SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ HARİTA VE YÖN OKURYAZARLIĞINA İLİŞKİN KAVRAMLARI ANLAMA DÜZEYLERİ VE KAVRAM YANILGILARI

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 223, 207 - 230, 15.08.2019

Memet Kuzey Yavuz Değirmenci

Öz

Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının harita ve yön

kavramları ile ilgili kavram anlama düzeylerini ve kavram yanılgılarını tespit etmektir.

Bu araştırma, 2017-2018 eğitim öğretim yılının güz döneminde öğrenim

gören, 65’i kız ve 37’si erkek olmak üzere toplam 102 sosyal bilgiler öğretmen

adayı ile yürütülmüştür. Çalışma nitel araştırma yaklaşımına göre tasarlanmıştır.

Verilerin elde edilmesinde araştırmacılar tarafından geliştirilen ve açık uçlu sorulardan

oluşan yarı yapılandırılmış formlar kullanılmıştır. Verilerin analizinde

ise içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre,

katılımcıların kavram anlama düzeylerinin zayıf olduğu, bazı kavramları tanımlama

ve açıklamada zorluklar yaşadıkları tespit edilmiştir. Bununla birlikte araştırmada

yer alan tüm kavramlara yönelik 1. sınıf öğrencilerinin anlama düzeyleri

diğer sınıflara oranla daha düşük olduğu, 2. sınıfların ise diğer sınıf düzeylerine

göre daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca araştırma sonunda öğrencilerin

kavram anlama ve kavram yanılgılarına yönelik bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler Öğretimi, Harita ve Yön Okuryazarlığı Becerisi., sosyal bilgiler

Kaynakça

• Abraham., M.R., Gryzyboeski, E.B., Renner, J.W. ve Marek, A.E. (1992). Understanding and misunderstanding eighth graders of five chemistry concepts found in textbooks, Journal of research in science teaching, 29, 105-120.
• Akbaş, Y. (2013). Coğrafya ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin kavram öğretimi ve kavram yanılgıları hakkındaki görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 15 (2), 251-278.
• Akbaş, Y. (2002). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaş, Y. (2008). Ortaöğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerinin iklim konusundaki kavram yanılgılarının giderilmesinde kavramsal değişim yaklaşımının etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaş, Y. ve Uzunöz, A. (2013). Ortaöğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerinin nem kavramıyla ilgili yanılgılarını gidermede kavramsal değişim yaklaşımının etkililiği. Kastamonu Eğitim Dergisi 21(2), 523-542.
• Akbaş, Y. ve Uzunöz, A. (2011). Kavramsal değişim yaklaşımına dayalı coğrafya öğretimi: bir uygulama örneği. Education Sciens, 6(2), 1659-1678.
• Akbaş, Y. Uzunöz, A. ve Gençtürk, E. (2010). High school 9th grade students’ understanding level of conceptions related to atmosphere and misconceptions. Procedia Social and Behavioral Sciences 9, 1699-1704.
• Akhan, N. E. ve Kılıçoğlu, G. (2014). Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler programında yer alan ekonomi kavramlarını anlama düzeyleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (2).
• Akkuş, Z. ve Kuzey, M. (2018). Ortaokul öğrencilerin harita ve yön becerilerine sahip olma ve bu becerileri yaşama aktarabilme durumlarıı üzerine bir değerlendirme. Milli Eğitim Dergisi 47 (218), 201-234.
• Akyol, H. ve Temur, T. (2007). Kelime hazinesinin geliştirilmesi. İlköğretimde Türkçe öğretimi. (Ed.Ahmet Kırkkılıç, Hayati Akyol). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Alım, M. (2008). Öğrencilerin lise coğrafya öğretim programında yer alan yer yuvarlağı ve harita bilgisi ünitelerindeki bazı kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. Milli Eğitim Dergisi, 177, 166-179.
• Alım, M., Özdemir, Ü., ve Yılar, B. (2008). 5. Sınıf öğrencilerinin bazı coğrafya kavramlarını algılama düzeyleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(1), 152-162.
• Alkıs, S. (2009). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi (s. 67-90).Ankara: Pegem Akademi.
• Berg, B.L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Aydın H. (Çeviri Ed.) Konya: Eğitim kitabevi.
• Bitlisli, N. (2014). 6. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersi yeryüzünde yaşam ünitesinde geçen coğrafi kavramları algılama düzeyleri ve kavram yanılgıları (Bayburt Örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Giresun.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., ve Demirel , F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni.Bütün, M. ve Demir, S. B. (Çeviri Ed.). Ankara: Siyasal.
• Çoştu, B., Ayas, A. ve Ünal, A. S. (2007). Kavram yanılgıları ve olası nedenleri: Kaynama kavramı.Kastamonu Eğitim Dergisi. 15 (1), 123-136.
• Demirkaya, H., Çetin, T. ve Tokcan, H. ( 2004 ). İlköğretim birinci kademe öğrencilerine yön kavramı öğretiminde kullanılabilecek metotlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (3), 39-70.
• Dove J. (2016). Reasons for misconceptions in physical geography. Geography, 101(1), 47-53. Duman,
• B. ve Girgin, M. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin harita okuryazarlığına ilişkin görüşleri, Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 185-202.
• Gautier, C., Deutsch, K., ve Rebich, S. (2006) Misconceptions about the greenhouse effect. Journal of Geoscience Education, 54, 386–395.
• Gümüş, N. ve Avcı, G. (2016). Altıncı sınıflarda sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafi kav-ramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgılarının belirlenmesi. İnternational Journal of Social Science 47, 191-206.
• Harrington, J. (2008) Misconceptions: Barriers to ımproved climate literacy, Physical Geography,29(6), 575-584.
• Harwood, D. ve Mcshane, J. (1996). Young Children’s understanding of nested hierarchies of placerelationships, International Research in Geographical and Environmental Education, 5(1). 3-29.
• İncekara, S. ve Kantürk, G. (2010,). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının haritalarla ilgili temel görüşleri ve harita kullanımına yönelik yaklaşımları. Marmara Coğrafya Dergisi, 21, 240-257.
• Kavcar, C. (2002). Cumhuriyet Döneminde dal Öğretmeni yetiştirme. Anakara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakülte Dergisi 35(1-2), 1-14.
• Kayacan, Z. (2010). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin coğrafi koordinatlarla ilgili kavram yanılgıları.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızılçaoğlu, A. (2007). Harita becerilerine pedagojik bir bakış. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 341-358.
• Kuzey, M. (2016). Ortaokul öğrencilerinin harita ve yön okuryazarlığı üzerine bir inceleme. Yayınlanmamış doktora tezi. Erzurum. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• MEB. (2005). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Yayınevi.
• Miles, M. B. ve Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. London: Sage.
• Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods (2nd Ed.). London: Sage Publications.
• Pınar, A., ve Akdağ, H. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının iklim, rüzgâr, sıcaklık, yağış, erozyon, ekoloji ve harita kavramlarını anlama düzeyi. İlköğretim Online, 11(2), 530-542.
• Platten, L. (1995). Taking Geography: an ınvestigation ınto young children’s understanding of geographical terms. part 1. International journal of early years’ education, 3 (1), 74-91.
• Seefeld, C., Castle, S., ve Falconer, R. (2015). Okul öncesi/ilkokul çocukları için sosyal bilgiler öğretimi.(Çev. Ed. S. C. Keskin). Ankara: Nobel Yayınları.
• Senemoğlu, N. (1999). Öğrenme ürünleri ve eğitimi. Burdur: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Solmaz, F. ve Uzunöz, A. (2009). Coğrafya öğretiminin davranışsal amaçlarına ortaöğretim coğrafya öğretmenleri ve öğrencilerin ulaşma düzeyi hakkındaki Görüşleri. Milli Eğitim Der- gisi, 38 (184), 161-174.
• Sönmez, Ö. F. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde harita becerileri. Yayınlanmamış dok-tora tezi. Gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü. Ankara.
• Tuna, F. Demirci, A. ve Gültekin, N. (2012). Temel coğrafi bilgi ve beceriler toplumda ne ölçüde kullanılıyor? Yön, konum ve harita becerilerinde mevcut durum analizi. 42 (195). Milli Eğitim Dergisi, 211-227.
• Turan, İ. (2002). Lise coğrafya derslerinde kavram ve terim öğretimi ile ilgili sorunlar. Gazi üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 22(2), 67-84.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2016). Beşeri coğrafya insan, kültür, mekân, (16. Baskı) . İstanbul: Ça tay kitabevi.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
• Uzunöz, A. (2018). Conceptual teaching based on scientific storyline method and conceptual change texts: latitude-parallel concepts. International Journal of Higher Education 7(1), 32-50.
• Ülgen, G. (2004 ). Kavram geliştirme, kuramlar ve uygulamalar. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ünal, F. ve Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi 1 (1), 6-24.
• Yılar, B. (2007). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin bazı coğrafi kavramlarını anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. Yayınlanmamış doktora tezi. Erzurum. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin yayıncılık.
• 230