Heterotopyalar İçinde Bir Birey Nasıl Yaşayabilir?

Yıl 2019, Ekim 2019 Özel Sayısı, 466 - 485, 30.10.2019

Şeyma Ekice

https://doi.org/10.21733/ibad.612544

Öz

Michel
Foucault, erken döneminde sosyalist ve varoluşçu düşünceden etkilenerek felsefi
altyapısını oluşturmuş ve yaşamın nasıl bilim olarak incelenebileceğine
odaklanmıştır. Düşünce tarihinde pek yer edinememiş ‘aşk, cinsellik, suç ve
delilik’ gibi konuları filozoftan ziyade adeta bir tarihçi gibi arkeolojik
kazıya benzettiği bir düşünüş yöntemiyle detaycılıkla incelemiştir. Foucault,
kendisinin icat ettiği ‘sorunsallaştırma’ tekniği ile yeni bir iktidar anlayışı
sunmuş, bilgi ve iktidarın çok yakından ilişkili olduğu sonucuna vararak
‘güç/iktidar’ mefhumunu yaratmıştır. Ancak, ortaya koyduğu bu kavramla
iktidarın tanımını yapmaya çalışmamış, zaten onun tanımlanamaz oluşuna dikkat
çekmiştir. İktidarın ne, kim olduğundan çok iktidar etkilerini ve ilişkilerini
sorgulamış; bu ilişkisel ağlar içerisinde kontrol mekanizmalarının nasıl
çalıştığını ve özneleri nasıl nesnelleştirdiğini ortaya koymuştur. Foucault’nun
topos’a sosyal ve kültürel farklı boyutlar katarak özne ve iktidar kuramlarıyla
ilintili geliştirdiği ve ‘gerçekleşen ütopya’ şeklinde tanımladığı
‘Heterotopya’ ise, toplumun kurumsallaşmasında yer alan ötekiliğin gerçek
mekanları/uzamlarıdır. Heterotopyalar, öznelerle ve diğer mekanlarla kurdukları
ilişkilerle çok fazla çeşitlenirler, dolayısıyla öznelerin nesneleştirilmesiyle
alakalı tüm politik, dini, kültürel söylemlerin yaratabileceği ve dönemsel
koşullara bağlı da türlerinden bazılarının yok olabileceği ya da yenilerinin
eklenebileceği yerler, mekanlar, uzamlardır. ‘Bir birey nasıl yaşayabilir?’
sorusu ekseninde geliştirilen bu çalışmada, Foucault’nun heterotopyayla ilgili
tek kapsamlı açıklama yaptığı ‘Of Other Spaces: Utopias and Heterotopias’ adlı makalesi baz alınarak
heterotopyanın kuramsal çerçevesi tanıtılacak, heterotopya türleri incelenecek
ve yorumlanacaktır.

---

Anahtar Kelimeler

Michel Foucault, Ütopya, Heterotopya, Özne, İktidar

How can an Individual Live in Heterotopias?

Öz

Kaynakça

• Akay, A. (2016). Michel Foucault’da iktidar ve direnme odakları. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• A. Artun (21.05.2019). 1968’in sanatı. Ankara: Ankara Mimarlar Derneği.
• Artun, A. (2016). Sanat ve siyaset: Kültür çağında sanat ve kültürel politika. (5. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başer, N. (2012). Lacan. İstanbul: Say Yayınları.
• Baudelaire, C. (2004). Modern hayatın ressamı. (Çev: Ali Berktay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Covery, M. (2011). Psikocoğrafya: Londra yazıları. (Çev: Selen Serezli). İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• Erdoğan, Ş. (2008). Sitüasyonist enternasyonal. (Çev: Merve Darende, Melis Oflas, Artemis Günebakanlı). İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Bilginin arkeolojisi. (Çev: Veli Urhan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Bilme istenci üzerine dersler. (Çev: Kerem Eksen). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2015). Büyük kapatılma, seçme yazılar 3. (Çev: Işık Ergüden ve Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2007). Cinselliğin tarihi. (Çev: Hülya Uğur Tanrıöver). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2011). Entelektüelin siyasi işlevi, seçme yazılar 1. (Çev: Işık Ergüden ve Osman Akınhay ve Ferda Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Güvenlik, toprak, nüfus. (Çev: Ferhat Taylan). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve şeyler. (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Foucault, M. (1984). Of other spaces: Utopias and heterotopias: 2 Mayıs 2019 tarihinde http://web.mit.edu/allanmc/www/foucault1.pdf adresinden erişildi.
• Foucault, M. (2017). Öznellik ve hakikat. (Çev: Sibel Yardımcı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar, seçme yazılar 2. (Çev: Işık Ergüden ve Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2018). Toplumu savunmak gerekir. (Çev: Şehsuvar Aktaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Jain, D. (2014). Özgürleşme makineleri: Deleuze ve Marx. (Çev: Aslı İkizoğlu). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• Lacan, J. (2017). Babanın adları. (Çev: Murat Erşen). İstanbul: MonoKL Yayınları.
• May, T. (2017). Deleuze: Bir birey nasıl yaşayabilir?. (Çev: Sercan Çalcı). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Platon. (2010). Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Selvi, Y. (2014). Heterotopya üzerine görsel çözümlemeler. Yayınlanmamış sanatta yeterlik tezi. Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Simmel, G. (2017). Modern kültürde çatışma. (Genişletilmiş 11. Baskı). (Çev: Tanıl Bora, Utku Özmakas, Nazile Kalaycı, Elçin Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tıbbi Terimler Sözlüğü. 2 Mayıs 2019 tarihinde https://saglik.sozlugu.org/heterotopia/ adresinden erişildi.
• Toprak, İ. (2018). Zamansallık ve mekansallık bağlamında heterotopyaların sentantik ve semantik irdelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Zourabichvili, F. (2011). Deleuze sözlüğü. (Çev: Aziz Ufuk Kılıç). İstanbul: Say Yayınları.