(Auto)biographical Texts as a Data Source in Translator Studies: The Translator Identity of Orhan Burian

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1212 - 1234, 31.08.2025

Halise Gülmüş Sırkıntı

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1695653

Öz

This study aims to contribute to the field of translator studies by examining the construction of translator identity and telos of Orhan Burian, one of the prolific intellectuals and translators of the early Republican period, in his (auto)biographical narratives. The research corpus consists of Burian’s diaries, letters, and the biographical texts written about him by contemporary intellectuals after his death. The analysis is conducted within the light of the five-stage methodological model adapted to Translation Studies by Kaindl (2024), based on Smith and Watson’s framework for autobiographical narrative analysis. The findings indicate that Burian’s translator identity is shaped around three main axes: his intellectual network and background, his critiques of the translation policies of the time, and his approach to the profession of translation. The study reveals that Burian emerges not merely as a translator engaged in linguistic transfer, but as a multifaceted intellectual figure who bridges artistic production and academic discourse. Positioning translation not as an individual act but as an integral part of institutional responsibility and cultural development, Burian advocates for the visibility of Turkey’s own cultural heritage alongside the transmission of Western classics. Approaching translation within the framework of ethical, aesthetic, and social responsibilities, and being one of the leading Shakespeare translators of his time, Burian contributed to the development of Turkish theatre through his collaboration with Muhsin Ertuğrul and regarded translation as a creative act that, in tandem with cultural change, introduced new genres and narrative forms into Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

literary translation , Orhan Burian , translator studies , translator identity , autobiographical texts

Çevirmen Araştırmalarında Veri Kaynağı Olarak (Oto)Biyografik Metinler: Çevirmen Kimliğiyle Orhan Burian

Öz

Bu çalışma, erken Cumhuriyet döneminin üretken entelektüellerinden ve çevirmenlerinden biri olan Orhan Burian’ın (oto)biyografik metinlerinde çevirmen kimliği ve telosunu inceleyerek çevirmen araştırmaları alanına katkı sunmayı amaçlamaktadır. Burian’ın günlükleri, mektupları ve ölümünden sonra dönemin entelektüellerince Burian hakkında yazılmış biyografik metinler araştırmanın inceleme nesnelerini oluşturmaktadır İnceleme metinleri Kaindl’in (2024) Smith ve Watson’ın otobiyografk metin analizine yönelik olarak ortaya koyduğu yöntemden yola çıkarak Çeviribilim’e uyarladığı beş aşamalı analiz yöntemi ışığında incelenmiştir. İncelenen (oto)biyografik anlatılarda, Burian’ın çevirmen kimliğinin entelektüel çevresi ve birikimi, dönemin çeviri politikalarına yönelik eleştirileri ve çevirmenlik mesleğine yaklaşımı olmak üzere üç temel konu etrafında şekillendiği gözlemlenmiştir. İnceleme sonucunda, Burian’ın yalnızca dilsel aktarıma odaklanan bir çevirmen değil, sanatsal üretim ile akademik tartışmalar arasında köprü kuran çok yönlü bir entelektüel figür olarak öne çıktığı görülmüştür. Çeviriyi bireysel bir edimden ziyade kurumsal sorumluluk ve kültürel kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olarak konumlandıran Burian, bu süreçte Batı klasiklerinin aktarımıyla sınırlı kalınmaması gerektiğini savunmuş ve Türk edebiyat dizgesinin kendi kültürel kaynaklarını da görünür kılmaya çalışmıştır. Çeviriyi etik, estetik ve toplumsal sorumluluklar çerçevesinde değerlendiren ve dönemin önde gelen Shakespeare çevirmenlerinden biri olan Burian, Muhsin Ertuğrul ile işbirliği içinde yürüttüğü çalışmalarla Türk edebiyat çoğuldizgesinde tiyatronun gelişimine katkıda bulunmuş; çeviriye, kültürel değişimle birlikte edebiyata yeni türler ve anlatım biçimleri kazandıran yaratıcı bir edim olarak yaklaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

edebi çeviri , Orhan Burian , çevirmen araştırmaları , çevirmen kimliği , otobiyografik metinler

Etik Beyan

Çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Albiz, Ümmügülsüm (2022). “Habitusu, Kültürel ve Sembolik Sermayesiyle Eleştirmen-Yazar ve Çevirmen: Nurullah ATAÇ”. Erdem, 82, 1–24. https://doi.org/10.32704/erdem.2022.82.001
• Araboğlu, Aslı (2015). “Özdeşünümsel bir aktarım: Yazar/çevirmenin değişen gerçeklik anlayışı içinde ‘Memoirs of Halide Edib’ ve ‘Mor Salkımlı Ev’ örneği”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 139–152.
• Arı, Sevinç (2023). Yazar-Gazeteci Çevirmen Suat Derviş. Muharrem Tosun (Ed.), Paradigma Akademi.
• Arı, Sevinç (2023). “Gazeteci-Çevirmen Azize Bergin’in Babıali’deki Çevirmenlik Serüvenine Sosyal Sermayenin Etkisi”. Söylem Filoloji Dergisi (Çeviribilim Özel Sayısı), 119–129. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1186849
• Arıkan, Zeki (2004). “Muhsin Ertuğrul’un Orhan Burian’a mektupları üzerine”. Posta Kutusu, Kış, 125–130.
• Arıkan, Zeki (2006a). “Giriş”. İçinde O. Burian, Araştırmalar – İncelemeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Arıkan, Zeki (2006b). “Günlük üzerine”. İçinde O. Burian, Günlük (1950–1952), 11–22. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arıkan, Zeki (2006c). “Prof. Orhan Burian’ın aile çevresi ve mektupları”. İçinde O. Burian, Mektuplar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arıkanlı, Orhan & Duru, Orhan (1953). “Sanat, fikir hayatımız ve Orhan Burian”. Ufuklar Dergisi, 5 (Orhan Burian Özel Sayısı), 113–114.
• Arslan, Devrim Ulaş & Işıklar Koçak, Müge (2014). “Beşir Fuad as a self-appointed agent of change: A microhistorical study”. Istanbul University Journal of Translation Studies, 8, 40–64.
• Avcı Solmaz, Safiye Gül & Karadağ, Ayşe Banu (2024). Tracing the “multiple lives” of a national romantic female translator in the early Turkish Republican period: Seniha Sami Moralı. The Translator, 30(3), 319-333. https://doi.org/10.1080/13556509.2024.2328906
• Balık, Macit (2019, 16 Şubat). “Orhan Burian”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/orhan-burian (Erişim tarihi: 21 Ocak 2025).
• Bengi Öner, Işın (1993). “Çeviri eleştirisi bağlamında eleştirel bilincin oluşması ve eleştiri, üst-eleştiri, çeviribilim ilişkileri”. Dilbilim Araştırmaları, 4, 25–50.
• Bengi Öner, Işın (1999). “Çeviriyle Kırk Yıl: Nihal Yeğinobalı ile Bir Söyleşi”. Çeviri Bir Süreçtir… Ya Çeviribilim. İstanbul, 35–44.
• Bilir-Ataseven, Füsun & Araboğlu, Aslı (2015). “An ethnomethodology–translation oriented analysis on two same/separate autobiographical works in two separate languages”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (3), 78–89. https://doi.org/10.29000/rumelide.133762
• Bozkurt, Eshabil & Karadağ, Ayşe Banu (2014). “Türk kültür ve edebiyat dizgesinde çok kimlikli bir mütercim: Süleyman Tevfik”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (1), 38–59. https://doi.org/10.29000/rumelide.133737
• Bulut, Alev & Gürses, Sabri (2019). “Ömrünü çeviriye adayan iki kadın: Gönül ve Gülten Suveren kardeşler”. İçinde Ş. Tahir Gürçağlar (Ed.), Kelimelerin kıyısında: Türkiye’de kadın çevirmenler (ss. 246–276). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Burian, Orhan (1953). “Hal tercümem”. Ufuklar, 5 (Orhan Burian Özel Sayısı), 69–70.
• Burian, Orhan (2006a). Günlük (1950–1952) (Z. Arıkan, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Burian, Orhan (2006b). Mektuplar (Z. Arıkan, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Chen, L. (2024). The translator’s sociological biography and life telos: the case of John Minford. Perspectives, 1–17. https://doi.org/10.1080/0907676X.2024.2376713
• Chesterman, Andrew (2009). “The name and nature of translator studies”. Hermes – Journal of Language and Communication in Business, 42, 13–22.
• Chesterman, Andrew ve Baker, Mona (2008). “Ethics of renarration: Mona Baker is interviewed by Andrew Chesterman”. Cultus, 1(1), 10–33.
• Çağlar, B. K. (1953). “En iyi antoloji ve Orhan Burian”. Ufuklar Dergisi, 5 (Orhan Burian Özel Sayısı), 101–104.
• Delisle, Jean ve Woodsworth, Judith (Ed.) (1995). Translators through history. John Benjamins Publishing Company.
• Doğan, İrem Ceren (2023). “On the Verge between Retranslation and Revision: Revisiting Translations of Modernist Novels in Türkiye”. English Studies at NBU, 9(2), 169–186. https://doi.org/10.33919/esnbu.23.2.2
• Elgül, Ceyda (2023). “Erken Cumhuriyet Dönemi Kültür Repertuvarı’na özne odaklı bir bakış: Yaşar Nabi Nayır’ın çeviri biyografisi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (35), 1505–1517. https://doi.org/10.29000/rumelide.1342154
• Erdoğan, Özgür Bülent (2024). “Alanlar arasında bir çeviri yolculuğu: Tarihçi ve çevirmen kimliğiyle Reşat Ekrem Koçu”. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (37), 27–44. https://doi.org/10.37599/ceviri.1567934
• Erkul Yağcı, Ahu Selin; Altınkaya Nergis, Dilek ve Vatansever, Necla (2023). “Gönül Suveren ve Gülten Suveren kardeşler ve çeviri Türkçe popüler edebiyat”. Söylem Filoloji Dergisi, (17), 272–291. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1186379
• Eşiyok, Rabia ve Öncü, Mehmet Tahir (2022). “A humanist translator: Orhan Burian as an agent of change”. In M. T. Öncü & S. Demirkıvıran (Ed.), Beiträge zum literarischen Übersetzen in der Türkei: Neue Aspekte und Perspektiven (ss. 99–118). Logos Verlag Berlin. (Germanistik in der Türkei, Bd. 19).
• Gülmüş Sırkıntı, Halise (2022). “Yan metinsel görünürlük ve metin dışı görünürlük üzerinden çevirmen Celal Üster’in çeviri politikası”. Turkish Studies – Language and Literature, 17(2), 761–774. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.57816
• Günyol, Vedat (2004). “Orhan Burian”. Posta Kutusu, 2 (Kış), 119–121.
• Hatim, Basil ve Mason, Ion (1991). Discourse and the translator. Longman.
• Hatim, Basil ve Mason, Ion (1997). The translator as communicator. Routledge.
• Ilgın, Merve Sevtap (2019). “Tomris Uyar’ın çevirmen ve yazar kimliklerinin etkileşimi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 473–499. https://doi.org/10.29000/rumelide.649336
• Kaindl, Klaus (2021). “Literary translator studies: Shaping the field”. İçinde K. Kaindl, W. Kolb & D. Schlager (Ed.), Literary Translator Studies (ss. 1–40). John Benjamins Publishing Company.
• Kaindl, Klaus (2024). “The translator’s nested identities: Translator studies and the auto/biographical turn”. Perspectives, 1–15. https://doi.org/10.1080/0907676X.2024.2421772
• Karadağ, Ayşe Banu (2013a). “Çeviri tarihimizde ‘gözle görülür’ bir mütercime: Fatma Âliye Hanım”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37(2), 1–16.
• Karadağ, Ayşe Banu (2013b). “Tanzimat Dönemi’nden İkinci Meşrutiyet Dönemi’ne kadın çevirmenlerin çeviri tarihimizdeki ‘dişil’ izleri”. Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 105–126.
• Karadağ, Ayşe Banu (2013c). “Türk çeviri tarihimizde ‘Mütercim’ Selanikli Tevfik”. Turkish Studies, 8(10), 355–363.
• Karadağ, Ayşe Banu (2015). “Türk çeviri tarihimizde ‘mütercim’ Ahmed Rasim: Çeviri odaklı bir inceleme için ön çalışma notları”. Journal of Uludag University Faculty of Education, 28 (Özel Sayı), 181–193. https://doi.org/10.19171/uuefd.82257
• Öztürk Kasar, Sündüz (2018). “La traduction turque du Cours de linguistique générale de F. de Saussure par B. Vardar: une version exemplaire d’un maître-traducteur”. Cahiers du Centre de Linguistique et des Sciences du Langage, (57), 75–97. https://doi.org/10.26034/la.cdclsl.2018.113
• Kasar, Sündüz (2011). “Bir çeviri ustası: Berke Vardar”. Dilbilim, 2(26), 121–131.
• Kuleli, Mesut (2023). “Bir Metin İki Kültür: Shakespeare’de söyleşimci imgelerin Türk edebiyatı çoğuldizgesinde görünürlüğü”. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (35), 83–103. https://doi.org/10.37599/ceviri.1355903
• Küçük, Abdullah; Işıklar Koçak, Müge ve Erkul Yağcı, Ahu Selin (2022). “Tercüme Dergisi’nde üretken bir eleştirmen: Melâhat Özgü”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 30–51.
• Latimer, Frederick (1953). “Orhan Burian”. Ufuklar Dergisi, 5 (Orhan Burian Özel Sayısı), 79–80.
• Lejeune, Philippe (1989). On Autobiography (K. Leary, Trans.). University of Minnesota Press. (Original work published 1975)
• Özerdim, Sami Nabi (1958). “Prof. Orhan Burian 1914–1953 Bibliyografyası”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16(3–4), 83–95.
• Robinson, Douglas (2001). Who Translates? Translator Subjectivities Beyond Reason. State University of New York Press.
• Şahsuvaroğlu, Haluk (1953). “Sevgili Burian”. Ufuklar Dergisi, 5 (Orhan Burian Özel Sayısı), 76–79.
• Şenlen Güvenç, Sıla (2023). “Türkiye Cumhuriyeti’nde İngiliz Filolojisi Eğitiminin Başlangıcı: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi – İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsü”. Bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 113–135.
• Smith, Sidonie ve Watson, Julia (2010). Reading Autobiography: A Guide for Interpreting Life Narratives (2nd ed.). University of Minnesota Press.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2019). “Giriş”. İçinde Ş. Tahir Gürçağlar (Ed.), Kelimelerin kıyısında: Türkiye’de kadın çevirmenler (ss. 9–25). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (Ed.) (2019). Kelimelerin kıyısında: Türkiye’de kadın çevirmenler. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Taş İlmek, Seda (2021). “Entelektüel bir Türk kadını: Çevirmen Seniha Sami Moralı”. İçinde Y. Güner, E. Vatansever ve H. Şallı (Ed.), Prof. Dr. İlker Alp’e Armağan Kitabı (ss. 429–448). Paradigma Akademi Yayınları.
• Venuti, Lawrence (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203360064
• Yener, Melih (2022). “Seçkin bir aydın olarak Orhan Burian’ın fikir ve edebiyat portresi”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(43), 1365–1421.