Bir Eşekleş(tir)me Dinamiği Olarak Francisco Goya’nın Los Caprichos Serisinde Eşek İmgeleri

Year 2025, Issue: 18, 117 - 136

Yakup Dursun

https://doi.org/10.21733/ibad.1628187

Abstract

Eşeklik, bireylerin ve toplumların bilinçten uzaklaştırılmasıyla eleştirel düşünce kapasitelerinin köreltilmesini ifade eden bir kavramdır. Eşekleş(tir)me ise bu sürecin etkin bir şekilde uygulanmasıdır. Bu süreç, tarih boyunca çeşitli ideolojik, kültürel ve politik araçlarla hayata geçirilmiş; bireyleri ve toplulukları kendi kimliklerinden ve haklarından uzaklaştırarak bilinçsiz hale getirmiştir. XVIII. yüzyılda İspanya, Engizisyon’un katı denetimi, eğitim ve eleştirel düşüncenin baskı altına alınması gibi nedenlerle toplumsal manipülasyonların yaygın olduğu bir dönemdedir. Bu dönemde, halkın bilgiye erişimi ve sorgulama yetisi sistematik olarak sınırlandırılmış; eleştirel düşünceden uzaklaştırılan kitleler, otoriteye körü körüne itaat eden bir yapıya büründürülmüştür. Bu süreç, toplumsal anlamda bir “eşekleş(tir)me” dinamiği yaratmıştır. İspanyol ressam ve gravür sanatçısı Francisco Goya (1746-1828), Los Caprichos serisinde yer alan eşek imgeleriyle “eşekleş(tir)me” sürecini güçlü bir şekilde ele almaktadır. Serideki sekiz gravürde yer alan eşek imgeleri, bireysel düzeyde "eşek-lik" ile toplumsal düzeyde "eşek-leş-(tir)-me" arasındaki bağlantının göz ardı edilmesini ve duyulmamasını ele alan bir düşünsel bakış açısı oluşturmuştur. Bu çalışma, Los Caprichos serisindeki sekiz gravürde yer alan eşek imgelerinin, dönemin toplumsal yapısını eleştirel bir şekilde yansıtarak "eşekleş(tir)me" olgusu bağlamındaki anlamını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, literatürden elde edilen veriler ve tematik analiz yöntemiyle, fenomenolojik bir bakış açısıyla yorumlanmıştır. Literatür taraması, dönemin sosyo-politik yapısını, Goya’nın sanatsal yaklaşımını ve eşek imgelerinin sembolik anlamlarını ele alan kaynaklardan oluşmaktadır. Görsel veriler ise Los Caprichos serisindeki sekiz gravürün detaylı ikonografik ve tematik analizi ile elde edilmiştir. Tematik analiz süreci, belirlenen ana temalar doğrultusunda Goya’nın eserlerindeki eşek imgelerinin sınıflandırılmasını ve dönemin bağlamı içinde yorumlanmasını içermektedir. Elde edilen verilere göre Goya, eşek imgelerini, dönemin İspanya’sındaki toplumsal eşekleş(tir)me sürecini eleştiren güçlü bir araç olarak kullandığını göstermektedir. Evrensel bir referans olarak okunabilen bu eleştiriler, Türk toplumunda da benzer süreçlerin tekrarlandığını hatırlatmaktadır.

Keywords

Eşek-lik, Eşekleş(tir)me, Francisco Goya, Los Caprichos, Eşek Imgeleri, Toplumsal Eleştiri, Sanat ve Toplum

The Symbolism of Donkey Images in Francisco Goya’s Los Caprichos Series: A Reflection on Social Alienation

Abstract

The concept of intellectual alienation refers to the erosion of critical thinking and the suppression of individual and collective consciousness. Throughout history, this process has been systematically implemented through ideological, cultural, and political mechanisms, leading to the marginalization of individuals and societies, distancing them from their identities and fundamental rights. In 18th-century Spain, this phenomenon was particularly evident due to the rigid control of the Inquisition and the suppression of education and free thought. The public's access to knowledge was systematically restricted, fostering a passive and obedient society. This environment created a broader dynamic of intellectual and social subjugation. Spanish painter and engraver Francisco Goya (1746–1828) critically depicted this process in his Los Caprichos series, using donkey imagery as a powerful symbol of ignorance, blind obedience, and social manipulation. This study examines the meaning of donkey images in eight engravings from Los Caprichos, analyzing their role in exposing the socio-political realities of the period. By adopting a phenomenological perspective, this research integrates findings from literature and thematic analysis. The literature review includes sources on the socio-political climate of the time, Goya’s artistic vision, and the symbolic meanings of donkey imagery. Visual data were obtained through an in-depth iconographic and thematic analysis of the selected engravings. The thematic analysis categorizes the donkey images based on key recurring themes and interprets their relevance within the historical and cultural context. Findings suggest that Goya’s use of donkey imagery serves as a sharp critique of the intellectual and social manipulation present in Spain during his time. Furthermore, these visual metaphors resonate beyond their historical context, reflecting patterns of ideological control that have surfaced in various societies, including Turkey.

Keywords

Intellectual Alienation, Social Criticism, Francisco Goya, Los Caprichos, Donkey Imagery, Art and Society, Political Satire

References

• Art Institvte Chihago. (t.y.). Bravo! Los Caprichos’tan 38 numaralı tabak. https://www.artic.edu/artworks/123799/bravo-plate-38-from-los-caprichos
• Arslan, E., & Yayman, S. (2023). Sanat eserlerinde doğaüstü güçler: Goya’nın üç eserinin ikonografik incelemesi. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 9(67), 3241-3253. https://doi.org/10.29228/JOSHAS.70278
• Batur-Çay, M. (2017). Francisco Goya’nın kabus resimleri üzerine bir inceleme. Yıldız Sanat Dergisi, 4(2), 88-103.
• Bird, W. (2017). İşte Goya (D. Öztok, Çev.). TEAS Yayıncılık.
• Bough, J. (2010). The mirror has two faces: Contradictory reflections of donkey in Western literature from Lucius to Balthazar. Animals, 1(1), 56-68. https://doi.org/10.3390/ani1010056
• Bough, J. (2011). Donkey. https://play.google.com/books/reader?id=TsWHClZNLOIC&pg=GBS.PA161.w.0.1.0_95&hl=tr&pli=1 , Can, Ş. (2008). Gravür (çukur baskı) teknikleri. Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Çetin, A. (2011). 19. yüzyıldan günümüze plastik sanatlarda imgelerin temsiliyeti. Sanatta yeterlik tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Cohn, N. (1970). The myth of Satan and his human servants. M. Douglas (Ed.), Witchcraft: Confessions and accusations içinde. Tavistock Publications.
• Demir, B. (2020). Goya'nın gözünden cadı figürü. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(21), 89-102.
• Dursun, Y. (2024). Çağdaş sanatta eşek alegorileri . Sanatta yeterlik tezi, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Erzurum.
• Esmer, H. (2008). Akıl ve saçmalığın sınırında bir muamma: Goya’nın baskı resimleri. Gazi Üniversitesi GSF Sanat ve Tasarım Dergisi, 2.
• Eyigör-Pelikoğlu, F., & Dursun, Y. (2024). Hermenötik anlatılarda eşek alegorilerinin gösterge değeri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 27-53. https://doi.org/10.21733/ibad.1385377
• García, W. R. (2012). Goya - zamanın tanığı sergi kataloğu. Pera Müzesi.
• Gawain, S. (1999). Yaratıcı imgeleme, yaşamınızı yeniden yaratacak güç (S. Ayanbaşı, Çev.). Akaşa Yayınları.
• Gombrich, E. H. (1992). Sanatın öyküsü. Remzi Kitabevi.
• Gudiol, J. (1984). Goya. Ediciones Polígrafa, S.A.
• Harris, E. (1994). A contemporary review of Goya’s ‘Caprichos’. The Burlington Magazine, 106(730), 38-43. https://www.jstor.org/stable/874236
• Helman, E. (1983). Goya'nın Trasmundo'su. Alianza.
• Hibbard, H. (1980). The metropolitan museum of art. John Calmann and King Ltd.
• Işıldak, R. S. (2008). Yaratımda ilk adım: İmge ve imgelem. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 2(1), 64-69.
• İba, Ş. M. (2021). Güncel heykel sanatında büyü olgusu. Akdeniz Sanat, 15(27), 83-99. https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.815727
• Kızılırmak-Çekinmez, B. (2024). Sanat ve propaganda arasındaki ince çizgi: Francisco Goya. International Social Sciences Studies Journal, 10(9), 1596-1609. https://doi.org/10.5281/zenodo.13841873
• Oral, S. (2012, 21 Nisan). Ben Goya’yım acıyı gördüm. Taraf. https://www.taraf.com.tr/haber/ben-goya-yim-aciyigordum.htm
• Öncel, M. (2000). Goya ve Los Caprichos. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Rapelli, P. (2005). Art book Goya (A. Hakverdi, Çev.). Dost Yayınevi.
• Salamero, R. C. (2012). Goya-zamanın tanığı sergi kataloğu. Pera Müzesi.
• Sanchez Alfonso, E., & Perez, G. J. (1995). Goya, The etchings and lithographs. Prestel.
• Soyşekerci, S. (2018). Goya’nın rüyası: Aklın uykusu canavarlar üretir. İdil, 7(51), 1341.
• Şeriati, A. (2019). Bilinç ve eşekleştirme, (M. Demirkol, Çev.). FCR Yayıncılık.
• Todorov, T. (2020). Aydınlanmanın gölgesinde: Goya (Çev. İ. Şahin). Othello Yayıncılık.
• Wikimedia. (2023). Hiçbir şey yapılamadı. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._24_-_No_hubo_remedio.jpg
• Wikimedia. (2024). Brabissimo. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._38_-_Brabisimo!.jpg
• Wikimedia. (2024). Dedesi de öyleydi. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._39_-_Asta_su_Abuelo.jpg
• Wikimedia. (2023). Ne çok, ne az. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._41_-_Ni_mas_ni_menos.jpg
• Wikimedia. (2023). Daha çok bilgi mi? [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._37_-_Si_sabr%C3%A1_mas_el_discipulo%3F.jpg
• Wikimedia. (2023). Hangi hastalıktan ölecek. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._40_-_De_que_mal_morira%3F.jpg
• Wikimedia. (2023). Yapamayanlar. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._42_-_Tu_que_no_puedes.jpg
• Wikimedia. (2023). Bak ne kadar ciddiler. [Gravür-aquatint]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Museo_del_Prado_-_Goya_-_Caprichos_-_No._63_-_Miren_que_grabes!.jpg
• Yılmaz, S. (2022). Paganizmden Hristiyanlığa geçmiş semboller: I.ve V. yüzyıl. İksa.