Anadolu Ağızlarının Tasnifinde Kullanılan Fonetik Ölçütlerin Analizi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 931 - 947, 31.12.2024

Gülşah Kadem

https://doi.org/10.37999/udekad.1553589

Öz

Bu çalışmada, Anadolu ağızlarının tasnifinde kullanılan fonetik ölçütlere odaklanılacaktır. Ağızlar, bir dilin bölgesel farklılıklarıyla ortaya çıkan konuşma biçimleri olarak, ses, şekil ve zaman zaman söz varlığında görülen farklılıkları içermektedir. Ağız araştırmaları, bölgeler arası dil özelliklerini ortaya koymak amacıyla dil atlasları ve ağız derleme faaliyetleri gibi yöntemlerle yürütülmektedir. Türk dilleri tarih boyunca geniş bir coğrafyaya yayılarak farklı koşullarda gelişim seyri göstermiştir. Anadolu, Oğuz boylarının göçleriyle farklı konuşma biçimlerini barındıran bir yer olmuştur. 14. yüzyılda yazı dili ile konuşma dilinin birbirinden ayrılması ile başlayan süreç devam ederek günümüzdeki Anadolu ve Rumeli ağızlarının şekillenmesini sağlamıştır. Anadolu ağızlarıyla ilgili yapılan pek çok tasnif çalışmasında fonetik ve morfolojik ölçütler kullanılmıştır. Bu tasniflerde farklı coğrafî bölgeler ve ağızlar ele alınmıştır. Ancak tasniflerde kullanılan fonetik ölçütlerden ses özellikleri, ses olayları ve ses değişmelerinin ayrı çerçevelerde değerlendirmesinin yapılmadığı görülmektedir. Bu çalışmada Anadolu ağızlarının üç farklı tasnifi, Kowalski (1920), Kral (1980) ve Karahan (2011), karşılaştırılıp fonetik ölçütlerin ne şekilde sunulduğu değerlendirilecektir. Rumeli ağızlarına dâhil edilen İstanbul Türkçesinin Anadolu ağızları ile olan ilişkisine değinilip Anadolu ağızlarının gelişiminde diğer Oğuz grubu Türk lehçelerinin etkisi değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu ağızları, ses olayları, ses özellikleri, ses değişmeleri, İstanbul Türkçesi

Analysis of Phonetic Criteria Used in the Classification of Anatolian Dialects

Öz

This study focuses on the phonetic criteria used in the classification of Anatolian dialects. Dialects, as regional variations of a language, encompass differences in phonetics, morphology, and occasionally in vocabulary. Research on dialects is conducted using methods such as linguistic atlases and dialect-gathering activities to reveal regional language features. Throughout history, Turkic languages have spread over a wide geographical area and developed under different conditions. Anatolia has become a region that hosts various forms of speech due to the migrations of Oghuz tribes. The process that began with the separation of the written and spoken language in the 14th century has continued to shape the present-day Anatolian and Rumeli dialects. Many classification studies related to Anatolian dialects have utilized phonetic and morphological criteria. In these classifications, various geographical regions and dialects have been examined. However, it has been observed that the phonetic criteria used—namely, phonetic features, phonetic events, and phonetic changes—have not been evaluated in separate frameworks. The study will compare three different classifications of Anatolian dialects by Kowalski (1920), Kral (1980), and Karahan (2011) and assess how phonetic criteria are presented. Additionally, the relationship between Standard Turkish, which is included among the Rumeli dialects, and Anatolian dialects will be discussed, and finally, the influence of other Oghuz Turkic dialects on the development of Anatolian dialects will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Anatolian dialects, phonetic events, phonetic features, phonetic changes, İstanbul Turkish

Kaynakça

• Banguoğlu, T. (1977). Anadolu ve Rumeli Ağızları. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.1, s.132-134. Dergah Yay.
• Boeschoten-Verhove, H.-L. (1991). Turkish Linguistics Today. Leiden.
• Caferoğlu, A. (1949). Tadeusz Kowalski. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3 (2-3), 245-255.
• Demir, N. (2002). “Ağız Terimi Üzerine”, Türkbilig, 4, s.105-116.
• Gülsevin, G.& Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi. Gazi Kitabevi.
• Huber, E. (2013). Dilbilime Giriş. Yabancıdil Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dilbilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1983). Türkiye Türkçesi (Anadolu Ağızları). Türk Ansiklopedisi, C. XXVIII, 412-426.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. TDK Yayınları.
• Kowalski, T (1930). Einige Probleme der Osmanisch-Turkischen. Dialektforschung, RO 7, s. 264-280.
• Kowalski, T. (1934). Osmanisch-türkische Dialekte. Enzyklopaedie des Islam, 4.rd, s.991-1010.
• Kral, P. (1980), De ın Turkije Gesproken Turkse Dialekten Met Een Overzicht Van de Vermantschapstermen in Turkije. M.A. Thesis. Leyde Üniversitesi.
• Nemeth, G. (1983). “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”. TDAY-Belleten, s. 113-167.
• Öner, M. (2021). “Türkçe Ses Bilgisi ve Ses Değişmeleri (Sınıflandırma, Çözümleme ve Öğretim Üzerine Yaklaşımlar)”. In honor of the turkologist! Essays celebrating the 70th birthday of Ekrem Čaušević. Filozofski fakultet u Zagrebu, s.143-166.
• Timurtaş, F.K. (2005). Osmanlı Türkçesi Grameri. Alfa Basım Yayım Dağıtım.