. 155-176.
• Açık, T. (2015). Toplumsal cinsiyet bağlamında Osmanlı hukukunda kadından eşkıya olup olamayacağına dair bir Tartışma: Havva Hatun örneği. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 35-94.
• Agmon, I. (2004). Women's history and Ottoman Sharia court records: Shifting perspectives in social history. Hawwa, 2(2), s. 172-209.
• Agmon, I. (2006). Family and court: Legal culture and modernity in late Ottoman Palestine. New York: Syracuse University.
• Agmon, I. ve Shahar, I. (2008). Shifting perspectives in the study of Shariʿa courts: Methodologies and paradigms. Islamic Law and Society, s. 1-19.
• Al-Qattan, N. (1997). Dhimmis in the Muslim court: Documenting justice in Ottoman Damascus, 1775-1860 (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Harvard Üniversitesi, Cambridge.
• Araz, Y. (2013). 16. yüzyıldan 19. yüzyıl başlarına: Osmanlı toplumunda çocuk olmak. İstanbul: Kitap.
• Argıt, B. I. (2020). Life after the Harem: Female palace slaves, patronage and the imperial Ottoman court. Cambridge: Cambridge University.
• Aykan, Y. ve Ergene, B. (2019). Shari‘a courts in the Ottoman Empire before the Tanzimat. The Medieval History Journal, 22(2), s. 203-228.
• Aykan, Y. (2016). Rendre la justice à Amid: Procédures, acteurs et doctrines dans le contexte ottoman du XVIIIe siècle. Leiden: E. J. Brill.
• Bentley, M. (2005). Modern historiography: An introduction. London: Routledge.
• Burke, P. (2013). The French Historical Revolution: Annales School 1929-1989. John Wiley & Sons.
• Canbakal, H. (2006). Society and politics in an Ottoman town: ʿAyntāb in the 17th century. Leiden: Brill.
• Çelik, F. (2013). Community in motion: Gypsies in Ottoman Imperial State policy, public morality and at the Sharia court of Üsküdar (1530s-1585s) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). McGill Üniversitesi, Montreal.
• Chatterjee, I. (2006). Between West and South: Asianist women's history and Islam. Journal of Women's History, 18(1), s. 192-196.
• Coşgel, M. M. ve Ergene, B. (2016). The Economics of Ottoman justice: Settlement and trial in the Sharia Courts. Cambridge: Cambridge University.
• Cotterrell, R. (1998). Why must legal ideas be interpreted sociologically?. Journal of law and society, 25(2), s. 171-192.
• Ergenç, Ö. (1995), Osmanlı klasik dönemi kent tarihçiliğine katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
• Ergene, B. (2006). Review of Morality Tales: Law and gender in the Ottoman court of Aintab. International Journal of Middle East Studies, 38(2), s. 309- 310.
• Ergene, B. A. (2003). Local court provincial society and justice in the Ottoman Empire: Local practice and dispute resolution in Çankırı and Kastamonu. Leiden: Brill.
• Faroqhi, S. (1984) Towns and townsmen of Ottoman Anatolia: Trade, crafts, and food production in an urban setting, 1520-1650. Cambridge, New York: Cambridge University.
• Faroqhi, S. (2002). Stories of Ottoman men and women: Establishing status, establishing control. İstanbul: Eren.
• Faroqhi, S. (2020). Padişahın toplumsal ve siyasal seçkinlerle karşı karşıya gelen sıradan tebaası: Hikâyelerini ortaya çıkarabilir miyiz? F. Yaşa (Edt.), İmparatorluğun öteki yüzleri: Toplumsal hiyerarşi ve düzen karşısında sıradan hayatlar (s.13-49). İstanbul: Koç Üniversitesi
• Fay, M. A (1997). Women and Waqf: Property, power, and the domain of gender in eighteenth-century Egypt. M.C. Zilfi (Ed.), Women in the Ottoman Empire, Middle Eastern Women in the Early Modem Era (s. 28-48). Leiden, New York: Brill.
• Forster, R. (1978). Achievements of the Annales school. Journal of Economic History, s.58-76.
• Geertz, C. (1973). Thick description: Toward an interpretive theory of culture. Turning points in qualitative research: Tying knots in a handkerchief, 3, s. 143-168.
• Gerber, H. (1980). Social and economic position of women in an Ottoman city, Bursa, 1600-1700. International Journal of Middle East Studies, 12(3), s. 231-244.
• Gerber, H. (1988) Economy and society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700. Jerusalem: Hebrew University.
• Gerber, H. (1994). State, society, and law in Islam: Ottoman Law in comparative perspective. Albany, NY: State University of New York.
• Ghazzal, Zouhair. 1998. "A reply to Andre Raymond," International Journal of Middle East Studies, 30, s. 474-475.
• Ginio, E. (2003). Living on the margins of charity: Coping with poverty in an Ottoman provincial city. M.Bonner, M. Ener, A. Singer (Edt.). Poverty and charity in Middle Eastern contexts, (s. 165-184). Albany: State University of New York.
• Gökçen, İ. (1946). 16. ve 17. asır sicillerine göre Saruhanʼda Yürük ve Türkmenler. İstanbul: Marifet.
• Gratien, C., Polczynski, M., & Shafir, N. (2014). Digital Frontiers of Ottoman Studies. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 1(1-2), 37-51.
• Hardwick, J. (2006). Looking for the universal in the local: Morality Tales from the Western end of the Mediterranean. Journal of Women's History, 18(1), s. 181-185.
• Hourani, A. (1970), “The Islamic City in the light of recent research”, Hourani, A. H. ve Stern S. M. (Edt.), The Islamic City (s. 1-24). Oxford: B. Cassirer.
• Hourani, A. (1985), “Ottoman reform and the politics of notables”, The Emergence of the Modern Middle East (s. 36-66). Oxford: Macmillan.
• Hunt, L. (1986). French history in the last twenty years: The rise and fall of the Annales paradigm. Journal of Contemporary History, 21(2), s. 209-224.
• İnalcık, H. (1978). Impact of the Annales School on Ottoman studies and new findings [with discussion]. Review (Fernand Braudel Center), s. 69-99.
• İnalcık, H. (1981). Osmanlı idare, sosyal ve ekonomik tarihiyle İlgili belgeler: Bursa Kadı Sicillerinden seçmeler. Türk Tarih Kurumu, Belgeler, X, 14, (1980-81) s.1-91.
• Jenkins, K. (Ed.). (1997). The postmodern history reader. Psychology Press.
• Jennings, R. C. (1975). Women in early 17th century Ottoman judicial records: The Sharia court of Anatolian Kayseri. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 18(1), s. 53-114.
• Jennings, R. C. (1978). Zimmis (Non-Muslims) in early 17th century Ottoman judicial records. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 21(1), s. 225-293.
• Levi, G. (1991). On microhistory. P. Burke (Edt.). New perspectives on historical writing (s. 97-120). Pennsylavania: Pennsylvania State University.
• Mengüç, M. C. (2002). Historiography and Nationalism: A Study regarding the Proceedings of the First Turkish History Congress (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). McGill Üniversitesi, Montreal.
• Messick, B. (1992). The calligraphic state: Textual domination and history in a Muslim society, (Vol. 16). Berkeley, California: University of California.
• Mir-Hosseini, Z. (1997). Marriage on Trial: A study of Islamic family law; Iran and Morocco compared. London: Tauris.
• Hanna, N. (1998). Making big money in 1600: The life and times of Ismaʻil Abu Taqiyya, Egyptian merchant. Cairo: American University.
• Peirce, L. (2003) Morality Tales: Law and gender in the Ottoman court of Aintab. Berkeley: University of California. Raymond, A. (1985), Grandes villes arabes à l’ èpoque ottomanne. Paris.
• Raymond, A. (1994), “Islamic City, Arab City: Orientalist myths and recent reviews”, British Journal of Middle Eastern Studies, 21(1), s. 3-18.
• Rosen, L. (1989). The anthropology of justice: Law as culture in Islamic society. Cambridge: Cambridge University.
• Rosen, L. (2000). The justice of Islam: Comparative perspectives on Islamic law and society. Oxford: Oxford University.
• Rubin, A. (2011). Ottoman Nizamiye Courts: Law and Modernity. New York: Springer.
• Sahillioğlu, H. (1967). Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 yılı sonunda İstanbul’da fiyatlar. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1(3), s. 50-53.
• Sajdi, D.(2007). Decline, its discontents and Ottoman cultural history: By way of introduction. Ottoman Tulips, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in the Eighteenth Century, s. 1-40. London, New York: Tauris.
• Sariyannis, M. (2008). Prostitution in Ottoman Istanbul, late sixteenth-early eighteenth century. Turcica, 40, s. 37-65.
• Seng, Y. (1996). Fugitives and factotums: Slaves in early sixteenth-century Istanbul. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 39(2), s. 136-169.
• Skinner, P. (2006). Morality Tales: A medieval inheritance. Journal of Women's History, 18(1), s. 186-191. Tak, E. (2009). Diplomatik Bilimi bakımından XVI–XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve bu sicillerin ihtiva ettiği belge türlerinin form özellikleri ve tanımlanması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Tekgül, N. (2016). A gate to the emotional world of pre-modern Ottoman Society: An attempt to write Ottoman History from “the inside out” (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Tuğ, B. (2017). Politics of honor in Ottoman Anatolia: Sexual violence and socio-legal surveillance in the eighteenth century. Brill.
• Tülüveli, G. (2000). Mikrotarihçilik ve kaynak kullanım problemi: Kadı sicilleri örneği, Tarih yazımında yeni yaklaşımlar: Küreselleşme ve yerelleşme, (s. 271-273). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Uğur, Y. (2003). Mahkeme Kayıtları (Şer'iye Sicilleri): Literatür değerlendirmesi ve bibliyografya. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (1), s. 305-344.
• Uğur, Y. (2005), Şehir tarihi ve Türkiye’de şehir tarihçiliği: Yaklaşımlar, konular ve kaynaklar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), s. 9-26.
• Uluçay, M. Ç. ve Gökçen, İ. (1939). Manisa tarihi. İstanbul: Resimli Ay.
• Yaşa, F. (Ed.) (2020). İmparatorluğun öteki yüzleri: Toplumsal hiyerarşi ve düzen karşısında sıradan hayatlar. İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Yaşa, F. (Ed.) (2020). Osmanlı toplumunda sıradan insanların sıra dışı hikâyeleri [Özel Dosya]. Toplumsal Tarih Dergisi, 322.
• Yediyıldız, B. (1985). Ordu kazası sosyal tarihi (1455-1613). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yılmaz, F. (2012). Zina ve fuhuş arasında kalanlar: Fahişe, subaşıya karşı. Toplumsal Tarih, 220, s. 22-31.
• Yılmaz, G. (2017). Küreselleşme öncesi ve sonrası Osmanlı kent tarihçiliği. Çağdaş Yerel Yönetimler, 26(2), s.105-131.
• Yi, E. (2004). Guild dynamics in seventeenth-century Istanbul: Fluidity and leverage. Leiden: Brill.
• Ze’evi, D. (1998). The use of Ottoman Sharīʿa court records as a source for Middle Eastern social history: a reappraisal. Islamic Law and Society, 5, s. 35–56.
• Zilfi, M. (2012), Women and slavery in the late Ottoman Empire: The design of difference. Cambridge: Cambridge University.